Fractal

Καταγράφοντας μύχιες απόψεις περί σεισμού, καταστροφής και άλλων δεινών

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη //

  

«Δεν είναι από  σύμπτωση», Ryoko Sekiguchi, Ιαπωνικό χρονικό. Μετάφραση: Παναγιώτης Ευαγγελίδης. Εκδόσεις Άγρα. 2015

 

Στις 11 Μαρτίου 2011, η Ιαπωνία χτυπήθηκε από έναν καταστροφικό σεισμό ο οποίος με τη σειρά του οδήγησε σε παλιρροϊκό κύμα τρομακτικής  δύναμης που έπληξε σφοδρότατα τις ακτές της ανατολικής Ιαπωνίας προκαλώντας ανυπολόγιστες υλικές καταστροφές, καθώς  και δεκάδες χιλιάδες νεκρούς. Η καταστροφή που άρχισε τότε, σημειωτέον, δεν φαίνεται να έχει τελειώσει και σήμερα. Η Ιαπωνία είναι σεισμογενής περιοχή, αλλά έναν σεισμό μεγέθους εννέα βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ δεν είχε γνωρίσει ποτέ πριν. Τον σεισμό ακολούθησαν κατά πόδας ένα τεράστιο τσουνάμι και το γνωστό πυρηνικό ολοκαύτωμα στο πυρηνικό εργοστάσιο της Φουκοσίμα, με δραματικές  συνέπειες για τη χώρα, αφού πέρα από την διαρροή τεράστιων ποσοτήτων ραδιενέργειας στο περιβάλλον και τη μόλυνση, εκατοντάδες χιλιάδες Ιάπωνες αναγκάστηκαν να  εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Σύμφωνα με τους πυρηνικούς επιστήμονες, η ποσότητα του ραδιενεργού καισίου που εκλύθηκε στην ατμόσφαιρα ξεπέρασε τις εκατόν πενήντα πυρηνικές βόμβες, όπως εκείνες της μαρτυρικής Χιροσίμα.

Έξι χρόνια μετά το ατύχημα, τα ασφαλή επιστημονικά συμπεράσματα είναι ότι ο μεν εγκέλαδος και το επερχόμενο τσουνάμι δεν μπορούσαν να  αποφευχθούν, αλλά δεν ισχύει το ίδιο για τον επακόλουθο πυρηνικό όλεθρο, ο οποίος ίσως μπορούσε να προκαλέσει λιγότερες ζημιές.

Η συγγραφέας του βιβλίου ‘Δεν είναι από σύμπτωση. Ιαπωνικό χρονικό’,  Ρυόκο Σεκιγκούτσι, γεννημένη στο Τόκυο το 1970, ζει από το 1997, σχεδόν είκοσι χρόνια τώρα, στο Παρίσι, και την άνοιξη του 2011 της ανείπωτης καταστροφής βρισκόταν τόσα χιλιόμετρα μακρυά από τον μαρτυρικό γενέθλιο τόπο της. Γρήγορα όμως κι αυτή, όπως όλος ο κόσμος άλλωστε, πληροφορήθηκε το μέγεθος της οδύνης των συμπατριωτών της, των άμεσα πληγέντων και μη. Περισσότεροι από εκατόν πενήντα χιλιάδες κάτοικοι αναγκάστηκαν πολύ σύντομα να εγκαταλείψουν τα σπίτια και τα χωράφια τους σε μία απόσταση τουλάχιστον πενήντα χιλιομέτρων από τον πυρηνικό σταθμό. Οι περισσότεροι από αυτούς δεν επέστρεψαν ακόμα και σήμερα λόγω των έντονων ανησυχιών για την ύπαρξη υπολειμμάτων ραδιενέργειας στο χώρο, το φόβο της ανεργίας και της διαβίωσης σε άδειες και το σπουδαιότερο επικίνδυνες πόλεις για κάποιες δεκαετίες ακόμη. Υπήρχε βέβαια, για να είμαστε ειλικρινείς,  το ιστορικό και η πείρα που αποκτήθηκε από την προηγούμενη γνωστή καταστροφή στο Τσερνόμπιλ.

