Ψυχολογική Αυτοδιαπραγμάτευση

Γράφει η δρ Ευτυχία Ματαλών // 

Στο κείμενο που ακολουθεί σας παρουσιάζω έναν ψυχολογικό όρο που εμπνεύσθηκα έπειτα από την μελέτη των εργασιών των Watkins & Watkins ( 1997 ), αμερικανών κλινικών ψυχολόγων και συγγραφέων που ασχολήθηκαν με τις διαταραχές της διχασμένης προσωπικότητας. Η εφεύρεσή τους που εντυπωσιάζει, συνίσταται στην εφαρμογή ενός εσωτερικού διαλόγου ανάμεσα στις διαφορετικές, ασυνείδητες και αντικρουόμενες προσωπικότητες που απαρτίζουν τον ψυχικό κόσμο αυτών των ασθενών. Ο εσωτερικός αυτός διάλογος που μπορεί να γίνει πραγματικότητα με την βοήθεια της ύπνωσης στα χέρια ενός ειδικευμένου και πεπειραμένου ψυχοθεραπευτού, επιτρέπει την αναγνώριση αυτών των προσωπικοτήτων, διευκολύνει την επικοινωνία μεταξύ τους και τελικά δίνει, αν είναι δυνατόν, την άδεια για μια ειρηνική διαπραγμάτευση μεταξύ τους. 

Ύστερα από την μελέτη του βιβλίου των παραπάνω συγγραφέων, έκανα στον εαυτό μου την εξής ερώτηση: « Πώς τα άτομα χωρίς ψυχιατρικές διαταραχές, κατορθώνουν να λύνουν εσωτερικά προβλήματα που χαρακτηρίζονται από αντίθετες σκέψεις και από αντικρουόμενες επιθυμίες; » Αυτή η ερώτηση με βοήθησε να εφεύρω και να αναλύσω τoν όρο που σας προτείνω και που ονομάζω ψυχολογική αυτοδιαπραγμάτευση. Πρόκειται για μια λειτουργία που όλοι μας χρησιμοποιούμε χωρίς καν να το ξέρουμε. Σας τον παρουσιάζω λοιπόν, στις παρακάτω παραγράφους.

Ορισμός της διαπραγμάτευσης

Συναντάμε την λέξη « διαπραγμάτευση » στον νομικό, στον εμπορικό και στον στρατιωτικό τομέα. Σχετίζεται με την εσωτερική λειτουργία μιας χώρας, ή με τις σχέσεις δυο ή περισσοτέρων χωρών, ή μιας ομάδος ατόμων που επιθυμούν να προβούν σε συμφωνίες και συνθήκες για διάφορα θέματα. Στην διαπραγμάτευση υπάρχουν πάντοτε δυο πλευρές (ή περισσότερες) που έρχονται σε επικοινωνία με τον σκοπό να βρουν μια λύση για ένα οποιοδήποτε πρόβλημα. Συνήθως λαβαίνουν χώρα επίσημες συνομιλίες μεταξύ των πλευρών αυτών με σκοπό την πραγματοποίηση μιας γραφτής συμφωνίας που θα αποδειχθεί ικανοποιητική για όλους. Οι παραχωρήσεις, οι συμβιβασμοί και η επικράτηση της μιας πλευράς εις βάρος της άλλης, αποτελούν κανονικά φαινόμενα. Μια γραπτή συμφωνία επικυρώνει τις αποφάσεις που ελήφθησαν και έτσι ολοκλήρώνεται η όλη διαδικασία. Ένας άτυπος και πρωτόγονος τρόπος διαπραγμάτευσης είναι το παζάρεμα.

Ορισμός της ψυχολογικής αυτοδιαπραγμάτευσης

Ας δούμε τώρα πως όλα τα παραπάνω εφαρμόζονται στον ανθρώπινο τομέα που δεν είναι τίποτε άλλο από τον εσωτερικό μας κόσμο, το μυαλό μας, τα συναισθήματά μας, τις γνώσεις μας, τις προσωπικές μας αξίες, τις πεποιθήσεις μας, το ήθος μας και τις νοητικές μας λειτουργίες. Όλα τα παραπάνω αποτελούν μέρος της προσωπικότητάς μας.

