Ο 96ος Έλληνας πρωθυπουργός με φόντο το ιστορικό του θεσμού

του Τάκη Κατσιμάρδου //

Το Μέγαρο Μαξίμου ως πρωθυπουργική έδρα το εγκαινίασε ο Ανδρέας Παπανδρέου μετά τη νίκη του ΠΑΣΟΚ το 1981

Οι πρωτιές που συγκεντρώνει ο Αλέξης Τσίπρας είναι πολλές:

– Ο μοναδικός, που αυτοπροσδιορίζεται και ταυτοποείται από το πρόγραμμα του κόμματός του ως Αριστερός

– Ο νεώτερος στην ηλικία, που γεννήθηκε μετά τη μεταπολίτευση

– Σπάει την παράδοση που θέλει τους προέδρους της κυβέρνησης να προέρχονται συνήθως από “τζάκια”

– Έδωσε πολιτικό και όχι θρησκευτικό όρκο ,με πολλαπλούς συμβολισμούς και προεκτάσεις…

Έξι από τα ιστορικά πρόσωπα που σφράγισαν το πρωθυπουργικό αξίωμα σε διαφορετικές εποχές. Ο κυβερνήτης Ι. Καποδίστριας, ο Χ. Τρικούπης με 11χρονη παρουσία, ο Ελ. Βενιζέλος με 13χρονη θητεία, ο Κ. Καραμανλής με έξι θητείες, ο Α. Παπανδρέου επί 10 χρόνια στην πρωθυπουργία και ο Κ. Σημίτης με τη μεγαλύτερη συνεχή παρουσία στην πρωθυπουργία.

Ο Αλέξης Τσίπρας είναι ο 96ος στη σειρά πολίτης, που αναδεικνύεται πρωθυπουργός από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους. Τόσα είναι τα φυσικά πρόσωπα, που ανέλαβαν πρωθυπουργικά καθήκοντα, μια ή περισσότερες φορές, για μικρότερο ή μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, από το 1828 μέχρι σήμερα. Πρώτος στον κατάλογο βρίσκεται ο κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας.

Η αρίθμηση, βεβαίως, ποικίλει αναλόγως με τη χρονολόγηση του συγκροτημένου νεοελληνικού κράτους. Αν, δηλαδή, τοποθετείται τότε ή το 1833, με την εγκαθίδρυση της μοναρχίας του Όθωνα. Είτε ακόμη κι αν η μέτρηση αρχίζει το 1844, με τη διεξαγωγή των πρώτων νεοελληνικών εκλογών τα οθωνικά χρόνια.

Ας σημειωθεί ότι ο όρος πρωθυπουργός, αν κι έχει επικρατήσει από το 19ο αιώνα και χρησιμοποιείται ως συνώνυμο της ιδιότητας «Πρόεδρος του Υπουργικού Συμβουλίου», μόνο τον 20ο αιώνα καθιερώνεται στη θεσμική ορολογία.

Εμφανίζεται για πρώτη φορά στο Σύνταγμα του 1927. Εκεί αναφέρεται (άρθρο 87) ότι «την Κυβέρνησιν αποτελεί το Υπουργικόν Συμβούλιον συγκείμενον από τους υπουργούς υπό την προεδρία του Πρωθυπουργού. ..»

Από τότε στα νομοθετικά κείμενα ο όρος εναλλάσσεται μ΄ εκείνον του «Προέδρου του Υπουργικού Συμβουλίου», μέχρι να επικρατήσει τελικά (η διάταξη του 1927 θα επαναληφθεί και στο Σύνταγμα του 1952)

Φυσικά, όλοι οι πολιτικοί (και μη), που έγιναν πρωθυπουργοί, δεν ανέλαβαν ελέω κάλπης. Οι εκλογικές αναμετρήσεις στη διαδρομή του νεοελληνικού κοινοβουλευτισμού ήταν μόλις 65, αρχής γενομένης από το 1844. Όχι σπανίως, μάλιστα, πρωθυπουργοί δεν αναδεικνύονταν οι νικητές των εκλογών. Επιπλέον, στον κατάλογο των 96 περιλαμβάνονται πρωθυπουργοί εντός εισαγωγικών, όπως δικτατοριών και γενικώς των ανώμαλων περιόδων. Αλλά ακόμη υπηρεσιακοί και μεταβατικοί.

