Για την Μέριλιν Ρόμπινσον – Α΄Μέρος

Γράφει η Βιβή Γεωργαντοπούλου // 

“Γκίλιαντ”, Μέριλιν Ρόμπινσον (Marilynne Robinson) Α΄μέρος

Δεν ήθελα να το αφήσω αυτό το έξοχο μυθιστόρημα. Λυπόμουν που δεν θα ζούσα κι άλλο την καθημερινότητα των ηρώων του, την ατμόσφαιρά του, είχε μπει για τα καλά στην ζωή μου.Μα το τελείωσα και τώρα δεν έχω κατάλληλα λόγια για να το παρουσιάσω όσο πειστικά θα ήθελα και αν και πρέπει να αφήνουμε τα βιβλία να καταλαγιάζουν μέσα μας για να προκύπτουν νηφάλιες κι αβίαστες οι λέξεις το “Γκίλιαντ” της Μέριλιν Ρόμπινσον είναι ένα από αυτά που θες αμέσως να τα προτείνεις,νιώθοντας ότι είναι ένα δώρο που πρέπει να το μοιραστείς.

Πρόκειται για το δεύτερο πόνημα της σημαντικότατης μα άγνωστης στην Ελλάδα Αμερικανίδας συγγραφέως Μέριλιν Ρόμπινσον, το οποίο ολοκλήρωσα διαβάζοντάς το συνειδητά με πολύ αργούς ρυθμούς,προσεχτικά,εστιασμένα,λίγο λίγο επειδή από την αρχή ένιωσα ότι είχα να κάνω με διάβασμα που απαιτεί προσήλωση στο σώμα του κειμένου του,σε κάθε μια λέξη ξεχωριστά, καθώς υπάρχουν πολλά σημεία στα οποία η γραφή γίνεται αργή ,εύθραυστη, ελλειπτική,γραφή ενός πολύ συγκροτημένου μυαλού,ανθρώπου με ολοφάνερο συγγραφικό χάρισμα που όμως δεν τον καίει το να προσφέρει μια ακόμα αναγνωστική απόλαυση,που δεν έχει σημασία αν είναι άντρας ή γυναίκα γιατί αυτός ο ίδιος κατ΄ αρχάς δεν χρησιμοποιεί το πρόσχημα του φύλου ως βασική αφορμή για να θίξει ζητήματα.Είναι η εμπνευσμένη γραφή ενός σεμνού,ανήσυχου,συνεχώς σκεπτόμενου,ενός έχοντος καθαρή καρδιά σύγχρονου διανοούμενου ανθρώπου.

Με ώθησε το ίδιο το βιβλίο στα παραπάνω συμπεράσματα με την δύναμη της εσωτερικότητάς του, δύναμη που φαίνεται σχεδόν από την πρώτη σελίδα και επειδή επιθυμούσα και κατάφερα να μην το δω ως ένα χριστιανικό ή ακόμα χειρότερα ως ένα κατηχητικού ύφους δημιούργημα, διότι ένιωσα πως δεν είναι καθόλου έτσι κι ας πραγματεύεται σκέψεις,αγωνίες, αισθήματα και προβληματισμούς ενός Αμερικανού ιερέα,τοποθετημένου χρονικά σαν φιγούρα μυθοπλασίας στην δεκαετία του ’50 ,ίσως την περίεργη δεκαετία για τις ΗΠΑ και τον πλανήτη ολόκληρο, μια εποχή με πολλές ανατροπές η ίδια, που εγκυμονούσε εκπληκτικά καλλιτεχνικά κινήματα που ξέσπασαν την επόμενη δεκαετία και σημάδεψαν ανεξίτηλα ,που άλλαξαν αρνητικά και θετικά την ανθρωπότητα.Κι όλα αυτά παρά τον ψυχρό πόλεμο που σαν μια εντέχνως διασπειρόμενη απειλή στον αμερικανικό λαό και σ΄όλο τον κόσμο διαστρέβλωσε και έκρυψε ένα μεγάλο μέρος της συντελούμενης αλλαγής.

Ένας παπάς λοιπόν είναι ο κεντρικός ήρωας της Ρόμνπινσον.Ιδιότητα, αυτή του ιερωμένου, όχι και συχνά πια απαντώμενη,που από μόνη της είναι ικανή να οδηγήσει -ειδικά τον Ευρωπαίο- αναγνώστη σε λανθασμένα συμπεράσματα μια και στις ΗΠΑ οι άνθρωποι από καταβολής του κράτους τους, νομίζω,επιδίδονται στην θρησκευτικότητα με πρωτοφανή αφοσίωση και υπερβολή αλλά και μέγιστη υποκρισία ή και αφέλεια, κατά την γνώμη μου πάντα,διότι πίστη και ενασχόληση με την εκκλησία του Κυρίου και τα συναφή και εμπλοκή για παράδειγμα σε επί τούτου δημιουργημένους πολέμους εναντίον άλλων ανθρώπων στην άλλη άκρη του πλανήτη είναι πράγματα που διόλου δεν συνάδουν.

