Fractal
Home / ΒΙΒΛΙΟ / Περί της σχέσης ψυχανάλυσης και λογοτεχνίας
07/12/2016, 10:27 πμ

Περί της σχέσης ψυχανάλυσης και λογοτεχνίας

 

psychan

 

Κείμενο της Αννίτας Λουδάρου που αναπτύχθηκε στην Συνάντηση Λογοτεχνικής Ομάδας Αυτογνωσίας στις 3/12/16

 

Τι είναι η ψυχανάλυση;

Η ψυχανάλυση είναι η ψυχολογία του βάθους δηλαδή η ψυχολογία του ψυχικού ασυνειδήτου. Ένα από τα σημαντικότερα αντικείμενα της ψυχαναλυτικής έρευνας αποτελούν οι απεικονίσεις της τέχνης και εκεί συναντάμε την πρώτη σχέση της ψυχανάλυσης με την λογοτεχνία.

Για τον Αριστοτέλη η δημιουργικότητα είναι μια τάση να είναι κανείς διαφορετικός , μια αδάμαστη ορμή να γίνει κανείς άλλος να γίνει όλοι οι άλλοι. Πρέπει να είναι κανείς προικισμένος για να μεταπλάθεται.

Για τον Φρόυντ το έργο τέχνης αναπαριστά τμήμα του πραγματικού κόσμου. Υποστηρίζει πως η ικανότητας για την συγγραφή αλλά και για όλες τις μορφές τέχνης είναι μυστηριώδης, αγνώστου προελεύσεως. Ο δημιουργός δημιουργεί κάτι πραγματικό, το έργο τέχνης το οποίο μοιράζεται με τους άλλους ανθρώπους. Μοιράζεται δηλαδή τμήμα των φαντασιώσεων του.

Η ψυχαναλύτρια Melanie Klein θεωρεί την συγγραφή αλλά και κάθε άλλη μορφή τέχνης ως μια λειτουργία επανορθωτική. Ο άνθρωπος επιτίθεται σ’ ένα εσωτερικευμένο πρόσωπο και μετά προκειμένου να διαχωρίσει το καλό από το κακό κομμάτι και μέσα από την τέχνη το αναδομεί.

Ο Winnicot μιλάει για δημιουργική ενόρμηση η οποία είναι οικουμενική αφού μπορεί να την αισθανθεί τόσο ένα παιδί με διανοητική στέρηση όσο και ένας συγγραφέας. Και στις δυο περιπτώσεις τόσο το παιδί όσο και ο συγγραφέας τρόπους αναζητούν για να επικοινωνήσουν με τον κόσμος. Ο συγγραφέας επιθυμεί με τις λέξεις να δώσει σχήμα και μορφή στο έργο του έτσι ώστε ο αναγνώστης να γίνει αυτόπτης μάρτυρας της δημιουργικής του ενόρμησης.

Ο βιογράφος του Freud υποστηρίζει πως ο πατέρας της ψυχανάλυσης εκτιμούσε και απολάμβανε τις τέχνες με την εξής σειρά: ποίηση, λογοτεχνία μετά την γλυπτική και την αρχιτεκτονική και μετά ζωγραφική και την μουσική. Υποστήριζε για τους συγγραφείς πως γνωρίζουν ένα σωρό πράγματα μεταξύ ουρανού και γης που η φιλοσοφία μας ούτε να τα ονειρευτούμε μας έχει επιτρέψει. Υποστηρίζει ότι οι συγγραφείς έχουν κατανοήσει πολύ περισσότερα για τον ανθρώπινο νου και αυτό γιατί αντλούν από άγνωστες μέχρι τώρα πηγές.

Για τον Φρόυντ η λογοτεχνία είναι η προέκταση του παιδικού παιχνιδιού. Το παιχνίδι γίνεται κατανοητό ως ένα όνειρο στον ξύπνιο μας και το οποίο στην εφηβεία μετατρέπεται σε φαντασίωση. Τόσο το παιχνίδι όσο και η φαντασία μας ανήκουν στην φαντασιακή μας δραστηριότητα η οποία πηγάζει από τις ανικανοποίητες επιθυμίες μας. Η λογοτεχνία δηλαδή αποτελεί προέκταση του παιδικού μας παιχνιδιού.