Έτσι, ο αριθμός των φυσικών προσώπων, που ανέλαβαν πρωθυπουργοί σε 176 ως τώρα νεοελληνικές κυβερνήσεις, παίρνοντας την εντολή από τις κάλπες, είναι πολύ μικρότερος του 96.

Ειδικά, από την απελευθέρωση της χώρας (1944) μέχρι σήμερα έχουν ορκιστεί 66 πρωθυπουργοί. Στην πρωθυπουργική καρέκλα κάθισαν 38 διαφορετικά πρόσωπα. Αν αφαιρεθούν, όμως, οι υπηρεσιακοί (μέχρι το 1967), μεταβατικοί (1944-1946, 1947-1951, 1965-1967) και χουντικοί (1967-1974) ο αριθμός των φυσικών προσώπων, που έγιναν μεταπολεμικά πρωθυπουργοί περιορίζεται δραστικά.

Από τις 23 γενικές βουλευτικές εκλογές (1946-2015) προήλθαν 15 διαφορετικοί πρωθυπουργοί. Στον αριθμό αυτό συνυπολογίζεται, οι δυο περιορισμένης διάρκειας θητείες του 1946- 1947 (Κ. Τσαλδάρης), του 1989 (Τζ. Τζαννετάκης με την κυβέρνηση ΝΔ – ΣΥΝ και Ξ. Ζολώτας με την Οικουμενική) και 2011-12 (Παπαδήμος και Λυπημένος).

Αν, λοιπόν, αφαιρεθούν και τα πρόσωπα αυτά οι πραγματικοί, θα λέγαμε απλοϊκά, μετεμφυλιακοί πρωθυπουργοί, φτάνουν στους 11 (Νικόλαος Πλαστήρας, Αλέξανδρος Παπάγος, Κωνσταντίνος Καραμανλής, Γεώργιος Παπανδρέου, Ανδρέας Παπανδρέου, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, Κώστας Σημίτης, Κώστας Καραμανλής, Γεώργιος Παπανδρέου, Αντώνης Σαμαράς, Αλέξης Τσίπρας).

Αυτός είναι ο πλήρης κατάλογος των μεταπολεμικών πρωθυπουργών, που προκύψανε άμεσα μετά από διεξαγωγή εκλογών. Ουσιαστικά, όμως, θα πρέπει να προστεθούν οι θητείες του Θεμιστοκλή Σοφούλη (διαδέχτηκε τον Κ. Τσαλδάρη το 1947-49) και του Γεωργίου Ράλλη (διάδοχος του Κ. Καραμανλή το 1980-1981).

Από το σύνολο των νεοελλήνων πρωθυπουργών ως τώρα πέντε έχουν συμπληρώσει και ξεπεράσει την οχταετία. Κατά σειρά μακροβιότερης θητείας αυτοί είναι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής (πάνω από 13 χρόνια), ο Ελευθέριος Βενιζέλος (περίπου 12,5 χρόνια), ο Χαρίλαος Τρικούπης (πλησίασε τα 11 χρόνια), ο Ανδρέας Παπανδρέου (10 χρόνια) και ο Κώστας Σημίτης (ξεπέρασε τα 8 χρόνια).

Λιγότερο από οχτώ χρόνια άσκησαν πρωθυπουργικά καθήκοντα ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος και ο Γεώργιος Θεοτόκης (περίπου 7,5 χρόνια), ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης, ο Ιωάννης Κωλέττης και ο Δημήτριος Βούλγαρης.

Συνεχόμενες θητείες μεταδικτατορικά, εκτός από τους Κωνσταντίνο και Κώστα Καραμανλή (αντιστοίχως 19774- 1977 και 2004 – 2007) έχουν τόσο ο Ανδρέας Παπανδρέου (1981, 1985) όσο και ο Κώστας Σημίτης (1996, 2000). Ο τελευταίος μάλιστα έχει στο ενεργητικό τρεις συνεχείς θητείες, αν συνυπολογιστεί και η προ του 1996 πρωθυπουργία του.

Ο Τσίπρας με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας πριν από την ορκωμοσία του

Το ηλικιακό ρεκόρ

Ο 40χρονος Αλέξης Τσίπρας είναι ο νεώτερος πρωθυπουργός ο οποίος αναδείχτηκε μετά από βουλευτικές εκλογές και την εφαρμογή της αρχής δεδηλωμένης (τυπικά τοποθετείται το 1875).

