Σοφία Δάρτζαλη: «Πόσο βαρετός θα ήταν αυτός ο κόσμος αν ήμασταν όλοι ίδιοι!»

Συνέντευξη & κριτική: Έλενα Νταβλαμάνου //

Υπάρχουν άραγε καλά και κακά ψέματα; Υπάρχουν ψέματα του πονάνε και ψέματα που γιατρεύουν; Ψέματα που μας κάνουν να ντρεπόμαστε και ψέματα που μας κάνουν περήφανους; Και γίνεται μια μαμά να λέει ψέματα μπροστά στο παιδί της;

Ελάτε να κάνουμε μια βόλτα με το λεωφορείο και θα το ανακαλύψουμε μαζί.

Ελάτε να στριμωχτούμε ανάμεσα σε πολύχρωμους ανθρώπους και να δούμε το λεωφορείο να φωτίζεται από το κατακίτρινο φόρεμα μιας σοκολατένιας κοπέλας, που ανεβαίνει στο λεωφορείο με το μωρό της. Και έπειτα να το δούμε να σκοτεινιάζει από φόβο, όταν ο ελεγκτής μπαίνει μέσα και της ζητάει στο εισιτήριό της. ‘Ελάτε να δούμε τα μάτια της να γεμίζουν δάκρυα, όταν η μαμά του μικρού αφηγητή της ιστορίας μας λέει ότι εκείνη κρατάει το εισιτήριο της κοπέλας, αλλά ξέχασε το δικό της…

Σοφία Δάρτζαλη «Όταν η μαμά μου είπε ψέματα», εικονογράφηση: Σάντρα Ελευθερίου, εκδόσεις Α.Α.Λιβάνη.

Με θέμα πάντα επίκαιρο, όχι μόνο τώρα λόγω κρίσης και προσφυγικού, το βιβλίο της Σοφίας Δάρτζαλη είναι απαραίτητο ανάγνωσμα, όχι μόνο για τα παιδιά, αλλά και για τους μεγάλους. Η συγγραφέας αφηγείται μια ιστορία καθημερινή, στην οποία πολλές φορές γινόμαστε μάρτυρες, αλλά ποτέ δεν αντιδρούμε όπως θα έπρεπε. Και η ιστορία της αυτή, με τα πολλαπλά μηνύματα που κάθε ηλικία τα ερμηνεύει διαφορετικά μπορεί να γίνει η αφορμή για μια αλλαγή… στάσης απέναντι στους ανθρώπους, αυτούς που δεν είναι τόσο «τυχεροί» όσο κάποιοι άλλοι, που δεν έχουν τόσες ευκαιρίες όσο κάποιοι άλλοι και που φαίνονται αδύναμοι σε σύγκριση με κάποιους που νομίζουν πως κατέχουν θέση και δύναμη, ενώ είναι κατώτεροί τους και δεν κατέχουν στοιχειώδη παιδεία και τρόπους. Η μαμά που λέει «ψέματα» για να «σώσει» την άλλη μαμά είναι το παράδειγμα που πρέπει να βλέπουν τα παιδιά για να αποκτήσουν αυτήν την παιδεία, που δεν έχει να κάνει με τα γράμματα, αλλά με τα συναισθήματα και την ανθρωπιά. Μια βαθιά συγκινητική ιστορία καθημερινότητας, ένα βιβλίο που πρέπει να βρίσκεται σε κάθε παιδική βιβλιοθήκη, να διαβαστεί από μαθητές, δασκάλους και γονείς και να γίνει η αφορμή για να αλλάξει κάτι στον κόσμο μας.

Το βιβλίο της συγγραφέως αποπνέει αξίες αναγκαίες για τη ζωή, όπως είναι η κοινωνική δικαιοσύνη, η υποστήριξη προς τον συνάνθρωπο, η συμπαράσταση, η αλληλεγγύη και η ανθρωπιά. Η συγγραφέας έμμεσα περνά το αίσθημα της διακριτικότητας και του σεβασμού που οφείλουμε προς τον άλλον, μακριά από κάθε μορφή ρατσισμού και προκατάληψης, σκιαγραφώντας στη μικρή της ιστορία την κοινωνική αναλγησία, τη σκληρότητα και τις διακρίσεις απέναντι στην ανισότητα.

