Fractal

✔ ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Σαίξπηρ και Ελλάδα (B΄ μέρος)

Του Τάκη Κατσιμάρδου //

 

Πρεμιέρα των ελληνικών μεταφράσεων με την «Τρικυμία»

Ο Πολυλάς, ακολουθώντας τη σολωμική «γραμμή», αποδίδει το πρώτο ολοκληρωμένο σαιξπηρικό δράμα καλώντας τους «ομογενείς» να εμβαθύνουν στην ουσία του «πολυτίμου θησαυρού»

 

Το εξώφυλλο της έκδοσης του 1623 με προσωπογραφία του Σαίξπηρ

Το εξώφυλλο της έκδοσης του 1623 με προσωπογραφία του Σαίξπηρ

 

«Η Τρικυμία, δράμα Ουϊλιέλμου Σέικσπηρ» είναι η πρώτη αυτοτελής και ολοκληρωμένη μετάφραση στη δημοτική από τον Ιάκωβο Πολυλά. Χρονολογείται τον Αύγουστο του 1855 στην Κέρκυρα.  Ο εκδότης των απάντων του Σολωμού , έχοντας επίγνωση των «πολλών ελαττωμάτων» της μετάφρασης , ελπίζει ότι οι συμπατριώτες του θα τον ευγνωμονούν.

Η  «μελέτη » , η οποία συνοδεύει τη μετάφραση , αρχίζει με τούτα: «Ενώ προσφέρω εις τους ομογενείς μου την μετάφρασιν αξιολόγου δράματος του μεγάλου Σέικσπηρ , μου συμφέρει να παρακινήσω τον αναγνώστη να εμβαθύνη εις την ουσία του, ίσως μαγεμένος από τα κάλλη της ιδέας , οπού το ζωογονεί , μου γνωρίση χάρι ότι τον έκαμα μέτοχο του πολυτίμου θησαυρού…»  Αναλύοντας το έργο και τους χαρακτήρες του καταλήγει σ΄ έναν ύμνο για τη βαθύτητα και υψηλότητα του έργου.

Ο Πολυλάς, μεταφραστής αργότερα και του σαιξπηρικού Αμλέτου (1889), αναδεικνύεται θεμελιωτής των νεοελληνικών μεταφραστικών σπουδών κατά τις υποδείξεις του Σολωμού.

Στο σημείο αυτό και για ιστορικούς λόγους αξίζει ν΄ αναφερθεί ότι ο εθνικός ποιητής στον πεζό «Διάλογο» (1824) καταφεύγει και στον Σαίξπηρ , όταν καταφέρεται με πάθος κατά των «σοφολογιότατων»  της εποχής για τη γλώσσα και τις λέξεις:  «…Χαίρετε, λοιπόν, θείοι τόνοι, οξείες, βαρείες, περισπωμένες! χαίρετε ψιλές, δασείες, στιγμές, μεσοστιγμές, υποστιγμές, ερωτηματικές, χαίρετε! Ο κόσμος τρέμει τη δύναμή σας και ουδέ ποιητής ουδέ λογογράφος ημπορεί να γράψει λέξη χωρίς πρώτα να σας υποταχθεί. Εσείς εμπνεύσατε, πριν γεννηθείτε, τον Όμηρο, όταν ετραγουδούσε την Ιλιάδα, την Οδύσσεια, τους Ύμνους, και ο λαός της Ελλάδας τον επερικύκλωνε και τον εκαταλάβαινε· εσείς τον εμπνεύσετε όταν περιγράφει τον αποχαιρετισμό του Έκτορος εις την Ανδρομάχη και το τέκνο του τον φοβάται και κρύβεται· εσείς τον εμπνεύσετε όταν περιγράφει τον δυστυχισμένον βασιλέα της Τρωάδας, που παγαίνει στον Αχιλλέα και πέφτει στα πόδια του και του φιλεί τα χέρια, οπού του είχαν ολίγο πρωτύτερα σκοτώσει το ακριβότερό του παιδί· εσείς εμπνεύσατε τον Δάντη όταν ετραγουδούσε τον Ουγολίνο με μίαν δύναμη που δεν βρίσκω παρόμοιαν εις όλη την ποίηση των παλαιών· εσείς τον Σαίξπηρ όταν επαράσταινε τον Λέαρ, τον Άμλετ, τον Οτέλλο, τον Μάκβεθ, και ανατρίχιαζεν όλος ο κόσμος της Αγγλίας· εσείς τον Ρασίν, εσείς τον Γόεθ, εσείς τον Πίνδαρο, οπού ήτον στενοχωρεμένος από τους σοφολογιότατους του καιρού του να τους κράζει κοράκους. Κοράκοι, όλοι κοράκοι αληθινοί, και χειρότεροι από τον κόρακα οπού εβγήκε από την Κιβωτό και εθρεφότουν από τα λείψανα οπού είχε αφήσει ο κατακλυσμός του Κόσμου…»

