Fractal
Home / ΘΕΑΤΡΟ / ✔ ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Σαίξπηρ και Ελλάδα (Γ΄ μέρος)
18/08/2016, 1:48 πμ

✔ ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Σαίξπηρ και Ελλάδα (Γ΄ μέρος)

Του Τάκη Κατσιμάρδου //

 

«Είναι ή μη , νυν τούτ΄ εστί το ζήτημα…»

Πρώτη εμφάνιση στη θεατρική σκηνή του «Αμλετ» από τους θεμελιωτές του νεοελληνικού θεάτρου Σούτσα και Ταβουλάρη

 

Μια από τις πρώτες νεοελληνικές παραστάσεις του "Ϊούλιου Καίσαρα" το 1932. Στους βασικούς ρόλους ο Νικόλαος Ροζάν (Ιούλιος Καίσαρ) και ο Αιμίλιος Βεάκης (Μάρκος Βρούτος)

Μια από τις πρώτες νεοελληνικές παραστάσεις του “Ϊούλιου Καίσαρα” το 1932. Στους βασικούς ρόλους ο Νικόλαος Ροζάν (Ιούλιος Καίσαρ) και ο Αιμίλιος Βεάκης (Μάρκος Βρούτος)

 

Το 1863 προαναγγέλλεται από το πρώτο επαγγελματικό θίασο (πρωταγωνιστές Π.  Σούτσας, Πιπίνα Βονοσέρα κ.α) η θεατρική παράσταση του «Ιούλιου Καίσαρα». Δεν υπάρχουν  στοιχεία τα οποία επιβεβαιώνουν ότι πραγματοποιήθηκε. Πιθανολογείται ότι η υλοποίηση «σκόνταψε» στη μετάφραση. Η μόνη , που αναφέρεται ως τότε είχε γίνει το 1858 από τον Ν. Κ. Ιωαννίδη ( Ιούλιος Καίσαρ, τραγωδία εις πέντε πράξεις του ποιητού Σαικσπήρου, εκ του αγγλικού κειμένου εις την ελληνικήν μεταγλωττισθείσα) δεν έχει φθάσει ως εμάς.

Οι πρώτες γνωριμίες , πάντως, δεν θα αργήσουν άλλο και θα πραγματοποιηθούν την ίδια δεκαετία. :

-Το 1867-1868 ο «Άμλετ» από τον επαγγελματικό θίασο «Μένανδρος», με τον Π. Σούτσα στον ομώνυμο ρόλο ,είναι το πρώτο σαιξπηρικό έργο που γνωρίζει το αθηναϊκό κοινό στο θέατρο «Μπούκουρα». Νωρίτερα, μάλλον,  πρέπει να είχε παρουσιαστεί στη Σμύρνη. Το έργο είχε μεταφραστεί στην καθαρεύουσα από το 1858 (Αμλέτος, βασιλόπαις της Δανίας, τραγωδία του Άγγλου Σαιξπήρου, ενστίχως μεταφρασθείσα υπό Ιωάννου Η. Περβανόγλου ) . Μετάφραση δυσνόητη ως ακατανόητη , ειδικά στους μονολόγους. Ετσι, η αρχή του μονολόγου

«To be, or not to be, that is the question» αποδίδεται ως εξής:

«Είναι ή μη, νυν τούτ’ εστί το ζήτημα,
πότερον τω ανθρώπω ευγενέστερον
οργίλου Μοίρας υποφέρειν τας δεινάς
σφενδόνας και τα βέλη, ή οπλίζεσθαι
κατά ωκεανού δεινών, και κατ’ αυτών
εαυτόν αντιπαρατάττων τελευτάν;»

 

Ο πρωτοπόρος του ελληνικού θεάτρου Παντελής Σούτσας

Ο πρωτοπόρος του ελληνικού θεάτρου Παντελής Σούτσας

 

– 1868: Ο Π. Σούτσας (Άμλετ ) και η Σοφία Ταβουλάρη (Οφηλία) στο νεόκτιστο θέατρο «Απόλλων» της Ερμούπολης παρουσιάζουν στο συριανό κοινό ολόκληρο το έργο, χωρίς περικοπές (πεντάωρη παράσταση  σε μετάφραση του Πεσβάνογλου). Το «δραματικόν αριστούργημα του δαιμονίου των Αγγλων ποιητών Σαιξπήρου» , σύμφωνα με κριτκή της εποχής, προκάλεσε αντιδράσεις στο «πλήρες  φιλοθεαμόνων»  θέατρο. « Διάφοροι θεατοί και δυστυχώς ουχ ήττον εκ των κατωτέρων ή ανωτέρων τάξεων ηκούοντο δυσανασχετούντες και μεμψιμοιρούντες δια την τόσον πολύωρον διάρκειαν της παραστάσεως…» Ο κριτικός παραδόξως παραλείπει το ακατάληπτο της γλώσσας για το κοινό. Ευτυχώς , που τρελάθηκε στο τέλος μόνο η Οφηλία , παρατήρησε εύστοχα μεταγενέστερος μελετητής. 