Μέσα από το βιβλίο της αφουγκράζεται τα μεγάλα προβλήματα της εποχής μας, προσεγγίζει το πρόβλημα της φτώχειας του ξένου με ευθύνη, ευαισθησία και λεπτότητα, εκθέτοντας τα γεγονότα χωρίς υπερβολές. Με έντεχνο τρόπο αποσπά το εγώ από τη φυσική του ιδιοτέλεια και το μεταφέρει στη θέση του άλλου, στο εμείς, ενώ προβάλλει την μεγίστη αξία της αγάπης προς τον συνάνθρωπο. Έτσι συμβάλλει στην ωριμότητα του παιδιού, στην κοινωνικοποίηση και στην ευαισθητοποίησή του απέναντι σε προκαταλήψεις που αφορούν σε πολιτισμικές, οικονομικές και κοινωνικές διαφορές.

Η εικονογράφηση από την Σάντρα Ελευθερίου είναι εξαιρετικά κατάλληλη για το περιεχόμενο της ιστορίας, αλλά και για τα μάτια των μικρών αναγνωστών. Ζωηρά χρώματα, εκφραστικά πρόσωπα, μεγάλα χαμόγελα, αληθοφανείς αντιδράσεις.

Ελάτε να ανακαλύψουμε πως ένα καθημερινό περιστατικό και πως η στάση μας απέναντι στην αδικία, την έλλειψη ευγένειας, στην αδιαφορία, μπορούν να φτιάξουν μια πιο όμορφη πραγματικότητα και να πουν πιο πολλά σε ένα παιδί, από όσα τα λόγια θα κατάφερναν ποτέ.

Αφηγηθείτε στα παιδιά σας το βιβλίο «Όταν η μαμά μου είπε ψέματα», διαβάστε το μαζί τους, προτρέψτε τα να το ανακαλύψουν, ταξιδέψτε μόνοι σας στις σελίδες του. Πρόκειται για ένα μοναδικό αναγνωστικό ταξίδι, όπως ένα βλέμμα ευγνωμοσύνης και ένα χέρι στο στήθος που λέει ευχαριστώ όταν το στόμα δεν μπορεί. Μια πολύ όμορφη ιστορία που αποδεικνύει, ότι μόνο πάνω στην καλοσύνη και το σεβασμό μπορούμε να οικοδομήσουμε ένα πιο όμορφο κόσμο.

– Κυρία Δάρτζαλη, τι σας παρακίνησε να ασχοληθείτε με τη συγγραφή παιδικών βιβλίων;

Αγαπώ πολύ τον γραπτό λόγο – την ευκαιρία που σου δίνει να εκφραστείς βάζοντας σε σειρά τις σκέψεις σου και την ακόμα μεγαλύτερη, να μπορείς μετά να τις δεις μπροστά σου σε μια άλλη μορφή, πιο χειροπιαστή. Αλλά και να τις μοιραστείς, αν θέλεις. Αγαπώ πολύ και τα παιδιά. Αγαπώ την ειλικρίνειά τους και την απλότητα που διακρίνει τη σκέψη τους. Τα αγνά κι ανεπιτήδευτα συναισθήματά τους. Κι έτσι, κάπως, συνδύασα δύο μεγάλες μου αγάπες.

– «Όταν η μαμά μου είπε ψέματα» είναι ο τίτλος του νέου σας παιδικού βιβλίου. Πείτε μας λίγα λόγια γι’ αυτό.

Είναι και νέο, αλλά είναι και το πρώτο μου επίσης. Ήταν μια ιστορία που ζήτησε από μόνη της να γραφτεί, ένα βράδυ που ένα βλέμμα ήθελε οπωσδήποτε ν’ αφήσει ένα αποτύπωμα σε μια λευκή σελίδα. Αρχικά το έγραψα για μένα, για να κρατήσω αυτό το συναίσθημα όσο πιο έντονα μπορούσα.