Η λογοτεχνία είναι καμωμένη από φαντασία και ο λογοτέχνης είναι στην μέση της ονειροπόλησης και της νεύρωσης του. Η ανάγνωση αφορά σε μια άμεση δεκτικότητα του έργου μέσα από την οποία συγκινούμαστε χωρίς κατ’ ανάγκη να έχει συνειδητή επίγνωση των αιτιών της συγκίνησης.

Η ανάλυση του έργου αφορά σε μια ανάγνωση η οποία να είναι τόσο κυμαινόμενη όσο και πολύ προσεκτική του λόγου του συγγραφέα. Αυτό μας βοηθά να σκεπτόμαστε ως προς τον δημιουργό για παράδειγμα τα βαθύτερα κίνητρα του. Το μυθιστόρημα όπως και το όνειρο έχει μια μεταφορική δομή. Το μυθιστόρημα λέει αυτό που λέει , αυτό που ο δημιουργός του θέλησε να πει αλλά έχει και μια άλλη διάσταση. Κάθε λέξη σχεδόν έχει μια συμβολική διάσταση. Βέβαια υπάρχουν και μεγάλες διαφορές μεταξύ ονείρου και μυθιστορήματος. Το όνειρο δεν αποσκοπεί στην αισθητική , ενώ αντίθετα το μυθιστόρημα είναι δουλεμένο, δομημένο ώστε να γίνει αναγνώσιμο. Το όνειρο αναπαριστά επιθυμίες, πράγματα, σχέσεις, καταστάσεις με τρόπο μεταμφιεσμένο ώστε να απαιτείται αναλυτική επεξεργασία για την επεξήγηση τους. Αντίθετα το μυθιστόρημα επιτρέπει την ευχαρίστηση και ξετυλίγεται σε πρόσωπα, συμβάντα, κλπ τα οποία ο αναγνώστης αναγνωρίζει χωρίς δυσχέρεια. Βέβαια με την εμφάνιση υπερρεαλιστών συγγραφέων όπως ο James Joyce, Burroughs κλπ μπορούμε να πούμε πως υπάρχει μεγαλύτερη ομοιότητα μεταξύ λογοτεχνίας και ονείρου.

Και τι είναι οι λέξεις πάνω στις σελίδες; Είναι το υλικό το οποίο ο συγγραφέας παράγει προκειμένου να δημιουργήσει το έργο του.

Από που πηγάζει όμως η ικανότητα να προξενεί συγκίνηση στον αναγνώστη; Από που αντλεί τα θέματα του ο συγγραφέας;

Ο συγγραφέας συγκεντρώνει την προσοχή ου στο ασυνείδητο της ψυχής και σε όλα τα ενδεχόμενα της και τους επιτρέπει την έκφραση τους χωρίς να τ’ απωθεί διαμέσου της συνειδητής και της ασυνείδητης λογοκρισίας. Οι συγγραφείς γνωρίζουν για το ασυνείδητο ακόμα περισσότερα και από τους ψυχαναλυτές. Είναι ψυχαναλυτές άνευ μεθόδου και χωρίς ασθενείς. Έχουν την ικανότητα να ενσωματώσουν στο έργο τους την γνώση του ασυνειδήτου τους (αυτογνωσία) την οποία αποκομίζουν διαμέσου της αυτοανάλυσης.

Τι μας ωθεί να διαβάζουμε λογοτεχνία; Ποια είναι η φύση της ευχαρίστησης , της απόλαυσης του αναγνώστη; Στο μυθιστόρημα είτε ψυχολογικό είναι , είτε περιπετειώδες το εγώ του αναγνώστη χωρίζεται σε μικρά Εγώ τα οποία αναπαρίσταται από τους διάφορους ήρωες του βιβλίου. Πρόκειται για την ταύτιση με τους ήρωες η οποία οδηγεί

  1. Στην κάθαρση με την αριστοτελική έννοια
  2. Την αύξηση της ψυχικής έντασης με την οποία το Εγώ του αναγνώστη επιθυμεί και μπορεί ταυτόχρονα να εκφορτίζει μέσω της ανάγνωσης,

Η ικανοποίηση κατά την ανάγνωση είναι πολλαπλή καθώς ο αναγνώστης μπορεί κατά την ανάγνωση να ζει

  • Την ηρωική του επανάσταση πχ κατά του πατέρα του
  • Μια μαζοχιστική ευχαρίστηση στην ταύτιση του με τον πολυπαθή ήρωα του
  • Την ασφάλεια /βεβαιότητα ότι στην πραγματικότητα δεν απειλείται ο ίδιος.

