Fractal

H νίκη του ανθρώπου έναντι του πολέμου

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

sloump«Σλουμπ» του Χανς Χέρμπερτ Γκριμ, μτφ: Κατερίνα Τζιναβά, σελ. 320, Εκδ. Κέδρος

 

Ο Μεγάλος Πόλεμος, ο πλέον απηνής στην ιστορία του κόσμου, αυτός που άνοιξε το καπάκι της ανθρώπινης θηριωδίας, και ουσιαστικά προλείανε το έδαφος για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι ένα ταξίδι στην άκρη της νύχτας. Σαν κι αυτό που ξεκίνησε να κάνει ο Φερντινάν Μπαρταμού στο εμβληματικό μυθιστόρημα του Λουί Φερντινάν Σελίν.

Είναι, όμως, και η παρακαταθήκη του νεαρού οπλίτη Πάουλ Μπόυερ στο επίσης επιδραστικό μυθιστόρημα του Έριχ Μαρία Ρεμάρκ «Ουδέν νεώτερον από το Δυτικό Μέτωπο». Το συλλογικό φαντασιακό, αυτό τουλάχιστον που μετέχει της λογοτεχνικής κάθαρσης, έχει ταυτίσει τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο με μια σειρά αντι-ηρωικών έργων, στα οποία η έκθεση του παράλογου, της κτηνωδίας και της φρίκης του πολέμου γίνεται με έκτυπο τρόπο. Κανένα ανδραγάθημα δεν μπορεί να υπερκεράσει τη μαζική τρέλα και την ουσιαστική υπαρξιακή αγωνία που προκαλεί μια άλογη θυσία. Οι ήρωες των συγκεκριμένων μυθιστορημάτων, αλλά και πλείστων όσων εκείνης της εποχής, κινούνται στα όρια της προσωπικής καθίζησης και της αδυναμίας του να αποφύγουν το μοιραίο. Οι στρατιώτες της γερμανικής Σιδηράς Νεολαίας μετατρέπονται σε αυτοθυσιαστικά όντα δίχως να κατανοούν τους λόγους της απόφασής τους να πέσουν στο πεδίο της μάχης. Ο θάνατός ενός εκάστου γίνεται μια παράσταση «κανονικότητας». Κι όμως, ανάμεσα σε όλους αυτούς, στέκει ένας μυθιστορηματικός ήρωας που μέσα στο ζόφο και την τιμωρητική οργή, ορθώνει το λεπτό του ανάστημα, όχι για να διατρανώσει τη δυσοίωνη ευγένειά του απέναντι στην κτηνωδία, αλλά για  να γίνει η αντήχηση της ζωής μέσα στο απόλυτο περιβάλλον του θανάτου. Είναι ο ήρωας με το πλέον παράδοξο όνομα «Σλουμπ» που στα γερμανικά σημαίνει «τυχεράκιας, κωλόφαρδος». Αυτός ο παράξενος Σλουμπ δεν διαθέτει τη σατιρική προδιάθεση του αντίστοιχου ήρωα του Τζόζεφ Χέλερ στο «Catch 22». Εκεί το ξήλωμα είναι σαρωτικό και οι στρώσεις πυκνού γέλωτα διανθισμένου με μια εξαγνιστική από-ηρωποίηση οδηγούν το μυθιστόρημα σε ένα κρεσέντο τρέλας.

Στον «Σλουμπ», ο ήρωας δεν είναι περιγελαστικός, δεν περιστέλλει την ύπαρξή του απέναντι στην ανυπαρξία που επιφέρει ο πόλεμος με όχημα την καυστική ματιά. Αντιθέτως, διατηρεί μέχρι τέλους έναν υψηλό βαθμό αθωότητας. Γι’ αυτό και το δικό του ταξίδι στην άκρη της νύχτας μοιάζει με παραμυθία. Το γεγονός ότι φέρει ένα παρατσούκλι κι όχι το όνομά του τον μετατρέπει αυτομάτως σε πρόσωπο που κινείται μεταξύ ρεαλισμού και μύθου. Και τούτη είναι η πρώτη ασφαλής ένδειξη του βιβλίου ότι δεν θα μιλήσει μόνο για τα πεδία της μάχης, αλλά πρωτίστως για την ανάγκη του ανθρώπου να διατηρήσει τη ζέση της ανθρωπινότητάς του παντί τρόπω. Ακόμη και αν οι συνθήκες είναι εξόχως απάνθρωπες.