Η μακροχρόνια έκθεση στην ραδιενέργεια, η οποία  προκύπτει μέσα από την τροφική αλυσίδα, οδηγεί σε απώτερο χρονικό διάστημα σε καλά γνωστές στον ιατρικό κόσμο μεταλλάξεις και παθήσεις, που μπορεί να δώσουν κλινικά συμπτώματα ακόμα και μετά από πολλές δεκαετίες.  Έντονα συνειδητοποιημένη για το κακό που συνέβη στη μακρυνή της χώρα, η Ρυόκο Σεκιγκούτσι, αποφάσισε να κρατήσει ημερολόγιο με τα συναισθήματά της γύρω από τα καθέκαστα της Ιαπωνίας, αλλά και για την πολυποίκιλη και πολυεπίπεδη έννοια της μεγάλης καταστροφής. Το χρονικό που καταγράφηκε από την γιαπωνέζα Σεκιγκούτσι, ξεκινά στις 10 Μαρτίου και τελειώνει στις 30 Απριλίου του 2011.

 

Η γιαπωνέζα ποιήτρια και μεταφράστρια Ρυόκο Σεκιγκούτσι (Τόκυο 1970-  )

 

Το ημερολόγιο του ‘Δεν είναι από σύμπτωση’, είναι στην πραγματικότητα η προσπάθεια της Ρυόκο Σεκιγκούτσι  να μοιραστεί με τους Ιάπωνες την αγωνία της για τα τεκταινόμενα  εκεί, χιλιάδες χιλιόμετρα μακρυά από το Παρίσι. Ξαφνικά συνειδητοποιεί ότι κάπως έτσι γίνεται ένας άνθρωπος πρόσφυγας, με κάποια υπερβολική δόση μαύρου χιούμορ, αφού οι εξελίξεις και ο πυρηνικός  όλεθρος θα στέκονται εμπόδια για την επιστροφή της στη γενέθλια γη μάλλον για πολλά χρόνια.  Συνειδητοποιεί όμως, ότι σε τέτοιες μαζικές καταστροφές, οι άνθρωποι γίνονται ξαφνικά ‘αλληλέγγυοι, τρέφουν τα παιδιά των άλλων, βοηθάνε τους ηλικιωμένους…’. Είναι στην ουσία ένας παράδεισος χτισμένος στην κόλαση, μια ουτοπική κοινότητα που αναδύεται μέσα  από τις μεγάλες καταστροφές. Λέει η Ρυόκο Σεκιγκούτσι, ‘… παρόμοιες συμπεριφορές στις Ηνωμένες Πολιτείες, αυτή την αυθόρμητη αλληλεγγύη, αυτή την παράξενη ευτυχία της αλληλοβοήθειας που εκδηλώνεται μετά από μια πλημμύρα, ένα σεισμό ή μια τρομοκρατική επίθεση, όταν εγκαθιδρύεται κάτι σαν αίσθημα ισότητας μπροστά στην καταστροφή με την οποία όλος ο κόσμος βρίσκεται αντιμέτωπος…’.

 

Αν ανατρέξουμε τώρα με τη σειρά μας για λίγο στην ιστορία των μεγάλων καταστροφών, θα δούμε πως και στην περίπτωση, για παράδειγμα,  του σεισμού του Σαν Φρανσίσκο, περιδιαβαίνοντας στα ερείπια της καταστροφής του 1906, πολλά ζευγάρια παντρεύτηκαν γρήγορα, καινούργια ειδύλλια πήραν σάρκα και οστά στα στρατόπεδα των προσφύγων και των ξεριζωμένων, ακόμα  και μ’ εκείνους που προσπαθούσαν να ξεφύγουν από την καταστραμμένη πόλη και τη βαριά επικρατούσα πανταχόθεν κατάσταση. Πολλές κοινωνικές και ψυχολογικές έρευνες της καταστροφής του 1906, εντόπισαν τις αιτίες και τις κατέταξαν σε τρείς κατηγορίες αναλόγως του γενεσιουργού αιτίου. Σύσφιγξη και επισημοποίηση των σχέσεων λόγω δυσμενών οικονομικών παραμέτρων, λόγω της μεγαλύτερης ευκολίας στη φάση εκείνη και τέλος λόγω ψυχολογικών μεταβλητών της προσωπικότητάς τους.