 Ο πάστορας Τζων Έιμς βιώνει προς το τέλος της ζωής του,είναι κοντά 76 χρόνων,κάπου στα 1956,στην μικρή πόλη Γκίλιαντ -στην Γαλιλαία της Αϊόβα δηλαδή,μα θυμηθείτε τι άλλο σημαίνει για τους χριστιανούς η Γαλιλαία,τι συμβολίζει- μια θάλασσα αισθημάτων βαθιά ανθρώπινων και αληθινών, τόσο “από καρδιάς” όσο όλη η ιστορία που μας διηγείται η Μέριλιν Ρόμπινσον βάζοντάς τον και να εξομολογείται και να αγωνιά και να αφηγείται για τον ίδιο,για τον πατέρα και τον παππού του επίσης ιερωμένους αλλά εντελώς διαφορετικού χαρακτήρα και αντίληψης και να φτάνει τόσο πίσω από άποψη χρονική που να ακουμπάει στις παρυφές εκείνου του ιστορικού χρόνου που ο εξαίσιος Μακ Κάρθυ είχε ορίσει ως φόντο για να γράψει πράγματα για αυτήν την ίδια χώρα στο κομμάτι της Δύσης,που την πορεία της παρακολούθησα από άλλη αναγνωστική είσοδο,το αριστούργημα του Μακ Κάρθυ “Ματωμένος Μεσημβρινός” ,ένα από τα πιο σημαντικά μυθιστορήματα όλων των εποχών,αυριανό κλασικό.

Όλο αυτό το κομμάτι από το 1820(εκεί γύρω ),1830,1840 και μετά, η Ρόμπινσον το αποτυπώνει στις 320 σελίδες του δικού της βιβλίου εναλλάσσοντας αρμονικά τις εποχές και τις μεγάλες ιστορικές στιγμές και φάσεις του αμερικανικού έθνους,μέσα από την φιλοσοφημένη, ειλικρινή και ρέουσα ως εξομολόγηση/επιστολή/αφήγηση ενός μάχιμου,ηθικού,καλών προθέσεων, σκεπτόμενου συνεχώς κριτικά και όχι κατακριτικά καλλιεργημένου άνδρα που τυχαίνει να είναι παπάς και γιος κι εγγονός παπάδων αλλά και σύζυγος μιας πολύ νεότερής του γυναίκας την οποία αγαπάει όντας ερωτευμένος μαζί της και καθώς φαίνεται είναι κι εκείνη ,επίσης δε τυχαίνει να είναι πατέρας κι όχι παππούς ενός 7χρονου παιδιού που είναι καρπός αυτής της σχέσης,άνδρας εέντιμος που δεν χαρακτηρίζεται από κανένα αμαρτωλό ή βαρύγδουπο άρα εξόχως ελκυστικό,αναγνωστικά,πάθος,ίσα ίσα υπάρχει τόση εσωτερικότητα σε όλο αυτό το όχι σύνηθες περίγραμμα ατόμου μέσα σε μια οικογένεια,που αγγίζει τα όρια του συγκλονιστικού καθώς ο πάστοράς μας είναι άνθρωπος,σάρκινος,αληθινός τρωτός που δεν παριστάνει τον ασκητή απέναντι στους συνήθεις λογοτεχνικούς πειρασμούς άλλων αφηγήσεων αλλά δοκιμάζεται από την ίδια αυτή εσωτερικότητα και αγωνία της σκέψης.

Αναφέρθηκα πιο πάνω στην Αμερική του Μακ Κάρθυ,αυτή που βγαίνει από την αφήγηση του “Ματωμένου Μεσημβρινού”.Θα μπορούσα να αναφερθώ και στην Τόνι Μόρρισον που στα εξαίσια βιβλία της αποτυπώνει την αντίστοιχη μαύρη αντίληψη,το ίδιο σπαρακτική και ανθρώπινη. Δεν συγκρίνω αυτά τα βιβλία,θα ήταν άτοπο,υπάρχει μια άβυσσος αντίληψης να τα χωρίζει και επιπλέον άλλη τεχνική ύφους, άλλο λεξιλόγιο,διαφορετική δομή κτλ αλλά επειδή η “Γκίλιαντ” γραμμένη το 2004 από την Ρόμπινσον είναι ένας στιβαρός νοηματικός πυλώνας ο “Ματωμένος Μεσημβρινός” ένας άλλος και κάποια από τα μυθιστορήματα της Μόρρισον πχ το συγκλονιστικό “Παράδεισος” ένας ακόμα,θα μπορούσαν να διαβαστούν παράλληλα και να συνδέσουν κομβικά σημεία,ακριβώς επειδή οι κοντινές δικές τους χρονικές αναφορές και οι πιθανές κοντινές δικές μας αναγνώσεις να στερεώνουν και να κρατούν μιαν εξαιρετικήγέφυρα κατανόησης της ιστορίας μίας, με τις αντιφάσεις και τα τρωτά της φυσικά,σπουδαίας χώρας, των ΗΠΑ,που δεν είναι μόνον κακός καπιταλισμός και αποικιοκρατία,Μπους και CIA κτλ αλλά είναι και πολιτισμός και μια τεράστια και πολύ ενδιαφέρουσα κουλτούρα, λογοτεχνία κυρίως.