 

Hans Herbert Grimm

Hans Herbert Grimm

 

Στα 18 του, ο Σλουμπ κατατάσσεται εθελοντικά στο στρατό και μεταβαίνει στη Γαλλία, μακριά από το πεδίο της μάχης αναλαμβάνει την επιμελητεία ενός χωριού και γίνεται οργανικό κομμάτι των ντόπιων. Μπλέκει σε ένα σωρό ερωτοδουλειές (ο ωραίος Σλουμπ δεν έχει αφήσει θηλυκό για θηλυκό σε όλο το μυθιστόρημα) όχι όμως ως φρενήρης ερωτιδέας, αλλά ως νεοσσός του έρωτα. Η ζωή του ακολουθεί ψευδαισθησιακές παραβολές ακόμη κι όταν αναγκάζεται να προωθηθεί στα χαρακώματα. Τραυματίζεται, νοσηλεύεται, μετατίθεται σε μια ταχυδρομική υπηρεσία του στρατού, έρχεται σε επαφή με ένα ετερόκλιτο σμάρι ανθρώπων. Συμπολεμιστές του πεθαίνουν, οι βόμβες σκούζουν, οι Τόρηδες τους χτυπούν ανελέητα, πίσω στην πατρίδα χάνει τον πατέρα του, επισκέπτεται τη μάνα του, διαπιστώσει την ανέχειά της, όπως και όλης της χώρας, ετοιμάζεται να επιστρέψει στο μέτωπο, πέφτει σε ένα παραλήρημα σουρεαλιστικής υφής (οι σελίδες σε αυτό το σημείο εκρήγνυνται από υψηλό λογοτεχνικό ιδεασμό), διαφεύγει και τελικά βιώνει τη δραματική ήττα της χώρας του και την άτακτη οπισθοχώρηση του στρατού του Κάιζερ. Δεν έχουν συμβεί αυτά και κάμποσα άλλα με τούτη τη σειρά, αλλά έχουν συμβεί. Τη στιγμή που ο κόσμος καταρρέει και βρίσκεται στα όρια του μη περαιτέρω, ένας άνθρωπος, μόνος στην έρημο της αποκτήνωσης, όχι μόνο δεν πέφτει, όχι μόνο δεν κατεβάσει καταπτοημένος τους ώμους, αλλά συνεχίζει να περπατάει μπροστά και να ονειρεύεται μια άλλη εκδοχή της ζωής.

Η ιστορία πίσω από το συγκεκριμένο βιβλίο είναι επίσης πολύ ενδιαφέρουσα. Ο Χανς Χέρμπερτ Γκριμ, καθηγητής το επάγγελμα και δρων πρόσωπο στον πόλεμο (μάλιστα πήρε μέρος και στους δύο) έγραψε το συγκεκριμένο μυθιστόρημα με στόχο να αναδείξει τη δική του συμμετοχή, αλλά την αξία να μένεις άνθρωπος μέσα στο χάος. Φοβούμενος, όμως, ότι θα έχανε τη δουλειά του αναγκάστηκε να χρησιμοποιήσει το ψευδώνυμο «Σλουμπ». Μέσα του φλεγόταν το βιβλίο να έχει επιτυχία, αλλά δεν μπορούσε να την υποστηρίξει για προφανείς λόγους. Την ίδια περίοδο αναδύεται το μέγιστο μυθιστόρημα του Ρεμάρκ που σαρώνει τα πάντα και φυσικά και το χαμηλόφωνο «Σλουμπ». Η απογοήτευση του Γκριμ είναι δεδομένη. Ωστόσο, το βιβλίο θα έρθει ξανά στην επιφάνεια από τους ναζί που θα ανακαλύψουν την επικινδυνότητά του και θα το ρίξουν στην πυρά μαζί με άλλα «απαγορευμένα» βιβλία. Ο χρόνος, πάντως, όχι μόνο δεν αποσιώπησε την αξία του, αλλά του έδωσε τη δυνατότητα να «αναπνεύσει» μέσα από τις συνεχόμενες αναγνώσεις των επόμενων γενεών. Το «Σλουμπ» είναι το κλασικό αντιπολεμικό μυθιστόρημα που δεν γυρνάει την πλάτη του στις θηριωδίες, δεν καμώνεται πως δεν συνέβησαν, δεν διαμορφώνει ένα ψευδεπίγραφο ειδυλλιακό περίγραμμα τριγύρω από την Κόλαση. Την βλέπει κατάματα, αλλά δεν κάμπτεται από τις φλόγες της. Η ζέστη της ανθρώπινης καρδιάς αποδεικνύεται ισχυρότερη. Η βούληση για ζωή και έρωτα νικάει στα σημεία. Η πολύ καλή μετάφραση ανήκει στην Κατερίνα Τζιναβά.

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top