 

Πρόσπερο και Άριελ σε πίνακα του Ουίλιαμ Χάμιλτον

Πρόσπερο και Άριελ σε πίνακα του Ουίλιαμ Χάμιλτον

 

Στη νεοελληνική  θεατρική ιστορία καταγράφονται άλλες δυο μεταφραστικές απόπειρες  προ Πολυλά:

-1789: « Ρωμαίος και Ιουλία», τραγωδία «πενταδράματη» του ιατροφιλόσοφου Κ. Σακελλάριου (1765- 1838) . Δυστυχώς διασώζεται μόνο αναφορά του έργου στο «Ελληνικόν θέταρον» του Γ. Ζαβίρα  . Είναι αδιευκρίνιστο αν πρόκειται για μετάφραση ή διασκευή . Είτε και για πρωτότυπο έργο του νεαρού τότε Κοζανίτη, με σαιξπηρικές επιρροές.

-1842 (;): Η πρώτη χειρόγραφη μετάφραση του «Μάκβεθ» από τον Κερκυραίο κόμη και μέλος της Γερουσίας των Ιονίων Νήσων Ανδρέα Θεοτόκη . Το χειρόγραφο διασώζεται  στη βιβλιοθήκη του Μονάχου (κατάλοιπα του βασιλιά Οθωνα) . Ουδέποτε χρησιμοποιήθηκε.

 

Γκραβούρα του 1842 με τίτλο "Σκηνή του Άμλετ"  τη στιγμή που αποκαλύπτεται η ενοχή του Κλαύδιου

Γκραβούρα του 1842 με τίτλο “Σκηνή του Άμλετ” τη στιγμή που αποκαλύπτεται η ενοχή του Κλαύδιου

 

Για τις πρώτες μεταφράσεις στα ελληνικά είναι εξόχως ενδεικτικό πως μεταφράζεται το ίδιο τ΄ όνομα του δραματουργού:

«Η ιδιοτυπία της αγγλικής προφοράς κ’ οι ποικίλες γλωσσικές αντιλήψεις των ελλήνων λογίων και των μεταφραστών του περασμένου αιώνα, έκαναν αγνώριστο ακόμα και τ’ όνομα του Σαίξπηρ. Ήδη, ο Βικέλας στα σαιξπηρικά «Προλεγόμενά» του, στην έκδοση του 1876, θίγει το θέμα: Αλλά και οι ίδιοι οι Άγγλοι—γράφει—«δεν συμφωνούσιν… γράφοντες ποτέ μεν Shakespear, και Shakespeare, ή Shakspeare και Shakspear, ποτέ δε Shakespere ή Shakspere. Συγγνωστέα λοιπόν κατά μείζονα λόγον η παρ’ ημίν ασυμφωνία ως προς την ελληνικήν ορθογραφίαν αυτού». Ο ιστορικός του Νεοελληνικού Θεάτρου Γιάννης Σιδέρης κατέγραψε για το Αφιέρωμα του «Θεάτρου» τις ελληνικές αποδόσεις του ονόματος του Σαίξπηρ. Έχουμε, λοιπόν, κατά χρονολογική σειρά: Αρχαϊκά, Εγχέσπαλος και ακολούθως: Σχακεσπεάρης, Σακεσπήρος, Ουϊλιέλμος Σέξπηρ, Σαιξπείρος, Σακεσπήρ, Σαικεσπήρος, Σεξπίρ, Σέϊξπηρ, Σαιξπήρ, Σεξπήρος, Σαίξπεαρ, Σαίξπιαρ, Σαίξπηρ, Σαίξπειρ, Σαικεσπήρος, Σεξπίρ. Ύστερα από τόσες περιπέτειες, τ’ όνομά του σταθεροποιήθηκε πια: Σαίξπηρ, Ουίλλιαμ Σαίξπηρ.(Από το «ΘΕΑΤΡΟ» του Κ. Νίτσου, τ. 16, Ιούλιος Αύγουστος 1964)

 

Το εξώφυλλο της μετάφρασης του "Κυμβελίνου" από τον Μ. Δαμιράλη

Το εξώφυλλο της μετάφρασης του “Κυμβελίνου” από τον Μ. Δαμιράλη

 

Μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα θα έχουν μεταφραστεί τρεις δεκάδες έργα του Σαίξπηρ. Αρχικώς δεν προορίζονται κυρίως για να μεταφερθούν στη θεατρική σκηνή.  Αυτό θα συμβεί αργότερα , παραλλήλως με τη δημιουργία και ανάπτυξη του νεοελληνικού θεάτρου. Ο Σαίξπηρ είναι πριν απ΄ όλα «ποιητής των ποιητών».