Ο Τζων Έιμς λοιπόν ο πάστορας της Ρόμπινσον,στα 76 του ζει,αναπνέει,σκέφτεται, αισθάνεται. Αισθάνεται την αγάπη,την ζήλια,αμφιβάλει,έχει αγωνία,ψάχνεται,σκέφτεται σε γενικές γραμμές καλοπρόθετα γιατί έτσι είναι η φτιαξιά του ανεξάρτητα από το ότι είναι παπάς,αλλά και ψέγει τον αδύναμο εαυτό του για την όποια μικρότητά του καθώς τον κατατρέχει κι εκείνον το μελαγχολικό “γιατί εγώ”, που μπορεί να κατατρέχει και τον πιο ταπεινό άνθρωπο,αυτόν που δεν σκέφτεται ή δεν έχει την πολυτέλεια του χορτάτου στομαχιού για να σκεφτεί πιο σύνθετα.

Οι ψυχολογικές εναλλαγές του πολλές και ειπωμένες καθαρά,με γράψιμο πολύ στοχαστικό, χαμηλών τόνων και αργού ρυθμού γενικότερα, οι εγκιβωτισμένες δε ιστορίες των άλλων πολύ ενδιαφέρουσες και ειδικά εκείνη του ατίθασου Τζακ Μπάουτον και της στρεβλής του,για τα μέτρα των πιστεύω των υπολοίπων,νιότης με κρίσιμο σημείο την προσπάθεια του Τζων Έιμς να τον δει με άλλη οπτική,με αληθινό φως,απαλλαγμένον,καθαρμένο από τις σκοτεινές σκιές του παρελθόντος του. Αντιγράφω την περίληψη του βιβλίου που το συνοδεύει στο ηλεκτρονικό του προφίλ αλλά δεν το καλύπτει -καμία περίληψη,κριτική ή παρουσίαση δεν θα μπορούσε να μας μεταφέρει την πεμπτουσία του μυθιστορήματος της Ρόμπινσον- μην σταθείτε επομένως σε αυτήν,αναζητήστε το και διαβάστε το ολοκληρωμένα και επιστρατεύοντας τα μάτια της ψυχής,μη θεωρώντας το,προς Θεού,να χαρείτε, ως ένα αμερικανικό θρησκευτικό βιβλίο,γιατί δεν είναι τίποτα λιγότερο από ένα από αυτά τα μεγάλα μυθιστορήματα,τα πολύ ξεχωριστά που κάνουν την σύγχρονη αμερικάνικη λογοτεχνία πολύπλευρη και σημαντική:

Το “Γκίλιαντ” είναι γραμμένο ως μια επιστολή ενός εβδομηνταεξάχρονου πάστορα μιας μικρής πόλης της Αϊόβα προς τον μικρούλη γιο του, ώστε να το διαβάσει αυτός όταν θα έχει μεγαλώσει. Ο Τζον Έιμς, ο ήρωας του βιβλίου, έχει προβλήματα με την καρδιά του και ξέρει ότι δεν του έχει απομείνει πολύς χρόνος ζωής, γι’ αυτό θέλει να κληροδοτήσει στο γιο του τόσο την ιστορία της οικογένειάς του, όσο και κάποιες περαιτέρω νουθεσίες. Η επιστολή αυτή γίνεται επίσης για τον συγγραφέα της η αφορμή να αναστοχαστεί την παρελθούσα ζωή του και την περιπεπλεγμένη σχέση του με τον Τζακ,τον βαφτισιμιό του και γιο του καλύτερού του φίλου,ενός άλλου πάστορα της πόλης, ονόματι Μπάουτον.Ο Έιμς παλεύει συνεχώς με ζητήματα αμφισβήτησης και πίστης, ανθρώπινης παραβατικότητας και συγχώρεσης, βασάνων και χάριτος. Στρέφεται διαρκώς σε στοχαστές του παρελθόντος, προκειμένου να βρει το νόημα της ζωής…

Παραθέτω μερικούς χρήσιμους συνδέσμους που αξίζει να επισκεφτούμε για να κατανοήσουμε -όσο γίνεται μπορετό για μας που έχουμε άλλη θρησκευτική παράδοση- τον καλβινιστικό τρόπο σκέψης της Ρόμπινσον και την αφετηρία από την οποία ξεκινά η λογοτεχνία υψηλού επιπέδου και αισθητικής που κάνει,αρκετά ξένη όμως ακόμα -η συγκεκριμένη δική της- και σε μας που νομίζουμε ότι γενικά γνωρίζουμε την αμερικανική .

* theparisreview.org

* moreintelligentlife.com

Για να διαβάσετε το Β μέρος πατήστε >>> εδώ