Η ψυχολογική αυτοδιαπραγμάτευση είναι μια εσωτερική διαδικασία που μας επιτρέπει να αντιμετωπίζουμε αντικρουόμενα συναισθήματα κι αντίθετες σκέψεις σχετικά μ’ένα πρόβλημα που μας απασχολεί, παίρνοντας αποφάσεις που αναγκαστικά οφείλουν να είναι ανεκτές από εμάς. Πρόκειται γι’ αποφάσεις με τις οποίες θα πρέπει να συμφωνούμε τουλάχιστον ως ένα ωρισμένο σημείο και που θα μας δημιουργούν όσο γίνεται λιγότερο άγχος και ενοχές. Αυτή η διαδικασία γίνεται πρώτον, με την βοήθεια του εσωτερικού μας διαλόγου που χρησιμοποιεί την προσωπική μας κρίση, τον αυτοελέγχο, τις προσωπικές μας αξίες και γνώσεις, το ήθος μας, τις πεποιθήσεις μας και τις επιλογές που κάνουμε και δεύτερον, μ’ ένα είδος συμβουλίου μεταξύ όλων αυτών των χαρακτηριστικών της προσωπικότητάς μας που τελικά μας οδηγεί στην αποδοχή μιας ορισμένης λύσης. Η παρεμβολή των συναισθημάτων παίζει επίσης σπουδαίο ρόλο. Επιχειρήματα και συμβιβασμοί γίνονται οι πολεμιστές που δίνουν την μάχη για το ποιός θα νικήσει. Ακολουθεί μια αξιολόγηση του προβλήματος και στο τέλος εγκαθίσταται μια απόφαση που αρμόζει σε καθένα από εμάς. Ας σημειωθεί ότι αυτή η απόφαση παίρνεται συχνά ύστερα από αρκετή σκέψη και πολλές φορές με κόπο και με μόχθο.

Από την άλλη πλευρά, τα τετελεσμένα γεγονότα που μερικές φορές μας επιβάλλονται από την ζωή, δεν μας αφήνουν καν να κάνουμε μια επιλογή. Αναγκαζόμαστε να τα δεχθούμε όπως έρχονται και η ψυχολογική αυτοδιαπραγμάτευση συνίσταται τουλάχιστον στην αρχή, στην άμεση εφαρμογή των κανόνων της προσαρμογής μας με κουράγιο και υπομονή στην νέα κατάσταση πραγμάτων. Αργότερα πενθούμε τα οφέλη που χάσαμε και προβαίνουμε στην υπογραφή ειρήνης ανάμεσα στον εαυτό μας και στο αναπάντεχο γεγονός.

Ο εσωτερικός μας διάλογος είναι μια συζήτηση που κάνουμε με τον εαυτό μας αυτομάτως. Μας επιτρέπει να αντιλαμβανόμαστε πως αισθανόμαστε κάθε στιγμή, πώς κρίνουμε τον άλλο και τον εαυτό μας και πως αντιδρούμε σ’αυτό που μας συμβαίνει. Μας επιτρέπει να προφυλάσσουμε τον εαυτό μας από πράξεις που έχουν δυσάρεστες συνέπειες (όταν μπορούμε να το κάνουμε) και μας επιτρέπει να αναλύουμε τις αντικρουόμενες σκέψεις και τα αντίθετα συναισθήματα που πολλές φορές μας συνταράσσουν και δεν μας αφήνουν να κοιμηθούμε την νύχτα.

Η εσωτερική συνομιλία, μια άλλη λέξη για τον εσωτερικό διάλογο, έχει την τάση να εμφανίζεται από μόνη της, χωρίς να μπορούμε πάντοτε να την ελέγχουμε. Μπορεί να είναι χρήσιμη για μας όταν ξέρουμε να την κατευθύνουμε, ή βλαβερή όταν την αφήνουμε να μας κυριεύει. Ένα παράδειγμα είναι οι έμμονες ιδέες. Άλλο ένα, είναι ο θυμός που συναντάμε στην καθημερινή μας ζωή. Όταν τον αφήσουμε να μας νικήσει τον εκδηλώνουμε με φωνές, ύβρεις και χειροδικία. Άλλες φορές δεν τον εκδηλώνουμε καθόλου και μπορεί να γίνει ψυχοφθόρος. Αν μάθουμε να παρεμβαίνουμε με τον ορθό τρόπο, τον απομονώνουμε με την βοήθεια του αυτοελέγχου μας και χρησιμοποιούμε άλλους τρόπους έκφρασής του, που είναι πιο κοινωνικοποιημένοι και πιο αποτελεσματικοί. Αυτοί μπορεί να είναι μια αντίδραση προσωρινής απόρριψης του ατόμου που μας πλήγωσε, μια αυστηρή παρατήρηση ή μια σύσταση ψυχραιμίας στον εαυτό μας και στον άλλο, με σκοπό να απομακρύνουμε την δυσκολία και να σκεφθούμε ποιός είναι ο καλλίτερος τρόπος αντιμετώπισής της με λύσεις που ο καθένας μας μπορεί να εφεύρει.