Αργότερα ήρθε η ιδέα να το μοιραστώ και το αποτέλεσμα είναι αυτό το βιβλιαράκι με τίτλο Όταν η μαμά μου είπε ψέματα.

Ακόμα κι ο τίτλος γράφτηκε αυθόρμητα, όταν πήγα να σώσω το αρχείο στον υπολογιστή μου. Κι αυτόν κρατήσαμε. Είναι η αλήθεια – κι ας είναι οξύμωρο!

Πρόκειται για μια βόλτα στην πόλη μέσα σε ένα λεωφορείο. Μια μαμά με το παιδί της κάνουν μια διαδρομή στην πόλη. Μια διαφορετική διαδρομή – γεμάτη χρώματα για το παιδί. Το λεωφορείο είναι γεμάτο με ανθρώπους από άλλες χώρες, που μιλούν άλλες γλώσσες και φορούν διαφορετικά ρούχα και χρώματα. Ο μικρός ενθουσιάζεται, μέχρι που κάποιος θα βρεθεί να χαλάσει όλη αυτή την αρμονία.

Ένας αγενής ελεγκτής, θα πλησιάσει μια άλλη μητέρα, από μια άλλη χώρα. Που όμως δεν έχει εισιτήριο. Κι εκεί, μπροστά σε αυτή την αδικία, η πρώτη μαμά, με τον γιο της αγκαλιά και παρών σ’ αυτό το περιστατικό θα θελήσει να επέμβει. Λέγοντας ένα ψέμα. Ο μικρός στην αρχή απορεί. Μα τελικά συγχωρεί. Γιατί καταλαβαίνει και νιώθει την αγάπη.

– Ποιο ήταν το έναυσμα για να γράψετε αυτή την ιστορία. Πρόκειται για αληθινό γεγονός;

Όπως σας είπα, το έναυσμα ήταν το συναίσθημα. Ένα έντονο συναίσθημα που μου προκάλεσε ένα ζευγάρι μάτια.

Και ναι, είναι αληθινή ιστορία.

Μια ιστορία που μπορεί να συμβεί καθημερινά και οπουδήποτε.

Η δική μου έλαβε χώρα μέσα σε ένα λεωφορείο (πιθανή μικρογραφία και της κοινωνίας μας) ανάμεσα σε έναν αγενή ελεγκτή και μια μητέρα από μια άλλη χώρα.

Ένα σκηνικό αδικίας, στο οποίο δεν μπορεί εύκολα να μείνει κανείς ασυγκίνητος. Δύο Έλληνες και μία ξένη. Η μία θα βοηθήσει, ο άλλος θα παίξει τον ρόλο του κακού.

Για να κερδίσει η αγάπη.

Κι όλο αυτό το σκηνικό, ζώντας το, κοιτάζοντας αυτά τα πελώρια αθώα μαύρα μάτια της γυναίκας, που άλλοτε γέμιζαν φόβο και αγωνία, άλλοτε απορία και τελικά γέμισαν ευγνωμοσύνη, θέλησα να το δω από μια άλλη πλευρά. Εκείνη του παιδιού που θα μπορούσα να έχω μαζί μου. Πώς θα μπορούσε εκείνο να καταλάβει τι συνέβαινε; Γιατί η μαμά του έπρεπε να πει αυτό το ψέμα; Θα τη συγχωρούσε ποτέ;

Μα τα παιδιά καταλαβαίνουν το καλό. Και κυρίως νιώθουν την αγάπη.

– Συνήθως τα παιδιά λένε ψέματα στους γονείς. Συμβαίνει το αντίθετο, και αν ναι, τι είδους ψέματα λένε οι γονείς;

Οι γονείς είμαστε εκείνοι που βάζουμε τους κανόνες στο σπίτι. Κανόνες που αργότερα τα παιδιά θα μάθουν να τηρούν ως πολίτες απέναντι στην κοινωνία, με περισσότερες απαιτήσεις και υποχρεώσεις φυσικά. Εμείς είμαστε εκείνοι που θα τους μάθουμε πως το ψέμα είναι κακό. Και ξέρουν πολύ καλά τα παιδιά τι είναι το ψέμα.

