Fractal

Περιδιαβαίνοντας την πράσινη γραμμή της Λευκωσίας

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη //

 

Το επί δεκαετίες άλυτο πρόβλημα της Κύπρου, ειδικά εκείνο το τμήμα που αφορά την περίοδο του δευτέρου ημίσεος του εικοστού αιώνα, είναι από μόνο του τεράστια και άκρως ενδιαφέρουσα ιστορία για ολόκληρο τον ελληνισμό, με σημαντικότατες πολιτικές, ιστορικές, γεωγραφικές και κοινωνικές προεκτάσεις. Πίσω απ’ όλα αυτά, υπάρχουν βεβαίως και άλλες ενδιαφέρουσες επιμέρους ιστορίες που είναι άγνωστες στους περισσότερους Κύπριους, ειδικά σε όσους γεννήθηκαν μετά την τουρκική εισβολή το 1974, και σίγουρα στους περισσότερους ξένους επισκέπτες του νησιού, κυρίως σε όσους έρχονται για πρώτη φορά στη διχασμένη κυπριακή πρωτεύουσα.

 

Μια γωνιά της πράσινης γραμμής προς τα δυτικά, κοντά στην γνωστή Πύλη της Πάφου.

 

Σήμερα, η Πράσινη Γραμμή επεκτείνεται σε μια απόσταση περίπου τριακοσίων χιλιομέτρων και χωρίζει τις ελεύθερες από τις κατεχόμενες περιοχές της Κύπρου. Τον Ελληνοκυπριακό (Κυπριακή Δημοκρατία) από τον Τουρκοκυπριακό τομέα της Κύπρου. Από μερικούς στην Κύπρο αποκαλείται ουδέτερη ζώνη ή γραμμή κατάπαυσης του πυρός.

 

Γνώμες, απόψεις και συνθήματα με σπρέι, δίπλα ακριβώς από την περιβόητη  γραμμή.

 

Πριν δεκατέσσερα χρόνια, το 2003, το ψευδοκράτος που ανακήρυξαν οι Τουρκοκύπριοι στην κατεχόμενη βόρεια περιοχή της μεγαλονήσου, αποφάσισε να αφήσει σχετικά ελεύθερη  τη διέλευση των πολιτών με κάποιους όρους, αλλά  σε συγκεκριμένα σημεία διέλευσης της Πράσινης Γραμμής. Όποιος επιχειρήσει στις μέρες μας ένα οδοιπορικό κατά μήκος της, στους δρόμους και στους παράδρομους, βρίσκεται ενώπιος ενωπίω με την ιστορία των περιοχών εκείνων. Εικόνες του χθες, αλλά και του σήμερα.

 

Κάποτε φιλοξενούσαν ζωή. Τώρα είναι παραπάνω από εμφανής η πλήρης εγκατάλειψη και ανυποληψία.

 

Πίσω από κάθε φωτογραφία κρύβεται μια προσωπική και οικογενειακή ιστορία, πολλές θύμησες από ανθρώπους που έζησαν για πολλά χρόνια εκεί, και ακόμα επώδυνες και νοσταλγικές αναμνήσεις απ’ όσους ανοίγουν σήμερα την καρδιά και τη μνήμη τους και εξιστορούν τα βιώματά τους. Περπατώντας και φωτογραφίζοντας την πράσινη γραμμή, αναδεικνύεται στο μάτι σου και η πλήρης καταστροφή που επέφερε στον ταλαιπωρημένο κυπριακό τόπο η τουρκική εισβολή στο νησί, και η σημερινή και αποκρουστική ερήμωση μιας ολόκληρης περιοχής. Δέντρα ανθεκτικά αλλά απεριποίητα, σκουπίδια εδώ κι’ εκεί, μισογκρεμισμένα κτίρια, σκεβρωμένα και σαπισμένα περίτεχνα ξύλινα παντζούρια, υποψία από πόρτες, φράχτες, συρματοπλέγματα, και απουσία φωνών από μικρά παιδιά.

 

Νεκρή ζώνη, κυριολεκτικά και μεταφορικά,  της πράσινης γραμμής.