Σχετικά με τον εσωτερικό διάλογο, την κρίση, τον αυτοέλεγχο, το ήθος, τις γνώσεις, τις προσωπικές αξίες και πεποιθήσεις που όλα είναι μέρος των κανονικών ψυχολογικών και νοητικών λειτουργιών του ανθρώπου, μπορούμε να πούμε ότι όλες αυτές οι μεταβλητές καλλιεργούνται με την βοήθεια της οικογενειακής ανατροφής και της σχολικής εκπαίδευσης. Αργότερα στην ζωή, ο ίδιος ο άνθρωπος βρίσκει τρόπους να βελτιώσει όλους αυτούς τους τομείς.

Σε τι οφείλονται τα αντικρουόμενα συναισθήματα και οι αντίθετες σκέψεις; Διάφορες αιτίες κρύβονται πίσω από αυτά. Μπορεί να είναι μια μάχη ανάμεσα στη λογική και στο συναίσθημα. Η λογική μας συνιστά να κάνουμε μιά επιλογή που δεν αρέσει στο συναίσθημα και αντίστροφα. Άλλες εσωτερικές διαμάχες παρουσιάζονται ανάμεσα στη πραγματικότητα και στις ανικανοποίητες ανθρώπινες ανάγκες. Ένα απλό παράδειγμα είναι το πεινασμένο άτομο που αποφασίζει να κλέψει γιατί του λείπουν τα χρήματα. Πολλές φορές η αυτολογοκρισία, ή ο ηθικός μας κώδικας δεν συμφωνούν με τους συμβιβασμούς που μας προτείνονται από τον εξωτερικό κόσμο ή από εμάς τους ίδιους. Αυτό συμβαίνει συχνά όταν δεν θέλουμε να δυσαρεστήσουμε τον εαυτό μας και ένα αγαπητό πρόσωπο. Τότε κρύβουμε την αλήθεια και στους δυο. Σαν παράδειγμα δίνουμε τους εφήβους (κορίτσια ή αγόρια) που ανακαλύπτουν ομοφυλοφιλικές τάσεις στον εαυτό τους και αντί να τις παραδεχθούν, τις απωθούν. Δεν τολμούν να πουν την αλήθεια στους γονείς τους και στον εαυτόν τους. Βασανίζονται πολύ και υποφέρουν από σοβαρά συναισθήματα ενοχής που μπορούν να καταλήξουν σε δυσάρεστες πράξεις ή σε αυτοτιμωρητική συμπεριφορά.

Τελικά, απωθημένα συναισθήματα, απωθημένες σκέψεις και απωθημένες αναμνήσεις μπορούν να γίνουν αιτία για την μη ανεύρεση λύσης για το θέμα που μας απασχολεί. Όλα αυτά μπορεί να σχετίζονται με ψυχικά τραύματα που έχουμε υποστεί στο παρελθόν.

Ψυχολογική αυτοδιαπραγμάτευση και προσωπική εμφάνιση

Ερχόμαστε σ’ αυτόν τον κόσμο με τα γονίδια που μας έδωσαν οι γονείς μας. Δεν ελέγχουμε το πραγματικό χρώμα των ματιών μας και των μαλλιών μας, ή τις αναλογίες και δυσαναλογίες του προσώπου μας και του σώματός μας. Άλλοι και άλλες έχουν την τύχη να είναι όμορφοι ή όμορφες, άλλοι συμπαθητικοί ή συμπαθητικές και άλλοι απλοί ή απλές χωρίς ιδιαίτερα εντυπωσιακά χαρακτηριστικά. Πολλά άτομα προσπαθούν να καταπολεμήσουν τις ατέλειές τους με διορθωτικές εγχειρήσεις που δεν έχουν πάντοτε επιτυχία.