Και σε τι βλάπτει.

Όμως, καμιά φορά, έρχονται εκείνα τα «κατά συνθήκην» ψεύδη, που ως γονιός νιώθεις περισσότερο την ηθική παρά την πρακτική ανάγκη να πεις.

Κι αυτά συνήθως λέγονται για να προστατεύσεις κάποιον ή κάτι.

Σπας έναν κανόνα. Όμως καμιά φορά δε λειτουργούν όλα με τη λογική. Κι είναι στο χέρι του γονιού να υποδείξει τη λεπτή γραμμή ανάμεσα στο συναίσθημα και στο «πρέπει», τον κανόνα δηλαδή.

Και θα είμαστε τυχεροί αν τα παιδιά μας μάθουν ν’ ακούν και την καρδιά τους.

Και τώρα, αλλά και όταν μεγαλώσουν.

Οι κανόνες είναι κανόνες. Μα είμαστε άνθρωποι πάνω απ’ όλα. Και υπάρχουν στιγμές που η αγάπη νικά τους κανόνες, υπερισχύει. Και τότε η καρδιά μας χαμογελά. Κι η λογική συγχωρεί. Πρέπει να συγχωρεί.

– Η μητέρα του μικρού ήρωα της ιστορίας έδρασε, κατά κάποιο τρόπο, με αίσθημα «αυτοθυσίας» θα λέγαμε…Πώς μπορούμε να διδάξουμε τέτοιες συμπεριφορές-πρότυπα στα παιδιά;

Θα προτιμούσα τη λέξη αλληλεγγύη. Αλλά και η «αυτοθυσία», αν το θέλετε, θα μπορούσε να ταιριάξει, από την άποψη ότι η μητέρα του μικρού μας ήρωα αναγκάστηκε να πει ψέματα μπροστά στο παιδί της. Και να πληρώσει ένα πρόστιμο για το οποίο δεν έφταιγε.

Δε χρειάζεται να κοπιάσουμε πολύ για να μάθουμε στα παιδιά ν’ αγαπάνε. Αυτό το ξέρουν ήδη. Μπορούμε όμως να τους δείξουμε πως η αγάπη δεν αρχίζει και δεν τελειώνει μέσα στην οικογένεια. Αγαπώ σημαίνει μοιράζομαι και ζω και για τους άλλους. Κι όταν ένα μικρό παιδί σε δει να νοιάζεσαι πραγματικά για τους γύρω, για τους ανθρώπους που μπορεί να μην είχαν την ίδια τύχη με σένα, μαθαίνει να μη φοβάται να δείξει κι εκείνο τα συναισθήματά του.

Η αγάπη είναι έμφυτη. Απλά πολλοί φοβόμαστε να τη δείξουμε, να την εκφράσουμε. Την κρατάμε για τους δικούς μας ανθρώπους.

Φταίνε πολλά γι’ αυτό και είναι μεγάλο το θέμα.

Με δυο λόγια, τα παιδιά ακούνε, αλλά πολύ περισσότερο μιμούνται. Οπότε δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος παρά να τους δείξουμε τον δρόμο εμείς οι ίδιοι με το παράδειγμά μας.

–Ζούμε σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία. Ακόμη, ωστόσο, ο ρατσισμός ελλοχεύει ή και κάποιες φορές εκφράζεται απροκάλυπτα. Πώς ο άνθρωπος μπορεί να αποτινάξει από πάνω του την καχυποψία και την περιφρόνηση των ανθρώπων διαφορετικής καταγωγής, θρησκείας, κουλτούρας;

Κι αυτό μεγάλο θέμα και πολύ επίκαιρο, δυστυχώς. Δεν μπορώ να καταλάβω τον ρατσισμό ή μπορεί και μη θέλω να τον καταλάβω. Τον ερμηνεύω ως φόβο. Φόβο στο διαφορετικό. Κι όμως, πόσο πιο απλά θα ήταν τα πράγματα αν μπορούσαν να δουν όλοι το διαφορετικό σαν μια ευκαιρία… Μια ευκαιρία να γνωρίσουν νέους ορίζοντες μέσα από καινούριες κουλτούρες, νέες θρησκείες, μια άλλη φιλοσοφία ζωής.