Από τις αρχές του επόμενου αιώνα , μέχρι την πρώτη μεταφραστική ολοκλήρωση των «Απάντων» του από το Βασίλη Ρώτα (και τη Βούλα Δαμιανάκου), ο κατάλογος των μεταφράσεων  του  είναι τεράστιος. Ενώ τα τελευταία χρόνια προστίθενται κι άλλες συνεχώς , με αποκορύφωμα το σπουδαίο έργο του Ερρίκου Μπερλιέ  από τη δεκαετία του 1980, όταν άρχισε να μεταφράζει και τα 37 θεατρικά του Σαίξπηρ.

 

Η μετάφραση του "Αμλέτου" από τον Ι. Πολυλά

Η μετάφραση του “Αμλέτου” από τον Ι. Πολυλά

 

Μεταφραστικός κατάλογος

Ιδού ένας κατάλογος των μεταφράσεων σαιξπηρικών έργων στη χώρα μας , λίγο – πολύ ,μάλλον, πλήρες στη διάρκεια ενός σχεδόν αιώνα (1855-1940 ). Μαζί με όλα τα΄ άλλα αντανακλούν και περιπέτειες της ελληνικής γλώσσας όλο αυτό το διάστημα.

  • Τρικυμία: Δράμα Ουϊλιέλμου Σέικσπηρ, μετάφρασις Ι. Πολιλλά ,  Κέρκυρα, 1855.
  • Αμλέτος, βασιλόπαις της Δανίας: Τραγωδία του Άγγλου Σαιξπήρου, ενστίχως μεταφρασθείσα υπό Ιωάννου  Περβάνογλου ,  Αθήνα, Τυπ. Νικολαΐδου Χ. Φιλαδελφέως ,1858.
  • Σαικσπείρου,  Βασιλεύς Λήρ — μελέτη Σ. Ν. Βασιλειάδη,  Αθήνα: Τυπ. Περρα & Βάμπα, 1870.
  • Τρικυμία: Δράμα Σαιξπήρου εις πράξεις πέντε, εκ του Αγγλικού κειμένου μετάφρασις υπό Παντολέοντος Καβάφη, Κωνσταντινούπολη: Τυπ. Βουτυρά, 1874.
  • Ριχάρδος  Γ’ : Δράμα εις πράξεις πέντε, μεταφράσθη υπό Κλεάνθους Ν. Τριανταφύλλου : Κωνσταντινούπολη, Βουτυρά, 1874.
  • Ο ¨Εμπορος της Βενετίας : Δράμα εις πράξεις πέντε, εκδίδεται υπό Ι. Δ. Μανώλη, Κωνσταντινούπολη: Τυπ. Βουτυρά, 1874.
  • Σακσπείρου, Ρωμαίος και Ιουλιέτα, Οθέλλος καί Ο  Βασιλεύς Λήρ, τραγωδίαι εκ του αγγλικο’υ μεταφρασθείσαι υπό Δημ. Βικέλα,  Αθήνα, 1876.
  • Η  δωδεκάτη νύχτα: Δράμα εις πράξεις πέντε, Παντολέων Καβάφης, Κωνσταντινούπολη: Τυπ. Βουτυρά, 1881.
  • Αντώνιος και Κλεοπάτρα: Δράμα εις πράξεις πέντε, μεταφρασθέν εκ τηςαγγλικῆς υπό Μ. Ν. Δαμιράλη, Αθήνα,  1882.
  • Σαικσπείρου, Ο  Έμπορος της Βενετίας: αποσπάσματα εξ ανεκδότου, μετάφραση Δημήτριος Βικέλας, Αθήνα, 1883.
  • Οθέλλος, ήτοι ο Μαύρος τηςΒενετίας, τραγωδία του Άγγλου Σαιξπήρου, εκδίδοται υπό Δ. Αντωνοπούλου, Αθήνα, 1883.
  • Κοριολανός: Δράμα εις πράξεις πέντε, Μιχάλης Δαμιράλης, Αθήνα, Παρνασσός, 1883.
  • Οθέλλος: Τραγωδία, Δημήτριος Βικέλας, Αθήνα: Τυπ. Κορομηλά, 1885.
  • Ιούλιος Καίσαρ: Τραγωδία εις πράξεις 5, μεταφρασθείσα εκ τη αγγλικῆς υπό Μ. Ν. Δαμιράλη, Αθήνα: Τυπ. Παπαλεξανδρή, 1886.
  • Αμλέτος: Τραγωδία Σαικσπείρου, έμμετρος μετάφρασις με προλεγόμενα και σημειώσεις Ιακ. Πολυλά , Αθήνα, 1889.
  • Άμλετ: Τραγωδία εις πράξεις πέντε, μεταφρασθείσα εκ του αγγλικού υπό Μιχ. Ν. Δαμηράλη, Αθήνα, 1890.