Έτσι, γυρίζοντας στην Ρυόκο Σεκιγκούτσι, οι μη πληγείσες περιοχές στην πατρίδα της ‘… προσφέρουν τόπους φιλοξενίας στους διαθέσιμους κοινωνικούς χώρους τους. Λένε πως είναι έτοιμες να δεχτούν τους μαθητές στα σχολεία της περιοχής τους…’. Το δράμα της χώρας της την κινητοποίησε ώστε να ξεδιπλώσει μία σειρά σκέψεων και να τις καταγράψει με σαφήνεια. Αναγνωρίζει την μακροχρόνια επίδραση του πυρηνικού ατυχήματος στην διατροφική αλυσίδα, και φέρνει ως παράδειγμα τα φύκια τα οποία περιέχονται σε αφθονία μέσα στην ιαπωνική κουζίνα, φρεσκάροντας τις γνώσεις της. ‘… Εξαιρετικά για την υγεία και πλούσια σε ιώδιο….Να όμως που οι άνθρωποι έχουν βαλθεί να αγοράζουν αστρονομικές ποσότητες, πιστεύοντας ότι έτσι θα θωρακιστούν απέναντι στη ραδιενέργεια…. μόλις η θάλασσα μολυνθεί, τα φύκια δεν συγκρατούν απλώς τα ραδιενεργά μόρια, τα συμπυκνώνουν κιόλας…’!

Δεν παραλείπει να αναγνωρίσει ότι οι τρομακτικές καταστροφές δεν είναι κάτι το μεμονωμένο, το ξεχωριστό, αλλά δυστυχώς   ‘… αναρίθμητες καταστροφές, φυσικές ή ανθρώπινες, συμβαίνουν συνέχεια στον κόσμο, και κατ’ αυτή την έννοια εάν δεν βρισκόμαστε μετά από μία καταστροφή, είμαστε πριν από μια άλλη… ‘. Μια μόνιμη τελικά, όπως ομολογεί,  κατάσταση! Παρακάτω αναφέρεται στη σχέση μαζικής καταστροφής, απλής καταγραφής, αναφοράς και λογοτεχνίας, ξέρει ότι αυτό που γράφει τώρα δεν είναι λογοτεχνία, αλλά κάπου μέσα εκεί έρχονται στο νου της εικόνες, σκηνές, παραπομπές   και αποσπάσματα από λογοτεχνικά έργα Ιαπώνων συγγραφέων. Ψάχνει μετά όλα αυτά, να οριοθετήσει τις διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στο επάγγελμα του συγγραφέα και σε εκείνο του  δημοσιογράφου, σε διαφόρους περιόδους της ιστορίας.

Κάποια στιγμή, παλιότερα, εξομολογείται πως ήθελε να αφήσει την Ιαπωνία και να γίνει μετανάστρια, ‘… για να μπορέσω να αποκτήσω την εμπειρία της αποξένωσης, του ξεριζωμού,  ν’ απελευθερωθώ από το ζυγό της γενέθλιας γης, όπως μπορούν να το κάνουν οι ξένοι που ζουν στην Ιαπωνία’, και καταλήγει, ‘είναι κάτι που πρέπει να το έχεις ζήσει για να το καταλάβεις’!

Το ατύχημα της Φουκοσίμα έθεσε σοβαρά ερωτηματικά σχετικά με το μύθο της ασφάλειας των πυρηνικών. Στην Ιαπωνία απεκάλυψε σημαντική διαφθορά στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων ενεργειών αποπροσανατολισμού της κοινής γνώμης και πολλών περιπτώσεων ευνοιοκρατίας μεταξύ των ενεργειακών εταιριών και των κρατικών υπηρεσιών που τις εποπτεύουν.