 

Συνηθισμένη εικόνα. Αίφνης εκεί που περπατάς αδιάφορος και ανυποψίαστος,  βρίσκεσαι μπροστά σε αδιέξοδο.

 

Το καλαίσθητο και γουστόζικο Μουσείο Παραμυθιού για παιδιά όλων των ηλικιών, στην οδό Γρανικού 32. Είκοσι μέτρα πιο κάτω, απότομα σταματάς!

 

Η ιστορία της Πράσινης Γραμμής που χωρίζει τις ελεύθερες από τις κατεχόμενες από την Τουρκία περιοχές της Κύπρου, έχει βαθύτερη, μεγάλη  και ενδιαφέρουσα ιστορία. Με την πάροδο του χρόνου, σημειωτέον, έρχονται στο φως της δημοσιότητας, ολοένα και καινούργιες και άγνωστες εν πολλοίς πληροφορίες για τον ύπουλο ρόλο τόσο των βρεττανικών όσο και των αμερικανικών επίσημων υπηρεσιών. Απώτερος σκοπός, η εσαεί παρουσία τους εκεί, και ο πολύπλευρος έλεγχος της μεγαλονήσου για καθαρά γεωστρατηγικούς λόγους. Το τεράστιο αβύθιστο αεροπλανοφόρο της Κύπρου, είχε και έχει μεγάλη σημασία για τις προαναφερόμενες υπερδυνάμεις. Και τι πιο απλό από τη διαίρεση των κοινοτήτων, έτσι ώστε αυτοί να βρίσκονται ανά πάσα στιγμή στο ρόλο του ακριβοδίκαιου διαιτητή;

 

Βαρέλια και σακιά με άμμο μπλοκάρουν δρόμους και περάσματα, ώστε να είναι δύσκολη η μετακίνησή τους.

 

Η γραμμή δημιουργήθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 1963, μετά τις περίεργες δικοινοτικές ταραχές που ξέσπασαν μεταξύ των δύο κοινοτήτων στη νεοϊδρυθείσα Κυπριακή Δημοκρατία,  το 1960. Με σκοπό τον τερματισμό των βιαιοτήτων και την αποκλιμάκωση της έντασης μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, επιτεύχθηκε συμφωνία μεταξύ Ελλήνων, Τούρκων και Βρεττανών, για τη δημιουργία μιας γραμμής που θα διαχώριζε τις αντιμαχόμενες πλευρές. Το όνομα ‘Πράσινη Γραμμή’ το πήρε από το γεγονός ότι ο τότε διοικητής των Βρεττανικών δυνάμεων στην Κύπρο στρατηγός Πήτερ Γιανγκ τη χάραξε με πράσινο μολύβι πάνω στο χάρτη. Ως ειρηνευτική δύναμη, παρεμβλήθηκαν ανάμεσα στις δύο κοινότητες, Βρεττανοί στρατιώτες των βάσεων, αναλαμβάνοντας το ρόλο του μεσολαβητή, κάτι που για να είμαστε ειλικρινείς, επεδίωκαν εξαρχής.

 

Το παλιό γωνιακό φαρμακείο ακόμα περιμένει. Ιδιοκτήτες, υπαλλήλους  και ασθενείς. Η πινακίδα του όμως ακόμα είναι ζωντανή και σηματοδοτεί την ιστορία του κτιρίου. Όσο αντέξει ακόμα, φυσικά!

 

Η  Πράσινη Γραμμή, αρχικά, δεν εκτεινόταν σε όλο το νησί, αλλά υπήρχε μόνο στη Λευκωσία, η οποία μέχρι σήμερα είναι η μόνη διαιρεμένη πρωτεύουσα στον κόσμο. Αργότερα επεκτάθηκε σ’ όλες τις περιοχές όπου υπήρχαν τουρκοκυπριακοί θύλακες, ενώ μετά την τουρκική εισβολή, το 1974, και το διαχωρισμό του νησιού καλύπτει πλέον όλο το μέτωπο διαχωρισμού της Κύπρου. Η φύλαξη της Πράσινης Γραμμής ανατέθηκε στους άνδρες της ειρηνευτικής δύναμης του ΟΗΕ, οι οποίοι κατέφτασαν στην Κύπρο τον Μάρτιο του 1964, με σκοπό  να αποτρέψουν περαιτέρω συγκρούσεις στη μεγαλόνησο.