Από παιδιά οφείλουμε να συνηθίσουμε στην ιδέα ότι πρέπει να δεχθούμε το σώμα μας και τον εαυτό μας όπως είναι και να υπερπηδήσουμε τις ελλείψεις μας, χρησιμοποιώντας άλλα προτερήματα που μας χαρακτηρίζουν. Ένας καλός τρόπος διαπραγμάτευσης με τον εαυτό μας είναι να τον συγκρίνουμε με άτομα που έχουν την κακή τύχη να είναι χειρότερα από εμάς (προβλήματα εκ γενετής, ασθένειες που οδηγούν σε αναπηρία, έλλειψη ήθους κλπ.) και να κάνουμε μια αμερόληπτη αξιολόγηση του εαυτού μας.Τι βαθμό του δίνουμε από το 1 ως το 10; Και σε ποιούς τομείς;

Όσον αφορά στα άτομα που υποφέρουν από σωματικές ανωμαλίες εκ γενετής και άλλες ασθένειες, όπως ξέρουμε αποτελούν μια ξεχωριστή ομάδα με τα δικά της προβλήματα, που δεν μπορούν να εξετασθούν στο παρόν άρθρο.

Ψυχολογική αυτοδιαπραγμάτευση και αντιξοότητες της ζωής

Οι αντιξοότητες της ζωής είναι πολλές και ο καθένας μας έχει δυστυχώς την υποχρέωση να τις γευθεί, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου, χρώματος, και κοινωνικο-οικονομικού επιπέδου. Σ’ αυτές περιλαμβάνονται οι ασθένειες, τα δυστυχήματα,το διαζύγιο, ο θάνατος αγαπημένων προσώπων, ο πόλεμος, η φτώχεια, οι αλλαγές στη διαβίωση ύστερα από ανεπιθύμητα γεγονότα (καταστροφές, καταδίωξη), αλλαγές στην εργασία μας, και στον τρόπο ζωής και άλλα γεγονότα, ακόμη και ο θάνατος ενός ζώου που αγαπήσαμε πολύ. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις η προσαρμοστικότητα, το θάρρος, η ελπίδα, η αισιοδοξία και η θετική σκέψη αποδεικνύονται οι καλλίτεροι σύμβουλοι για μας.

Ψυχολογική αυτοδιαπραγμάτευση και τελειομανία

Πόση απογοήτευση, πόσο στρες και πόση δυσαρέσκεια συσσωρεύουμε κάθε μέρα όταν διαπιστώνουμε ότι δεν μπορέσαμε να είμαστε στο ύψος των περιστάσεων ή όταν μένουμε κατάπληκτοι με την συμπεριφορά των ανθρώπων που αγαπάμε και που μας φέρονται ψυχρά ή απότομα! Όταν γελασθήκαμε με την αγορά ενός σπιτιού ή μιας ηλεκτρικής συσκευής που δεν αξίζουν το ποσόν που πληρώσαμε! Ή μιας ζωής που είναι πολύ αλλιώτικη από ό,τι την φανταζόμαστε! Και πόσα άλλα γεγονότα που γίνονται αιτία να χαλάμε την καρδιά μας! Συχνά αντιδρούμε σε όλα αυτά με θυμό και με μια διάθεση εκδικητικότητας, συναισθήματα που είναι αποτέλεσμα της ματαίωσης των προσδοκιών μας. Αλλά κατορθώνουμε να βρούμε ωρισμένες λύσεις που κάπως μας καθησυχάζουν, αν και ενδέχεται πολλές φορές να κρατάμε μια δόση ψυχικού πόνου και πικρίας για πολύ καιρό. Στο σημείο αυτό η ψυχολογική αυτοδιαπραγμάτευση μπορεί να μας βοηθήσει ώστε να αποδεχθούμε τις προσωπικές μας ατέλειες, τις ατέλειες των άλλων και τις ατέλειες της φύσης και της ζωής. Αν κοιτάξουμε γύρω μας προσεκτικά θα αντιληφθούμε ότι η τελειότητα σπανίζει ενώ η ατέλεια μας περιτριγυρίζει.