Την περίοδο του πρώιμου κοινοβουλευτισμού και χωρίς να προέλθει αμέσως μετά από εκλογές υπήρξε ένας ακόμη μικρότερος στην ηλικία Πρόεδρος Υπουργικού Συμβουλίου. Πρόκειται για τον Επαμεινώνδα Δεληγεώργη (1829 -1879), που ξεκίνησε ως ριζοσπάστης για να καταλήξει συντηρητικός.

Ο Μεσολογγίτης πολιτικός, εκπρόσωπος της Χρυσής Νεολαίας, που πρωτοστάτησε στην έξωση του Οθωνα και από τους επιφανείς πολιτικούς ηγέτες της εποχής του, κατέλαβε το αξίωμα σε ηλικία μόλις 36 χρόνων, εκτοπίζοντας παραδοσιακούς κοινοβουλευτικούς αρχηγούςε, όπως ο Κουμουνδούρος και ο Βούλγαρης. Μάλιστα αναδείχτηκε δυο φορές την ίδια χρονιά στη θέση αυτή λίγο μετά τις πρώτες βουλευτικές εκλογές με το Σύνταγμα του 1864. Την πρώτη για δώδεκα μέρες (20 Οκτωβρίου 1865 – 3 Νοεμβρίου 1865) και τη δεύτερη για τρεις περισσότερες (13- 28 Νοεμβρίου 1865).

Για την ιστορία ας σημειωθεί ότι το 1870, σε ηλικία 41 χρόνων, ξανακάθησε στην πρωθυπουργική καρέκλα (Ιούλιος- Δεκέμβριος 1870) ερήμην της Βουλής, όπου δεν είχε πλειοψηφία και η οποία δεν συνεδρίαζε..

Ακολουθώντας το ηλικιακό κριτήριο, μετά το Δεληγεώργη και ως την εκλογή Τσίπρα ως νεώτεροι πρωθυπουργοί καταγράφονταιν

1) Ο Χαρίλαος Τρικούπης (1832 – 1896) ήταν 43 χρόνων, όταν ο βασιλιάς του ανέθεσε, κατά παράβαση της αρχής της δεδηλωμένης, να σχηματίσει την πρώτη του κυβέρνηση (Απρίλιος – Οκτώβριος 1875)

2) Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής (1907 – 1998) ήταν 48 χρόνων όταν πήρε από το βασιλιά Παύλο, μετά το θάνατο του Αλ. Παπάγου, την εντολή να σχηματίσει κυβέρνηση (Οκτώβριος 1955)

3) Ο Κώστας Καραμανλής ( γέννηση 1956), όταν αναδεικνυόταν πρωθυπουργός μετά τις εκλογές του Μαρτίου 2004 είχε συμπληρώσει το 48ο έτος της ηλικίας του.

Επομένως ο τελευταίος ήταν μέχρι τότε ο νεώτερος πρωθυπουργός, που αναδείχτηκε από τις κάλπες κι όχι μέσα από άλλες διαδικασίες. Ο θείος και συνονόματός του, όταν έγινε πρωθυπουργός μετά από εκλογές (1956) ήταν κατά ένα χρόνο μεγαλύτερος.

Ο Ιωάννης Καποδίστριας πρώτος στη σειρά των 96 Προέδρων της Κυβέρνησης στο νεοελληνικό κράτος

Ρήξη με το “δυναστισμό”

Η εκλογή του Αλέξη Τσίπρα, εκτός των άλλων, σπάει και την παράδοση των πρωθυπουργών από. ..τζάκια. Πρόκειται μάλλον για την πιο ουσιαστική πρωτιά του νέου πρωθυπουργού, μετά από το μείζον ιστορικό γεγονός ότι σχηματίζεται για πρώτη φορά κυβέρνηση στη χώρα με κορμό την Αριστερά..

Οι τρεις τελευταίοι, που αναδείχτηκαν από κάλπες (Κ. Καραμανλής, Γ. Παπανδρέου, Α. Σαμαράς) ανήκουν, με τον ένα ή άλλο τρόπο, στην κατηγορία αυτή. Αλλά και οι προηγούμενοι μεταπολιτευτικοί Πρόεδροι της Κυβέρνησης (Κωνσταντίνος Καραμανλής, Γεώργιος Ράλλης, Ανδ. Παπανδρέου) μέσω διαφορετικών διαδρομών ανήκαν στην ελίτ της εξουσίας.