Ο ιστορικός του θεάτρου  Γιάννης Σιδέρης εκτιμά ότι η αρχαίζουσα απόδοση του Πεσβάνογλου  χρησιμοποιούσε τόσο ο Παντελής Σούτσας ,  όσο και ο Διονύσιος Ταβουλάρης κάθε φορά που παρουσίαζε το έργο (στη διάρκεια της τριακονταετίας 1872-1905).

 

Πορτέτο του Π. Σούτσα

Πορτέτο του Π. Σούτσα

 

Η ιστορική τριάδα

Τρεις ονομαστοί και από τους θεμελιωτές του νεοελληνικού θεάτρου καλλιτέχνες του 19ου αιώνα ταυτίστηκαν με σαιξπηρικούς ρόλους. Γράφοντας την αρχή ενός καταλόγου , που θα συνεχίσει ως τις μέρες μας να συμπληρώνεται από «ιερά τέρατα» του ελληνικού θεάτρου :

1) ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΣΟΥΤΣΑΣ (1818-1873): Αυτοδίδακτος ηθοποιός , με ορισμένα φυσικά μειονεκτήματα , όπως βραχνάδα στη φωνή, αλλά με ασυνήθιστη εργατικότητα .  Θιασάρχης, σκηνοθέτης  και θεατρικός συγγραφέας ο ίδιος . «Πρώτος εκ των Ελλήνων ηθοποιών απετόλμησε να αναλάβη το υπερμέγα φορτίον της δημιουργίας και εκπροσωπήσεως χαρακτήρων… Εφαντάσθη και διέπλασε τον χαρακτήρα του Αμλέτου, διηρμήνευσεν τον Οθέλλον και τον Μάκμπεθ και υπεκρίθη εν τω Ιουλίω Καίσαρι του αυτού αθανάτου συγγραφέως τον Βρούτον…» (από ομιλία σε μνημόσυνο που οργάνωσαν οι συνάδελφοί του ηθοποιοί το 1873).   Οι ερμηνείες του , σύμφωνα με τους ιστορικούς του θεάτρου, χαρακτηρίζονται αρχικώς από υπερβολική απαγγελία, όπως είναι κανόνας της εποχής, Αν και στην πορεία καταβάλλει προσπάθειες να φέρει τους ρόλους πιο κοντά στο κοινό.

 

Ο θρυλικός Διονύσιος Ταβουλάρης στο ρόλο του Άμλετ

Ο θρυλικός Διονύσιος Ταβουλάρης στο ρόλο του Άμλετ

 

2) ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΤΑΒΟΥΛΑΡΗΣ (1840-1928). Θρυλικός ηθοποιός και θιασάρχης από τη δεκαετία του 1860. Αρχικώς μαζί με τον Σούτσα και σε συνέχεια με δικό του θίασο ενσάρκωσε τους βασικούς πρωταγωνιστές των σαιξπηρικών τραγωδιών. Με τις επαγγελματικές περιοδείες του ,παντού σχεδόν, όπου ζούσαν Έλληνες  άφησε βαθιά ίχνη και έγραψε ιστορία. Μαζί με τον αδελφό του Σπύρο , τη γυναίκα του Σοφία κ.α. Από την ίδρυση του Βασιλικού Θεάτρου ήταν από τους βασικούς πρωταγωνιστές του. Ενώ ζούσε ακόμη κοινή ήταν η πεποίθηση ότι « μέλλουσα ιστορία του θεάτρου θα τον αναγράψει με μεγάλα γράμματα…Κανείς δεν έπραξεν τόσα υπέρ της ελληνικής σκηνής»

Ο Ταβουλάρης με το ταλέντο και την ευρυμάθειά του ακολουθεί μια πιο φυσική σκηνική παρουσία μ΄ εγκρατή  απαγγελία και χωρίς υπερβολές. Δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει διασκευές, να συμπτύξει ή να παραλείψει σκηνές, σεβόμενος όμως το σαιξπηρικό πνεύμα.