Ξαφνικά συνειδητοποιεί ότι όλες οι χώρες μπορούν να γίνουν πρωτοσέλιδο στις εφημερίδες, αρκεί να βιώσουν κάποια μεγάλης έκτασης δυστυχία και καταστροφή, μια κατάσταση η οποία για την συγγραφέα δεν προσφέρεται για λογοτεχνία.  Στις 19 Μαρτίου, γράφει πως σε περίπτωση πολέμου, τα χάρτινα βιβλία είναι καλύτερα από τα έργα σε ψηφιακή μορφή, γιατί μπορεί κάποιος να τα διαβάσει και μέσα στα χαρακώματα, με την γνωστή συνήθως έλλειψη ηλεκτρικού ρεύματος που παρατηρείται σε αυτά.  Τα χάρτινα έτσι μεταφέρονται ποιο εύκολα και κρυφά, τα πιάνει με τα χέρια του ο αναγνώστης, γράφει πάνω τους σημειώσεις,  κοκ.  Σε αντίθεση, στο φορητό υπολογιστή, η λειτουργία του διαρκεί και σε αντιστοιχία η ανάγνωση, όσο μια καλά φορτισμένη μπαταρία, δηλαδή κάπου δέκα ώρες με τις καλύτερες βεβαίως συνθήκες.

Επιστρέφοντας αργότερα στο Τόκυο, νοιώθει κάπως άβολα, μερικές εμμονές αναδύονται, έρχονται στην επιφάνεια, που σε κανονικές συνθήκες ήταν κοιμισμένες.  Τη λυπεί το γεγονός ότι σε πολεμικές περιόδους, ειδικά στις μέρες μας με τα πολυδύναμα μέσα μαζικής ενημέρωσης και επικοινωνίας, πολλές φωτογραφίες σκοτωμένων παρουσιάζονται στο κοινό αψυχολόγητα, με τα πτώματα στοιβαγμένα άτακτα και το σπουδαιότερο, αζήτητα τα περισσότερα. Μια κατάσταση όμως, παραδέχεται παρακάτω, την οποία μπλόκαραν οι Αμερικανοί στον πόλεμο του Κόλπου, για λόγους καθαρά ψυχολογικούς. Στις 8 Απριλίου, έντρομη έρχεται σε επαφή με τη διαπίστωση ότι ο άνθρωπος ‘συνηθίζει στα δυστυχήματα, στις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, στις καθυστερημένες αντιδράσεις των υπευθύνων’.  Την ενοχλεί το γεγονός ότι στα κέντρα φιλοξενίας και υποδοχής των πληγέντων από τις μεγάλες καταστροφές, πλήττεται θανάσιμα η ιδιωτικότητα του ανθρώπου, και η ‘ανάμνηση των Εβραίων’ έρχεται ξαφνικά μπροστά.

Γυρίζοντας στην Ιαπωνία, διαπιστώνει πως κάθε άνθρωπος τελικά αντιδρά διαφορετικά στους σεισμούς και τις καταστροφές.  ‘… Υπάρχουν εκείνοι που κλίνουν προς την κατάθλιψη, εκείνοι που δεν θέλουν να δουν την πραγματικότητα και κάνουν λες και τα πράγματα έχουν τακτοποιηθεί, εκείνοι που εξοργίζονται,  και δεν μιλάνε παρά μόνο γι’ αυτό…’.

Το βιβλίο της μοιραία έχει ένα τέλος, λέει η  Ρυόκο Σεκιγκούτσι, στις 30 Απριλίου, αλλά δυστυχώς η πραγματικότητα όχι. Γιατί οι καταστροφές αναμφίβολα θα συνεχιστούν, μια επανάσταση κάπου, ένας πόλεμος αλλού, ένας σεισμός, μια άλλη δραματική καταστροφή, όλα με τη σειρά τους θα δώσουν γένεση σε καινούργια βιβλία γεμάτα ιδέες και απόψεις άλλων συγγραφέων από ανθρώπους πληγέντες, σωματικά και ψυχικά, όπως οι συμπατριώτες της. Έτσι, ‘… σ’ αυτό το βιβλίο θα λείπει πάντα μια συνέχεια. Η συνέχεια της πραγματικότητας. Τραγική ή ευτυχής… Επειδή το τέλος δεν υπάρχει’.! , ή καλύτερα ‘… επειδή μια καταστροφή, ένας  πόλεμος, δεν τελειώνουν ποτέ τη στιγμή που ολοκληρώνονται. Συνεχίζονται ακόμα για πολύ….’!

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top