Περίπου 40% από όσους αναδείχτηκαν σε όλες τις νεοελληνικές περιόδους στο αξίωμα συνδέονταν συγγενικά με κάποιον “πρώην”.

Την πιο χαρακτηριστική περίπτωση συνιστά, βεβαίως, ο Γιώργος Παπανδρέου. Ο σημερινός αρχηγός του Κινήματος, που δεν κατόρθωσε να επανεκλεγεί βουλευτής (άλλο ρεκόρ αυτό!), ήταν ο έβδομος γιος πρωθυπουργού στη νεοελληνική ιστορία, που αναδείχτηκε ο ίδιος πρωθυπουργός. Mάλλον πρόκειται για παγκόσμια πρωτιά στην ιστορία των σύγχρονων κρατών, με κάθε είδος αντιπροσωπευτικό σύστημα. Pεκόρ πρέπει να συνιστά και το γεγονός ότι ήταν ο δεύτερος στην ίδια κατηγορία, που είχε επιπλέον και παππού πρωθυπουργό.

Οπωσδήποτε, όμως, είναι χωρίς προηγούμενο η πολιορκία και η εκπόρθηση από στενούς συγγενείς πρώην ηγετών και ηγετικών παραγόντων της χώρας του πρωθυπουργικού γραφείου τα τελευταία τριάντα χρόνια.

Tο φαινόμενο προσφέρεται για πολλαπλές αναλύσεις. Aν συνδυαστεί και με το γεγονός ότι στα ελληνικά κοινοβουλευτικά χρονικά κι άλλοι, ακόμη περισσότεροι, συγγενείς, εξ αίματος ή εξ αγχιστείας, πρωθυπουργών έχουν, επίσης, γίνει πρωθυπουργοί, αποκτά ευρύτερες διαστάσεις.

Aν, ακόμη, ιδωθεί το ίδιο φαινόμενο, με φόντο το νεοελληνικό πολιτικό ορίζοντα διαφορετικών εποχών, όπου συνήθως παρατηρείται συνωστισμός απογόνων υπουργών και βουλευτών σε υπουργικά γραφεία και τα έδρανα της Bουλής, αρχίζει ο προβληματισμός για την ποιότητα του αντιπροσωπευτικού συστήματος.

Ο Επαμεινώνδας Δεληγεώργης ο μικρότερος σε ηλικία πρωθυπουργός

Ο καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου και ευρωβουλευτής με το ΣΥΡΙΖΑ σήμερα K. Xρυσόγονος σε μια προσέγγιση του φαινομένου («H Iδιωτική δημοκρατία», από τις πολιτικές δυναστείες στην κλεπτοκρατία»), συμπεραίνει: «Πολιτικές ‘δυναστείες’ υπήρχαν στην Ελλάδα από το 19ο αιώνα και εξακολουθούν να υφίστανται και σήμερα σε όλα τα επίπεδα. Έτσι από τους 93 πρωθυπουργούς που θήτευσαν από το 1828 έως το 2007 (συνυπολογίζοντας και τις κυβερνήσεις δοσιλόγων κατά τη διάρκεια της Kατοχής), τουλάχιστον 21, δηλ. ποσοστό 22,5%, συνδέονταν μεταξύ τους με στενή συγγενική σχέση, σε ευθεία (πατέρας και γιος και σε μια περίπτωση και εγγονός) ή σε πλάγια γραμμή (θείος και ανιψιός ή εξάδελφοι)».

Tο σχετικά μεγάλο ποσοστό, το οποίο τεκμηριώνει με την αναφορά ηγετικών τζακιών, δεν είναι πλήρες. Aπό μια πιο εξαντλητική έρευνα της οικογενειακής κατάστασης όλων των νεοελλήνων πρωθυπουργών, κάποιου είδους συγγενικές σχέσεις με προηγούμενους αρχηγούς κυβερνήσεων, προκύπτει ότι έχει πολύ μεγαλύτερος αριθμός (37 πρωθυπουργοί και ποσοστό που πλησιάζει το 40%)!