  • Σαικσπείρου: Τραγωδίαι Δημήτριος Βικέλας. Περιεχόμενα: τ.Α’. Ρωμαίος και Ιουλιέτα – τ.Δ’. Μάκβεθ – τ.Ε’. Αμλέτος – τ.ΣΤ’. Ο έμπορος της Βενετίας, Αθήνα, 1882-1890.
  • Η  περίφημη ιστορία του εμπόρου της Βενετίας…και  το κέρδισμα της πεντάμορφης νύφης Πορσίας με την εκλογή των τριων κουτιών ,  γραμμένη από τον Άγγλο ποιητή Γουΐλλιαμ Σαιξπήρο, μεταφρασμένη πιστά και ρυθμικά από τον Αλέξ. Πάλλη, Εστία, 1894.
  • Σαικσπείρου, δράματα: Μάκβεθ, εμμέτρως μεταφρασθέντα εκ του αγγλικού υπό  Δημητρίου Βικέλα, Αθήνα, Τυπ. Κασδόνη, 1896.
  • Χάμλετ: Τραγωδία εις πράξεις πέντε, μεταφρασθείσα εκ του Αγγλικού υπό Μ. Ν. Δαμιράλη μετά μελέτης περί του ποητού , Αθήνα, 1900.
  • Κυμβελίνος: Τραγωδία εις πέντε πράξεις, μεταφρασθείσα εκ της Αγγλικής υπό Μιχ. Ν. Δαμιράλη,  Αθήνα, 1903.
  • Σαικσπείρου, αριστουργήματα, κατ’  έμμετρον μετάφρασιν Αγγ. Βλάχου, Αθήνα, 1905.
  • Ριχάρδος ο Γ’ : Τραγωδία εις πράξεις πέντε, μεταφρασθείσα εκ της Αγγλικής υπό Μιχαήλ Ν. Δαμιράλη, Αθήνα, 1909.
  • Ο Οθέλλος, Ο Μαύρος της Βενετίας, τραγωδία του Γουΐλιαμ Σαίξπηρ, μεταφρασμένη από τον Κωνσταντίνο Θεοτόκη,  Αθήνα , Βασιλείου, 1915.
  • Ο Βασιλεύς Λήρ: Τραγωδία εις πράξεις πέντε, μετάφραση Μ. Αυγέρη,  Φέξης, 1916.
  • Η τρικυμία: Τραγωδία του Γουλιέλμου Σαίξπηρ , μεταφρασμένη από τον Κωνσταντίνο Θεοτόκη, Αλεξάντρεια, Γραμμάτης, 1916.
  • Ο έμπορος της Βενετίας: Δράμα εις πράξεις πέντε μετάφραση Μ. Αυγέρη, Μάρκος Αυγέρης, Αθήνα: Φέξης 1916.
  • Μάκβεθ: Τραγωδία, Κωνσταντίνος Θεοτόκης, Αθήνα, Ελευθερουδάκης, 1923.
  • Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας, μετάφραση Βασίλης Ρώτας, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1928.
  • Χειμωνιάτικο παραμύθι, μετάφραση Σ. Κέντ, Ιωάννης Οικονομίδη, Αθήνα, Τυπ. Ζηκάκη, 1928.
  • Ο Ιούλιος Καίσαρας, μετάφραση Κώστας Καρθαίος, Τυπ. Δημητράκου, 1932.
  • Βασιλέας Λήρ, μετάφραση Βασίλης Ρώτας, Αθήνα, Μουσικά Χρονικά, 1933.
  • Οι κυράδες του Ουΐνζωρ: Κωμωδία, μετάφραση Νικόλαος Ποριώτης, Αθήνα, Γκοβόστης, 1938.
  • Ο Έμπορος της Βενετίας: Κωμωδία, μετάφραση Αλέξανδρος Πάλλης, Αθήνα, Σαλίβερος, 1938.
  • Πολύ κακό για τίποτε: Κωμωδία, μετάφραση Νικόλαος Ποριώτης, Αθήνα, Γκοβόστης, 1938.
  • Ο Βασιλιάς Ριχάρδος  Γ’, μετάφραση Κώστας Καρθαίος, Αθήνα, Γραφείο Πνευματικών Υπηρεσιών, 1939.
  • Όπως σας αρέσει: Κωμωδία, στη γλώσσα μας υπό Μ. Γ. Σκουλούδη , Αθήνα, Πυρσός, 1940.

 

Διαβάστε το Γ΄ μέρος του Αφιερώματος >>

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top