Ψυχολογική αυτοδιαπραγμάτευση στην παιδική και στην εφηβική ηλικία

Επειδή τα παιδιά και οι έφηβοι δεν παύουν να προσβάλλονται από τις αντιξοότητες της  ζωής, είναι καθήκον των γονέων, των κηδεμόνων και των εκπαιδευτικών να συνδράμουν στην προσαρμογή τους στην νέα κατάσταση πραγμάτων. Τα νεαρά αυτά άτομα, κορίτσια και αγόρια, είναι δυνατόν να παρουσιάζουν δυσκολίες στην αποδοχή των αλλαγών της καθημερινής τους ζωής, λόγω μη ολοκληρωμένης ανάπτυξης του εσωτερικού τους διαλόγου και σχετικής ανωριμότητος της κρίσης τους, του αυτοελέγχου τους και άλλων χαρακτηριστικών της προσωπικότητάς τους, Οι ενήλικες που βρίσκονται κοντά τους οφείλουν να γίνουν τα βοηθητικά τους «εγώ», προκειμένου να έλθουν σε αρωγή τους με υπομονή και σύνεση, ώστε να γίνουν κατανοητά τα μειονεκτήματα που παρουσιάζουν οι κακοτυχίες της ζωής. Η ενστάλλαξη θάρρους και ανθεκτικότητας αποδεικνύονται αναγκαία.

Ψυχολογική αυτοδιαπραγμάτευση και τρίτη ηλικία

Ποιός θέλει να γεράσει; Ποιός θέλει να φαντασθεί ότι μια μέρα θα πεθάνει; Οι περισσότεροι από εμάς αποφεύγουν αυτές τις σκέψεις. Να όμως, που η αθανασία των θνητών έχει αποδειχθεί αδύνατη και ο θάνατος είναι το μόνο πράγμα για το οποίο είμαστε σίγουροι! Βεβαίως, εδώ μιλώ για το σώμα και όχι για την ψυχή.

Η προσαρμογή στην τρίτη ηλικία είναι δύσκολη και μερικές φορές ακατόρθωτη. Οι αλλαγές στο σώμα και στον εγκέφαλο είναι αναπόφευκτες. Με λύπη διαπιστώνουμε ότι μαραινόμαστε όπως τα λουλούδια που κρατάνε λίγες μέρες στο βάζο. Παρά τις θλιβερές εικόνες που η φαντασία μας ή η πραγματικότητα δημιουργούν, πρέπει να παραδεχθούμε πως υπάρχουν και καλές στιγμές στην ζωή των ηλικιωμένων, θέμα που δεν θα αναλύσω σ’αυτό το κείμενο. Η ψυχολογική αυτοδιαπραγμάτευση έιναι πολύ χρήσιμη για να εξουδετερώσει τις αναπάντεχες συνέπειες ασθενειών και περιορισμών που μας επιβάλλει αυτή η ηλικία.

Συμπέρασμα

Σ’ αυτό το σύντομο άρθρο προσπάθησα να δώσω στον αναγνώστη μιαν εικόνα της ψυχολογικής αυτοδιαπραγμάτευσης πού είναι σημαντική για την καλή ψυχική επιβίωση του ατόμου. Έβαλα επιστημονικές λέξεις σε μια αυτόματη ψυχική διαδικασία που είναι λίγο-πολύ γνωστή σε όλους μας αλλά που περνά συνήθως απαρατήρητη. Κι αυτό, με την ελπίδα ότι η γνώση αυτού του ψυχολογικού οργάνου που μας δόθηκε από την φύση και η σωστή χρήση του, μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα που χάνουν την ψυχραιμία τους και πανικοβάλλονται όταν πρέπει να αντιμετωπίσουν δύσκολες καταστάσεις στην ζωή. Άπειρα είναι τα θέματα που σχετίζονται με την αυτοδιαπραγμάτευση. Όμως δεν μπόρεσα παρά να διαπραγματευθώ ελάχιστα, λόγω ελλείψεως χώρου. Σας ευχαριστώ για την κατανόησή σας.

Αναφορά : Watkins, J.G. & Watkins, H. (1997). Ego states: Theory and Practice. New York : Norton