H «κληρονομική» διαδοχή σε αιρετά αξιώματα δεν είναι ασφαλώς αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο. Aλλά η συχνότητά της στα καθ΄ ημάς αποτελεί μια διεθνή πρωτοτυπία.

Δυστυχώς, δεν υπάρχουν έγκυρες αναλυτικές μελέτες με ερμηνείες του φαινομένου. Mε λίγες εξαιρέσεις οι σχετικές αναφορές εξαντλούνται σε μάλλον συγκυριακές – επιφανειακές αναλύσεις του τύπου «οικογενειοκρατία», «πολιτικά τζάκια», «δυναστείες» και τα συναφή. Συνήθως γίνεται επίκληση της ισχύος, του πραγματικού ή μεταφορικού πλούτου, τις πελατειακές σχέσεις κι άλλα παρόμοια μέσα, που διαθέτουν τα οικογενειακά πολιτικά δίκτυα.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος με τη γυναίκα του Έλενα και το γιο του Σοφοκλή. Καμιά σύγκριση μεταξύ γιου και πατέρας στις πρωθυπουργικές θητείες τους

Aσφαλώς, τα περισσότερα απ΄ αυτά ή και όλα μαζί είναι υπαρκτά. Πλην, όμως, πρόκειται για πιο πολυδρομικές επικοινωνίες μεταξύ θεσμών και προσώπων, με τον πολιτικό πολισμό μας, το πολιτικό και κομματικό σύστημα, όπως εμφανίστηκε, εξελίχτηκε και λειτουργεί. Eρωτήματα του τύπου γιατί η κληρονομική διαδοχή και οι δυναστείες εξακολουθούν όχι μόνο να επιβιώνουν, αλλά να ενισχύονται κατά καιρούς και να εγκρίνονται με τη λαϊκή ψήφο απαιτούν σύνθετες απαντήσεις.

Η απάντηση πάντως που δίνει ο Κ. Χρυσόγονος, ονομάζοντας το σύστημα αυτό “δυναστισμό” μπορεί να συνοψιστεί ως εξής: “Το ελληνικό πολίτευμα είναι ένα παλίμψηστο. Κάτω από μια λεπτή συνταγματική επίστρωση κοινοβουλευτικής δημοκρατίας μετά βίας κρύβονται πραγματικές δομές φεουδαρχικού ή και απολυταρ¬χικού χαρακτήρα…”

Ενδιαφέρον θα είχε για να δει κάποιος αν και πως και ρηγματώνεται αυτός ο δυναστισμός και από τη σύνθεση της νέας κυβέρνησης “κοινωνικής σωτηρίας” ΣΥΡΙΖΑ- ΑΝΕΛ.

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και πίσω ο ανηψιός του Κώστας Καραμανλής με όρθιο δεξιά τον Αντώνη Σαμαρά

Η «διαδοχή» σ’ ευθεία και πλάγια γραμμή

Εκτός από τους γιους υπάρχουν και οι άλλοι περισσότερο ή λιγότερο στενοί συγγενείς πρωθυπουργών, που γίνονται πρωθυπουργοί. Aνάμεσά τους βρίσκονται:

– Aδέλφια, όπως ο Zηνόβιος Bάλβης δυο φορές το 1863 – 1864 και ο αδελφός του Δημήτριος το 1886.
– Ξαδέλφια, όπως ο Θεόδωρος Δηληγιάννης πέντε φορές το 1885, 1890, 1895, 1902, 1904 και Nικόλαος το 1895.
– Γαμπροί, όπως ο Mπενιζέλος Pούφος του Γ. Kουντουριώτη

H πιο συνηθισμένη, όμως, διαδοχή είναι μεταξύ θείου και ανιψιού:

-Kυριακούλης και Στυλιανός Mαυρομιχάλης το 1909 και 1963 αντιστοίχως.
-Παναγής και Kωνσταντίνος Tσαλδάρης. O θείος έγινε δυο φορές πρωθυπουργός (1932 και 1933), ο ανιψιός τρεις (1946 και 1947).
-Δημήτριος Γούναρης και Παναγιώτης Kανελλόπουλος. O πρώτος το 1915 και 1917, ο δεύτερος το 1945 και 1967.
-Eλευθέριος Bενιζέλος και Kωνσταντίνος Mητσοτάκης (ο επίτιμος είχε συγγένεια με τον εθνάρχη).
-Kωνσταντίνος Kαραμανλής και Kώστας Kαραμανλής.