 

Ο Δ. Ταβουλάρης με τη γυναίκα του και ηθοποιό Σοφία

Ο Δ. Ταβουλάρης με τη γυναίκα του και ηθοποιό Σοφία

 

3) ΝΙΚΟΛΑΟΣ  ΛΕΚΑΤΣΑΣ (1867-1913). Μεγαλωμένος και με θεατρικές σπουδές στην Αγγλία έφερε από τις αρχές της δεκαετίας του 1880 το «λαϊκό Σαίξπηρ . Θεωρείται ως η πρώτη θεατρική «βεντέτα» , που επιβλήθηκε , ανανέωσε και αναδημιούργησε τους σαιξπηρικούς ρόλους, ανοίγοντας μια νέα ερμηνευτική εποχή. Σε αυτό καθοριστικό ρόλο έπαιξαν και οι μεταφράσεις στη δημοτική. Παρά την ξενική προφορά του , την όχι άψογη χρήση της ελληνικής και την εξωτερική εμφάνισή του (σκυφτός και αδύνατος) ήταν ο αδιαμφισβήτητα μακράν ο καλύτερος όλων. Οσα ειπώθηκαν για τις πρώτες σκηνικές παρουσίες του («Επί τέλους έχομεν τον ηθοποιόν μας .. Αφέλεια , φυσικότης , βαθύτατον αίσθημα, ψυχολογική μελέτη, γραφική στάσις, εκφραστική φυσιογνωμία, αρμινικαί κινήσεις…» ) θα μπορούσαν να επαναληφθούν για τις περισσότερες παραστάσεις του στην  Ελλάδα και το εξωτερικό. Παραγκωνισμένος, την τελευταία περίοδο της ζωής του ,βρέθηκε στην Αμερική, όπου δεν ευτύχησε θεατρικά .

 

Ο κατεξοχήν ενσαρκωτής σαιξπηρικών ρόλων Νικόλας Λεκατσάς

Ο κατεξοχήν ενσαρκωτής σαιξπηρικών ρόλων Νικόλας Λεκατσάς

 

Λεκατσας2

 

Λεκατσας3

 

INFO

-Βιντεοσκοπημένη η διάλεξη του του Γκρέγκορι Τόμσον « Οι καιροί αλλάζουν, ο Σαίξπηρ μένει»:  http://www.blod.gr/lectures/Pages/viewlecture.aspx?LectureID=2641

-Ιστοσελίδα του Βρετανικού Συμβουλίου Shakespeare  Lives: https://www.britishcouncil.gr/programmes/shakespeare-lives

-«Ο Σαίξπηρ στην Ελλάδα» μέσα από ένα πρώιμο κείμενο: http://karagiorgos.blog-net.ch/gr/articles-and-essays/shakespeare-in-greece/

-« Ο Σαίξπηρ και το νεοελληνικό θέατρο»,  διάλεξη του 1945 με όλες σχεδόν τις βασικές πληροφορίες για το θέμα: http://anemi.lib.uoc.gr/php/pdf_pager.php?rec=/metadata/d/6/e/metadata-tf0akf3m158g0jh0vdh6pbu0d4_1307598301.tkl&do=291949_w.pdf&pageno=20&width=841&height=595&maxpage=31

-Αναφορά στα 300  χρόνια από το θάνατο του Σαίξπηρ δια χειρός Κ. Παλαμά:  http://www.ekebi.gr/magazines/ShowImage.asp?file=103498&code=5730 και http://www.ekebi.gr/magazines/showimage.asp?file=103527&code=5768&zoom=800

-Μια επισκόπηση του «σαιξπηρικού ζητήματος» με σημερινή ματιά:  http://www.avgi.gr/article/10812/6489459/-ego-einai-enas-allos-saixper-1616-2016

-Ο Ν. Λεκατσάς και το ελληνικό θέατρο. Κεφάλαιο από τη μελέτη του Ανδρ. Δημητριάδη «Σαιξπηριστής, άρα περιττός» : http://www.cup.gr/Downloads/PDF/Lekatsas_ch5.pdf

– Ο Δ. Ταβουλάρης στο «Ημερολόγιον» του Σκόκου το 1895: http://kosmopolis.lis.upatras.gr/index.php/hmerologio_skokou/article/view/71282/70158

– Το πορτέτο του Π. Σούτσα από τον ιστορικό του νεοελληνικού θεάτρου Ν.Ι. Λάσκαρη: http://xantho.lis.upatras.gr/kosmopolis/index.php/hmerologio_skokou/article/view/12236

-Αναφορές στις «μεταφραστικές περιπέτειες» του Άμλετ:  http://www.lifo.gr/articles/theater_articles/99509

– Μεταφράζοντας το Βασιλιά Ληρ:  http://diastixo.gr/arthra/2894-king-lear

-Διδακτορικό της Θεοδώρας Μαυροπούλου για τις παραστάσεις του Σαίξπηρ, τις κοινωνικές και εθνικές ζυμώσεις στη χώρα μας: http://www.lifo.gr/articles/theater_articles/99509

– Η κλασική γνώση του Σαίξπηρ: http://karagiorgos.blog-net.ch/articles-and-essays/shakespeares-classical-knowledge/

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top