Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Ο κόσμος του χθες
19/03/2015, 11:49 πμ

Ο κόσμος του χθες

Γράφει η Ελένη Γκίκα //

 

«Ο παλαιοβιβλιοπώλης Μέντελ και η Αόρατη Συλλογή» του Στέφαν Τσβάιχ. Μετάφραση από τα γερμανικά: Μαρία Τοπάλη. Εκδ. «Άγρα».

 

2f8d1846283f12e86965ea3dae896183_XLΕβραίος παλαιοβιβλιοπώλης από την Γαλλικία ο ήρωας στην πρώτη νουβέλα του βιβλίου και ένας περίεργος συλλέκτης, συνταξιούχος δασονόμος στο δεύτερο, εμπεριέχουν ό,τι αγάπησε κι ό,τι βίωσε ο Τσβάιχ: το πάθος για τα χειρόγραφα, τις παρτιτούρες και τα βιβλία. Το βίαιο πέρασμα από τον παλιό κόσμο στο νέο.

«Τιτάνας του μνημονικού» ο πρώτος, έκανε ένα θανάσιμο λάθος από το τραπέζι του βιενέζικου καφενείου Γκλούκ που υπήρξε μαζί μαγαζί και γραφείο του, έγραψε σε έναν γάλλο βιβλιοπώλη εχθρό, όταν ήταν ακόμα Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Αλλά ο κόσμος του ήταν βιβλία κι όχι ο Κόσμος:

«Βέβαια, αυτό το μνημονικό έγινε κατορθωτό να διδαχτεί και να γίνει τόσο δαιμονικά αλάθητο χάρη στο αιώνιο μυστικό κάθε τελειοποίησης: τη συγκέντρωση. Ο παράξενος τούτος άνθρωπος δεν ήξερε τίποτε για τον κόσμο πέρα απ’ τα βιβλία. Γιατί όλα τα φαινόμενα της ύπαρξης ήταν γι’ αυτόν ανύπαρκτα πριν χυθούν στο καλούπι των γραμμάτων, πριν συγκεντρωθούν και, κατά κάποιον τρόπο, αποστειρωθούν σ’ ένα βιβλίο». Όπως και τα βιβλία υπήρξαν η ιστορία του κι ας τον αφάνισε η Ιστορία. Ζώντας στο μεταίχμιο ακριβώς μιας εποχής όπου «Ο Μέντελ δεν ήταν πια ο Μέντελ κι ο κόσμος δεν ήταν πια κόσμος». «Ο Παλαιοβιβλιοπώλης Μέντελ, που πρωτοεκδόθηκε το 1929, είναι μια ιστορία σχετικά με τη βιβλιοφιλία και τους μορφωμένους ανθρώπους για το πώς η τέχνη και η κουλτούρα τους αχρηστεύονται όταν έρχονται αντιμέτωπες με την άγρια πραγματικότητα του εικοστού αιώνα». Και ο Τσβάιχ στην έκφρασή του είναι λιτός, κρυστάλλινος, σχεδόν ψυχρός για τούτο σπαρακτικός:

«Ενώ εγώ, εγώ τον ξέχασα τον Βιβλιομέντελο επί χρόνια, κι ας έπρεπε ειδικά εγώ να γνωρίζω πως τα βιβλία τα δημιουργούμε μόνο και μόνο για να συνδεθούμε με κάποιους ανθρώπους ξεπερνώντας τα όρια του βίου μας, και για να αμυνθούμε έτσι απέναντι στους αδυσώπητους αντιπάλους της ζωής σε κάθε έκφανσή της: στο εφήμερο και στη λήθη.-»

Με την ίδια ακριβώς λιτή και κρυστάλλινη καθαρότητα αντιμετωπίζει και τον γερμανό συλλέκτη στην «Αόρατη συλλογή». Με φόντο τον γερμανικό πληθωρισμό και με αφηγητή έναν έμπορο σπανίων βιβλίων μεταθέτει στον τυφλό συλλέκτη ό,τι υπήρξε και διασώζει πια μόνο η Μνήμη:

«Η θέα θα μου μείνει αξέχαστη: Το χαρούμενο πρόσωπο του ασπρομάλλη γέροντα ψηλά στο παράθυρο, να αιωρείται πάνω από τους κατσούφηδες. Τους βιαστικούς, τους απασχολημένους με τις δουλειές τους ανθρώπους του δρόμου, γλυκά να υψώνεται μες στο λευκό σύννεφο μιας καλοκάγαθης μανίας, πάνω απ’ τον κόσμο μας, τον πραγματικό και απαίσιο. Κι αναθυμήθηκα τότε και πάλι τον λόγο που αληθεύει- του Γκαίτε νομίζω: “Οι συλλέκτες είναι άνθρωποι ευτυχισμένοι”».

Συλλέκτης κι ο ίδιος, εξάλλου, που υποχρεώθηκε να αποχωριστεί ό,τι με πάθος μάζευε για μια ζωή μετακομίζοντας από σπίτι σε σπίτι κι από πατρίδα σε πατρίδα. Εξόριστος σε έναν κόσμο που δεν αναγνώριζε πια.

[Η ναζιστική λαίλαπα έστρεψε (και) τον Στ. Τσβάιχ σε φυγή από την πατρίδα του την Αυστρία, εχθρική πια προς αυτόν τον εβραϊκής καταγωγής πολίτη. Αναζήτησε καταφύγιο αρχικά στη Μεγάλη Βρετανία και λίγο μετά στη Βραζιλία. Εκεί, τέσσερις μήνες αργότερα, αναζήτησε την γαλήνη στο θάνατο, τον οποίο επεζήτησε και βρήκε, μαζί με την δεύτερη σύζυγό του Λόττε Άλτμαν, στις 22 Φεβρουαρίου 1942].

 

α

 

Εξαιρετικό το επίμετρο των Παναγιώτη Κ. Τσούκα και Τώνιας Χ. Παπαϊωάννου, οι αναφορές στην υπέροχη συλλογή του (και φωτογραφικό υλικό) και στην εποχή του πληθωρισμού στη Γερμανία. Δυο αριστουργηματικά κείμενα για βιβλιόφιλους και για όσους, καλή ώρα, λατρεύουν τον Τσβάιχ και τους κρυστάλλινους αφηγηματικούς του υπαινιγμούς.

Μικρό αντίδωρο για ό,τι διασώζει από τον χρόνο η λογοτεχνία:

«Κι όμως, στο μνημονικό αυτού του τραγικά ανυποψίαστου ανθρώπου ήταν όλα τους αληθινά σε απίστευτο βαθμό. Τα εξυμνούσε με τη σωστή σειρά, με ακρίβεια και με λεπτομέρειες: η αόρατη συλλογή που θα ‘χε σκορπίσει από καιρό στους τέσσερις ανέμους παρέμενε αναλλοίωτη και παρούσα για τούτον τον τυφλό, τον συγκινητικά εξαπατημένο άνθρωπο».

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top