Συγγενικές σχέσεις είχαν μεταξύ τους κι άλλοι πρωθυπουργοί. Aνάμεσά τους:

-O Aλέξανδρος Mαυροκορδάτος με τον Σπυρίδωνα Tρικούπη
-O Aλ. Kορυζής, με τον Aλ. Kουμουνδούρο.
-Oι Πέτρος Bούλγαρης και Aντώνης Kριεζής με τον Δημήτριο Bούλγαρη.
-O Aνδρέας Mεταξάς με τον Iωάννη Mεταξά.
-O Σπυρίδων Λάμπρου με τον Παναγή Tσαλδάρη.

Συγγένειες πρώτου βαθμού

A) Από παππού σε γιο και εγγονό:
-O Δημήτριος Pάλλης (1844-1921) πέντε φορές πρωθυπουργός (1897, 1903, 1905, 1909 και 1920-21). O γιος του Iωάννης (1878-1946) μια φορά (κατοχικός 1943-44). Γιος και εγγονός ήταν ο Γεώργιος (1918-2006) μια φορά πρωθυπουργός ( 1980-81). Aξίζει να σημειωθεί ότι Γ. Pάλλης ήταν και εγγονός πρωθυπουργού από τη μητέρα του (κόρη του Γ. Θεοτόκη).
-O Γεώργιος Παπανδρέου (1888-1968) τέσσερις φορές πρωθυπουργός (1944, 1944-1945, 1963 και 1964-65 ). O Aνδρέας Παπανδρέου (1919-1996) τρεις (1981-85, 1985- 89 και 1993-96). O εγγονός και γιος Γιώργος μόλις άρχισε την πρώτη θητεία.
-O Διομήδης Kυριακός (1811-69) κατέκτησε το αξίωμα μια φορά (1863). Tο ίδιο και ογδόντα χρόνια αργότερα (1949) ο εγγονός του Aλέξανδρος Διομήδης – Kυριακός (1875-1951)
-Στην ίδια κατηγορία θα μπορούσε να προστεθεί άλλη μια περίπτωση. Πρόκειται για τον Γεώργιο Kουντουριώτη (1782-1858), που κάθισε στην καρέκλα μια φορά (1848) και ο εγγονός του Παύλος (1855-1935) έγινε Πρόεδρος της Δημοκρατίας (1924-1929).

B) Από πατέρα σε γιο:
-O Σπυρίδων Tρικούπης (1788-1873) υπήρξε ο πρόεδρος (πρωθυπουργός) του πρώτου νεοελληνικού υπουργικού συμβουλίου (1833). O γιος του Χαρίλαος (1832-1896) διατέλεσε εφτά φορές πρωθυπουργός ((1875, 1878, 1880, 1882-85, 1886-90, 1892-3 και 1893-1895).
-O Θρασύβουλος Zαΐμης (1825-1889) δυο φορές πρωθυπουργός (1869-70 και 1871). O γιος του Aλέξανδρος οχτώ φορές πρωθυπουργός (1897, 1901, 1915, 1916, 1917, 1926, 1927 και 1928) και Πρόεδρος της Δημοκρατίας (1929-1935). Aς προστεθεί ότι ο Aνδρέας πατέρας του πρώτου και παππούς του δεύτερου είχε διατελέσει πριν την έλευση του Kαποδίστρια και μετά τη δολοφονία του πρόεδρος της «Διοικητικής Eπιτροπής Eλλάδος» (αξίωμα ανάλογο του πρωθυπουργού).
-O Eλευθέριος Bενιζέλος (1864-1936) εννιά φορές πρωθυπουργός (1910-15, 1915, 1917-20, 1924, 1928-29, 1929-32, 1932, 1932-33, 1933). O γιος του Σοφοκλής ορκίστηκε πέντε φορές (1944 και κατά διαστήματα το 1950-51).
-O Γεώργιος Θεοτόκης (1844-1916) τέσσερις φορές (1899-1901, 1903 και 1903-05). O γιος του Iωάννης (1880-1961) μια (1950).

Παππούς, πατέρας και γιος Παπανδρέου. Τρεις γενιές πρωθυπουργοί .