Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Ο συγγραφέας που έζησε στο χείλος του γκρεμού
09/03/2016, 10:38 πμ

Ο συγγραφέας που έζησε στο χείλος του γκρεμού

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

BERNHARD_proza«Πρόζα» του Τόμας Μπέρνχαρντ, Εκδ. Κριτική, σελ. 128

 

Για τον Χένρι Μίλερ ήταν μια «ρόδινη σταύρωση». Για τον Τσαρλς Μπουκόφσκι μια σειρά ανθρώπινων εκθεμάτων «στο μουσείο του τρόμου». Για τον Λουί Φερντινάντ Σελίν ήταν «η ζωή, η αφέντρα του ανθρώπου». Για τον Σάμουελ Μπέκετ η τρέλα που δεν αποχωρίστηκε από τη στιγμή που γεννήθηκε. Για τον Τόμας Μπέρνχαρντ ήταν όλα αυτά. Ή, μάλλον, ο Τόμας Μπέρνχαρντ ήταν όλα αυτά. Ίσως ο πιο ακρασφαλής και μεταιχμιακός όλων. Με ασθενική κράση από την παιδική του ηλικία που τον οδήγησε πολλές φορές στο κατώφλι του επέκεινα. Το σώμα γύρισε, κατάφερε και γύρισε. Το πνεύμα, όμως, είδε εκείνο το μέγα κενό και δεν θέλησε να επιστρέψει. Και αυτό το «απόλυτο μηδέν» που κείται πάνω από τη ψυχοδυναμική της ανθρώπινης ελπίδας αποφάσισε να το καταγράψει. Μια μοίρα με πλησμονή ειρωνείας. Μια κινητή εορτή σε ρυθμό adagio. Ο Μπέρχαρντ δεν είναι το γλωσσικό ιδίωμα, δεν είναι η φόρμα που ταξιθετεί τις λέξεις με μιαν επίγνωση υπαρξιακής αναγκαιότητας. Αυτά έτσι και αλλιώς υπάρχουν. Είναι δεδομένα, κατακτημένα και πολλάκις καταγεγραμμένα στις αναλύσεις που έχουν γίνει για το έργο του και την επίδραση που είχε στην μεταπολεμική λογοτεχνία της Ευρώπης. Ο Μπέρναρντ έπεσε από τον Ταρπήιο βράχο, επέζησε, αλλά δεν έπεσε στην παγίδα να δοξάσει την ματαιότητα της ύπαρξής του. Η επίγνωση της ανθρώπινης περίπτωσης, και όχι η ενατένιση στην προσωπική του τραγωδία, είναι που τον κάνει σημαντικό και άκρως επίκαιρο στις ημέρες μας. Η βασική του επινόηση είναι ότι δεν υπάρχει τίποτα να επινοηθεί. Ο κόσμος είναι ένα κλειστό κύκλωμα σε διαρκή κίνδυνο ανάφλεξης – σε σημείο αφανισμού. Πάνω από τα αποκαΐδια, ο Μπέρνχαρντ δεν κλαίει, αλλά γελάει πικρά. Η κοινωνία των ανθρώπων, για τον Μπέρνχαρντ, φέρει μια μοιραία σήμανση με διττό χαρακτήρα: ηλιθιότητα και βαρβαρότητα. Αυτά τα δύο εγγενή «κακά» δεν μπορούν παρά να τρέψουν σε μόνιμη υποχώρηση τα αδύναμα μέλη της. Η «τελική ασθένεια» είναι η ίδια η ανθρωπότητα. Τα θύματα αυτής της εγγενούς βαρβαρότητας, οι αποσυνάγωγοι, οι ατυχήσαντες, οι καταπονημένοι είναι οι ήρωές του. Φέρουν ένα όνομα και μια ιδιότητα, αλλά στην πραγματικότητα φέρουν όλα τα ονόματα και όλες τις ιδιότητες. Δεν είναι χαρακτήρες σημασιολογικά περιχαρακωμένοι, αλλά απόηχοι όλων των ανθρώπων. Ο Μπέρνχαρντ αναγιγνώσκει με τολμηρό τρόπο τη ριζοσπαστική ασχήμια που θάλλει στο επίκεντρο της ζωής, κάτι που είναι, εξίσου, και μια επιβεβαίωση, έστω έμμεση, της ανεξάντλητης ομορφιάς της. Αυτή η παραδοξότητα, κλέος από τον συγγραφέα παππού του Γιοχάνες Φρόιμπιχλερ, που καθόρισε τη φυσιογνωμία του, ήταν κάτι που θα τον ακολουθήσει σε όλα τα έργα του. Οι σημαίνοντες συγγραφείς, μουσικοί και ζωγράφοι με τα ύψη των οποίων αναμετράται από μικρός, τούτη η ακριβή χορεία των σπουδαίων, είναι που τον κρατάει μακριά από το απονενοημένο διάβημα. Αν δεν ήταν ο Μότσαρτ, ο Ρέμπραντ, ο Λεονάρντο, ο Ντελακρουά, ο Μπετόβεν στους οποίους τον μύησε ο παππούς του, μάλλον θα είχε πάρει άλλο… τελικό δρόμο. Ναι, τα βασικά του ερείσματα είναι μουσικοί και ζωγράφοι. Όπως είναι και η δική του γραφή: γεμάτη από μουσικές αναδιπλώσεις, αυτά τα εξαίσια da capo και da segnio των προτάσεών του, σε συνδυασμό με εξπρεσιονιστικούς πίδακες χρωμάτων που κάνουν απτή και εικονοποιημένη την απόγνωση, τον τρόμο, τις αρχέγονες σκέψεις του όντος. Εντέλει, το νιχιλισμό του παντός που δεν ακούγεται σαν κραυγή, αλλά ωσάν επαναλαμβανόμενος ψίθυρος. Διότι ως γνωστόν ο κόσμος δεν θα χαθεί με πάταγο. Με καταβολές από τον Νίτσε, τον Αντόρνο και τη Σχολή της Φρανκφούρτης, ο Μπέρνχαρντ γίνεται το λογοτεχνικό αρχέτυπο για να καταδειχθεί ότι οι κοινωνίες αρνούνται επί της ουσίας την ανθρώπινη οντότητα στα άτομα που τη συγκροτούν. Το σύνολο του έργου του δεν είναι τίποτα άλλο από ένα καίριο σχόλιο για την παρακμή της Δύσης.