Ο αναγνώστης καθώς διαβάζει έχει την δική του δεκτικότητα και προσδίδει τα δικά του νοήματα. Είναι ένας μοναδικός ερμηνευτής, οποίος επιχειρεί μεν τον ίδιο δρόμο με τον συγγραφέα ακολουθεί δηλαδή την οδό παραγωγής του κειμένου, συγκινείται όμως με ένα εντελώς δικό του τρόπο ο οποίος ανήκει μόνο σ’ αυτόν. Το λογοτεχνικό έργο έχει μια οικουμενική μεταφορική αξία. Η ποιότητα ευχαρίστησης της ανάγνωσης έχει σχέση με τον κάθε αναγνώστη.

Με λίγα λόγια την ανάγνωση ενός βιβλίου την απολαμβάνεις με τους δικούς όρους και εκτίθεσαι με τους όρους που εσύ θέλεις. Είναι μια εξ’ αντανακλάσεως ψυχοθεραπεία. Όσο περισσότερο συμπάσχεις ή απολαμβάνεις με τους ήρωες τόσο περισσότερο ο συγγραφέας έχει πετύχει το σκοπό του, όμως αυτό δεν συμβαίνει μεταξύ ψυχοθεραπευτή και ψυχοθεραπευόμενου; Δεν θα έχει αποτέλεσμα αν η σχέση στηριχθεί σε μια παγερή αποστασιοποίηση και ένα αντικειμενικό βλέμμα που θα σε κρατήσει απ’ έξω.

 

annita loudarou

 

Η Αννίτα Λουδάρου είναι Ψυχαναλύτρια. Μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Ομαδικής Ανάλυσης και Οικογενειακής Θεραπείας . Τελειόφοιτη του τμήματος Ψυχολογίας του Ανοικτού Πανεπιστημίου Αγγλίας. Μητέρα δύο κοριτσιών. Έχει γράψει δύο βιβλία, την νουβέλα «Ιώδιο», εκδόσεις Απόπειρα 2015 και την συλλογή μικρών αφηγήσεων «Τράνζιτ» εκδόσεις Απόπειρα 2014. Από το 2012 διατηρεί την προσωπική της ιστοσελίδα «Σκέψεις Ανν Λου 9 ann-lou.blogspot.com»

 

koukouvagia

 

Και για την ιστορία:

Η Λογοτεχνική Ομάδα Αυτογνωσίας με αφορμή το βιβλίο “99 Μαθήματα Αυτογνωσίας” του ΦΡΑΝΤΣ ΚΑΦΚΑ -ΑΛΛΑΝ ΠΕΡΣΥ – εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ 2014 – Μετάφραση Αγαθής Δημητρούκα, διερευνά το ζήτημα της αυτογνωσίας στην πρώτη της συνάντηση το Σάββατο 3 Δεκεμβρίου, ώρα 15.00 στο φιλόξενο Βιβλιοπωλείο των εκδόσεων ΠΑΤΑΚΗ – Ακαδημίας 65.

Σκοπός της Λογοτεχνικής Ομάδας είναι η προώθηση της λογοτεχνικής ανάγνωσης και η χρήση της “ως εργαλείο” διερεύνησης και έκφρασης του εαυτού.

Γιατί συχνά ένα αγαπημένο μας βιβλίο είναι ο καθρέφτης του εαυτού μας.

Συζητά και παρεμβαίνει η Αννίτα Λουδάρου- Συγγραφέας- Ψυχοθεραπεύτρια.
Η συμμετοχή στην ομάδα είναι δωρεάν.

Συντονιστής: Μαρία Λιάκου, Συγγραφέας- Κοινωνική Λειτουργός.

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top