Μπορεί να ακούγεται απλοϊκό, όμως θα σας πω αυτό που λέω και στα παιδιά μου: Πόσο βαρετός θα ήταν αυτός ο κόσμος αν ήμασταν όλοι ίδιοι!

– Τι χρειάζεται να διαθέτει ένα βιβλίο που απευθύνεται στα παιδιά έτσι ώστε να ψυχαγωγεί, να ακονίζει τη σκέψη και τη φαντασία, αλλά και να θέτει προβληματισμούς;

Μπορώ να σας πω τι δε θα ήθελα να διαθέτει ένα βιβλίο που θα διάβαζα στα δικά μου παιδιά. Δε θα ήθελα να έχει πριγκίπισσες και πρίγκιπες –εκτός από εκείνο τον μικρό, που λατρεύω, και τώρα που μιλάμε, μπορεί να ποτίζει το αγαπημένο του τριαντάφυλλο–, που απώτερο στόχο έχουν να καταλήξουν σε έναν ευτυχή γάμο. Πιστεύω ότι τα παιδιά έχουν μεγαλύτερες απαιτήσεις από κάτι τέτοιο. Δεν πρέπει να υποτιμούμε τη νοημοσύνη τους. Τα παιδιά έχουν ανάγκη τη φαντασία αλλά και την πραγματικότητα. Ένας συνδυασμός τους πιστεύω πως είναι ό,τι καλύτερο. Ένα παιδί πρέπει να αφεθεί  να ταξιδέψει με οδηγό τη φαντασία και την καρδιά του. Και κυρίως να αφεθεί να φτιάξει τη δική του ιστορία. Να κλείσει ένα βιβλίο και να σκεφτεί. Και να νιώσει. Να πλάσει τη δική του εκδοχή, το δικό του παραμύθι.

– Πώς μπορούμε να εμπνεύσουμε σ’ ένα παιδί την αγάπη για το βιβλίο;

Τα παιδιά λατρεύουν τις ιστορίες. Όταν είναι μικρά, κρέμονται από τα χείλη μας κάθε φορά που τους διαβάζουμε ή τους διηγούμαστε μια ιστορία. Μεγαλώνοντας μπορούν να νιώθουν την ίδια αγάπη για το βιβλίο. Ας τους μιλάμε για τα βιβλία. Ακόμα και για ιστορίες που διαβάζουμε εμείς κι εκείνα ακόμα δεν μπορούν να καταλάβουν.

Μια φορά ο μικρός μου με ρώτησε:

«Μαμά, γιατί δε μιλάς όση ώρα διαβάζεις;»

«Γιατί μου μιλάει κάποιος άλλος», του απάντησα.

«Και τι σου λέει, τόσες ώρες;» απόρησε.

Του είπα λίγα πράγματα για την ιστορία που διάβαζα.

«Όλα αυτά είναι εκεί μέσα;» με ρώτησε κοιτάζοντας το βιβλίο.

Όλα είναι εκεί μέσα κι ακόμα περισσότερα.

-Μια ευχή για τους μικρούς αναγνώστες.

Διαβάστε με την καρδιά σας όσα διαλέγετε και με το μυαλό σας όσα πρέπει.

Μπορεί να τ’ αγαπήσετε και τα δύο βέβαια, που είναι ακόμα καλύτερο!

Κάθε βιβλίο είναι ένα μικρό ή μεγάλο ταξίδι που μπορείς να κάνεις χωρίς να κουνήσεις ούτε το μικρό σου δαχτυλάκι – χμ, αυτό θα το κουνήσεις για να γυρίσεις τι σελίδα, βέβαια!

Και τα ταξίδια του μυαλού μας είναι τα πιο πολύχρωμα. Τα πιο όμορφα.