Τόμας Μπέρνχαρντ

Τόμας Μπέρνχαρντ

Ο Μπέρνχαρντ λέει συνεχώς την ίδια ιστορία από βιβλίο σε βιβλίο. Δεν θαυμάσει κανείς την επινοητική του διάσταση• είπαμε, γι’ αυτόν δεν υφίσταται τέτοια «δράση». Η επαναληπτικότητα/ρυθμικότητα των προτάσεών του δεν είναι τίποτα άλλο από ένα σκαρφάλωμα σε οκτάβες. Οι πιο σημαντικές από αυτές θα επαναληφθούν διότι έτσι επιβάλλει το μουσικό/λογοτεχνικό μέτρο. Τα βιβλία του μπορούν να διαβαστούν μέσω ενός κοφτερού πρίσματος, όχι με γυμνό μάτι.

Αν κάποιος επιθυμεί να μπει σε τούτο τον συμπερασματικό λόγο, όπως έλεγε και ο Γιώργος Χειμωνάς για το δικό του έργο, μια καλή και άξια προπαίδεια είναι τα διηγήματα της «Πρόζας». Πολλά από τα «σημάδια» της γραφής του Μπέρνχαρντ που θα θαυμαστούν στα μείζονα έργα του, εδώ εμφανίζονται εν συνόψει, αλλά άκρως καθαρογραμμένα. Ένας παιδαγωγός που πάσχει από αϋπνία και σκοτώνει ένα ζώο που έρχεται κάθε βράδυ να τον επισκεφθεί, ένας σαλός αφηγητής που βρίσκει σε ένα έρημο δάσος μια τραγιάσκα και ψάχνει να βρει σε ποιον ανήκει, ο Γιάουρεκ που αποφασίζει να δουλέψει στα ορυχεία του θείου του, μια δουλειά που απεχθάνεται. Ένας μονομανιακός άνθρωπος που αναγκάζεται να συγχρωτιστεί με άλλους, ενώ ταυτόχρονα διακατέχεται από ναρκωμένο μίσος και νευρική υπερένταση. Ο δυσώδης μαραγκός Βίνκλερ που μόλις έχει αποφυλακιστεί και δεν μπορεί να επανενταχτεί στην κοινωνία, αλλά ούτε και η κοινωνία να τον δεχθεί στις αγκάλες της. Δύο νέοι φοιτητές στη Βιέννη που πνίγονται μέσα στο τέναγος των προσωπικών τους αδιεξόδων.

Οι ήρωες του Μπέρνχαρντ σε αυτά τα διηγήματα ακολουθούν την προδιαγεγραμμένη πορεία τους προς τον αφανισμό και την ξύλευσή τους.

Άξια προσοχής είναι η μετάφραση του Βασίλη Τσαλή, ο οποίος υπογράφει και ένα ευσύνοπτο επίμετρο για τα έργα και τις ημέρες του Μπέρνχαρντ. Είναι μια μετάφραση που στέκεται στο γράμμα, αλλά κυρίως στο πνεύμα του συγγραφέα. Ακολουθεί τις λούπες, τα κενά, τις επαναλήψεις με στοχαστικό και ενεργητικό τρόπο. Σε αντίθετη περίπτωση, αν η μετάφραση αποτύχει στον Μπέρνχαρντ, τότε καμία πρόταση δεν μπορεί να διαβαστεί και όλες οι λέξεις μαζί μένουν κενό γράμμα. Εδώ υπάρχει ο ρυθμός, το ζωτικό κάλλος και ο φορτισμένος συντονισμός.

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top