Fractal

Εκεί, στον σιδηρόδρομο του θανάτου

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

monopati_cover«Το μονοπάτι για τα βάθη του βορρά» του Ρίτσαρντ Φλάναγκαν, Εκδ. Ψυχογιός, σελ. 488

 

Το «Μονοπάτι για τα βάθη του βορρά» είναι ο τίτλος ενός από τα πλέον φημισμένα βιβλία της ιαπωνικής λογοτεχνίας. Ανήκει στον σπουδαίο ποιητή Μπασό και γράφτηκε το 1689.

Αρκετούς αιώνες μετά, ο Αυστραλός συγγραφέας Ρίτσαρντ Φλάναγκαν ερανίζεται τον τίτλο όχι για να ενθέσει τα δικά του χαϊκού, αλλά για να καταγράψει τη δαντική κόλαση στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Ιαπωνίας το 1943 και τις σκηνές αποκάλυψης που έζησαν οι αιχμάλωτοι κατά την κατασκευή του θηριώδους «Σιδηροδρόμου του θανάτου».

Περισσότεροι από 100.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από τις απάνθρωπες συνθήκες καταναγκαστικής εργασίας και βασανιστηρίων που υπέστησαν από τους Ιάπωνες. Ανάμεσα στους αιχμαλώτους ήταν και ο πατέρας του Φλάναγκαν (περίπου 13.000 Αυστραλοί στρατιώτες βρήκαν φρικτό θάνατο εν ώρα «εργασίας»). Όπως παραδέχθηκε και ο ίδιος, του πήρε 12 χρόνια για να καταφέρει να γράφει το συγκεκριμένο μυθιστόρημα που, τελικά, του χάρισε και το βραβείο Booker το 2014. Το κίνητρο για να καταφέρει να το ολοκληρώσει ήταν η κλονισμένη υγεία του 90χρονου πατέρα του. Ήθελε να προλάβει να του το δείξει πριν κλείσει τα μάτια του• ένας ύστατος φόρος τιμής.

Για τις ανάγκες της συγγραφής χρειάστηκε να ταξιδέψει ως την Ιαπωνία και να συνομιλήσει με κάποιους από τους φρουρούς των στρατοπέδων, αρκετοί από τους οποίους στη συνέχεια πέρασαν από δίκη και καταδικάστηκαν σε θάνατο για τα εγκλήματα πολέμου που είχαν διαπράξει. Κάποια στιγμή συνάντησε ακόμη και έναν από τους πλέον απηνείς βασανιστές του ίδιου του πατέρα του.

Αντανάκλαση της οικογενειακής ιστορίας, αλλά και του ακοίμητου δράματος μιας ολόκληρης γενιάς είναι τούτο το μυθιστόρημα που πηγαίνει τόσο βαθιά που αγγίζει σχεδόν κόκαλο.

Ο λυρισμός εναλλάσσεται με σκηνές απύθμενης βιαιότητας. Ο έρωτας συνομιλεί με τον θάνατο σαν να είναι αδέλφια (κάποια στιγμή, όντως, καθορίζουν από κοινού τις ζωές των ανθρώπων). Το ευτυχές παρελθόν έρχεται να εξευμενίσει το σκοτεινό παρόν, ενώ κάποιες άλλες φορές είναι το πνιγηρό παρόν που θρυμματίζει ό,τι καλό έχει ζήσει και βιώσει ο άνθρωπος στην προ του πολέμου ζωή του.

Κεντρική φιγούρα στο μυθιστόρημα είναι ο γιατρός Ντορίγκο Έβανς, ο οποίος εκτελεί χρέη αρχηγού των αιχμαλώτων. Τον βρίσκουμε σε διάφορες φάσεις της ζωής του: νέο να σκιρτά από τον ερωτικό πόθο για τη γυναίκα του θείου του, αλλά και να αρραβωνιάζεται μια κοπέλα ανώτερης τάξης, γέρο, πλέον, και αποσταμένο βετεράνο πολέμου με τη φήμη να τον ακολουθεί κατά πόδας και στο ενδιάμεσο ως αιχμάλωτο στα βάθη της ασιατικής ζούγκλας. Το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου –αν και γίνονται συνεχείς μετατοπίσεις σε πρόσωπα και χρόνο- καλύπτεται από τις ομολογουμένως πολύ σκληρές σκηνές που εκτυλίσσονται στον εν εξελίξει σιδηροδρομικό σταθμό που φιλοδοξεί να κατασκευάσει η Ιαπωνία και θα συνδέει την Βιρμανία με την Ταϋλάνδη. Ο Φλάναγκαν λειτουργεί ωσάν ζωγράφος που χρησιμοποιεί ό,τι πιο μελανό υπάρχει στον χρωστήρα του για να αποδώσει το τσάκισμα του ανθρώπινου κορμιού, την απείθεια του πνεύματος, τη σκληρή βούληση των βασανιστών και την μαστιγωτή εικόνα της άγριας φύσης που λες και εκδικείται τους ανθρώπους, τους παρέχει άλλοτε ζέστη που διαλύει κι άλλοτε κρύο και βροχή που αποσυνθέτει.

Οι αρρώστιες, οι κακουχίες, οι εξανδραποδισμοί, τα βασανιστήρια, αλλά και οι σκηνές αλληλεγγύης, οίκτου και απύθμενου πόνου περνούν από τις σελίδες του μυθιστορήματος και σχηματοποιούν αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί «απόλυτο κακό». Ο Φλάναγκαν παίζει με τους τονισμούς και τα βάθη: άλλοτε ο ωμός ρεαλισμός είναι αυτός που αναλαμβάνει να εικονοποιήσει τα δρώμενα και άλλοτε ο ποιητικός λυρισμός να προσφέρει την απαραίτητη απόσταση. Τα φάσματα αποκτούν σάρκα για να την χάσουν στη συνέχεια και να γίνουν άυλα όντα μιας τραγωδίας απόλυτα ανθρώπινης. Οι στιγμές αγαλλίασης έρχονται μόνο με τη θύμηση του έρωτα ή με τον ερχομό του θανάτου, ακόμη και αν είναι σκληρός σαν πέτρα που πέφτει πάνω στο απισχνασμένο σώμα.

Ο Έβανς δεν μπορεί να ξεχάσει την Έιμι (Αμούρ, έρωτας), τη γυναίκα του θείου του, ακόμη και όταν πρέπει να κάνει την πιο σκληρή εγχείρηση για να σώσει ένα στρατιώτη έστω και για λίγα λεπτά. Αυτές οι καταφυγές, μέχρι το βαθύ γήρας του, θα τον ακολουθούν ως ύστατο αναισθητικό στον πόνο της ζωής. Η Έιμι θα γίνει το απόλυτο που δεν θα πιάσει ποτέ. Μόνο που ακόμη και η ζωή πάντα θα του διαφεύγει όταν προσπαθεί κάτι να κατακτήσει. Νέος κλείστηκε σε ένα στρατόπεδο, μεγάλος κλείστηκε στο κουφάρι της φήμης του και στη συνέχεια χτυπήθηκε από μια πυρκαγιά που διεκδίκησε τον ίδιο και την οικογένειά του.

Μα, αλήθεια ποιος από τα πρόσωπα που περνούν από αυτό το μυθιστόρημα κατάφερε, τελικά, να ορθοποδήσει; Ο Φλάναγκαν τους ακολουθεί, αφουγκράζεται τις ζωές τους και αφήνει τους θρήνους να «διαβαστούν» από τα γεγονότα. Όσοι στρατιώτες σώθηκαν, εξελίχθηκαν σε ράκη. Το μόνο που ζητούσαν ήταν να πίνουν για να ξεχάσουν. Κανένας δεν κατάφερε να επιστρέψει ολότελα στην κανονική ζωή. Οι Ιάπωνες και οι Κορεάτες φρουροί, άλλοι αυτοκτόνησαν μετά την ήττα τους, άλλοι δικάστηκαν και καταδικάστηκαν σε θάνατο και άλλοι διέφυγαν προσπαθώντας να κρυφτούν. Οι ερινύες, όμως, πάντα τους ακολουθούσαν και δεν τους άφηναν να ημερέψουν.

Ο Φλάναγκαν δημιουργεί ένα επικό μυθιστόρημα, μια πιετά, μια θρηνωδία για το ανθρώπινο είδος. Η παγκόσμια λογοτεχνία έχει να επιδείξει πάρα πολλά έργα που ασχολούνται με τον πόλεμο και τις επιπτώσεις του στους ανθρώπους. Τούτο το μυθιστόρημα δεν μπορεί παρά να ενταχθεί στα καλύτερα του είδους και να γίνει κλασικό. Με γλώσσα που ασθμαίνει (όπως οι ήρωες), με πυκνότητα που σκηνοθετείται λέξη-λέξη και με σκηνές απόλυτης καθαρότητας, ο Φλάναγκαν δημιουργεί έναν ελεγειακό κόσμο που πάλλεται από πόνο και προσμονή.

Η μετάφραση ανήκει στον Γιώργο Μπλάνα.

 

Richard Flanagan

Richard Flanagan

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top