 

 

Τα περισσότερα σπίτια κοντά στην πράσινη γραμμή είναι εγκαταλειμμένα από τους ιδιοκτήτες τους. Ειδικά τα παλιότερα, κάποια από τα οποία είναι πραγματικά  ανεπανάληπτα από πλευράς αρχιτεκτονικής.

 

Η ιστορία της δημιουργίας της, ξεκινά το βράδυ της 21ης Δεκεμβρίου 1963, όταν, από ένα εκ πρώτης όψεως  συνηθισμένο και ασήμαντο καθημερινό επεισόδιο, ξέσπασαν δικοινοτικές ταραχές μεγάλης έντασης και έκτασης, με την Τουρκία να απειλεί με επέμβαση στη Μεγαλόνησο. Η σύρραξη αυτή μεταξύ των δύο κοινοτήτων έδωσε την αφορμή στη Μεγάλη Βρεττανία να θέσει σε εφαρμογή  ένα από τα παλιά της σχέδια, τον διαχωρισμό δηλαδή μεταξύ των ελληνοκυπριακών και των τουρκοκυπριακών περιοχών!

 

Το γνωστό πέρασμα της Οδού Λήδρας από τον Ελληνοκυπριακό στον Τουρκοκυπριακό τομέα της Λευκωσίας, και τανάπαλιν.

 

Η διαχωριστική γραμμή μεταξύ των ελεύθερων και των κατεχομένων περιοχών της Κύπρου, ονομάζεται κα ‘Γραμμή Αττίλα’ μετά την τουρκική εισβολή του   1974,  και εκτείνεται σε μήκος περίπου τριακοσίων  χιλιομέτρων. Η ‘Πράσινη Γραμμή’ χωρίζει και την πρωτεύουσα  Λευκωσία σε δύο τομείς, καθιστώντας την σήμερα ουσιαστικά τη μόνη διαιρεμένη πρωτεύουσα στον κόσμο.

 

Ένθεν κακείθεν του περάσματος, όλες τις ώρες υπάρχει σχετικός συνωστισμός. Άγνωστον έως πότε!

 

Η σχετική συμφωνία που καθιέρωσε την ύπαρξη της Πράσινης Γραμμής,  σε συνεννόηση πάντοτε με την Αθήνα και την Άγκυρα, και η οποία  σήμανε και τον τερματισμό των διακοινοτικών εχθροπραξιών, υπεγράφη στις 30 Δεκεμβρίου 1963 στη Λευκωσία από τον βρεττανό υπουργό Αποικιών Ντάνκαν Σάντις, τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, τον Αντιπρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας Φαζίλ Κιουτσούκ, τον Πρόεδρο της Κυπριακής Βουλής Γλαύκο Κληρίδη και τον Πρόεδρο της Τουρκοκυπριακής Κοινοτικής Συνέλευσης Ραούφ Ντεκτάς.

 

Σπίτια άδεια, πλάκες και ταράτσες σκουριασμένες από την εγκατάλειψη, πάνω στην πράσινη γραμμή.

 

Η οριοθέτηση της διαχωριστικής γραμμής ανατέθηκε στον βρεττανό υποστράτηγο Πίτερ Γιανγκ, ο οποίος τη χάραξε πάνω στο χάρτη με ένα πράσινο μολύβι. Έτσι, σήμερα έμεινε γνωστή ως ‘Πράσινη Γραμμή’. Ο άμεσος και φαινομενικός σκοπός της ήταν να αποτρέψει την κλιμάκωση της έντασης μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων και η φύλαξή της ανατέθηκε πλέον στους κυανόκρανους του ΟΗΕ.

 

Κομμάτι της πράσινης γραμμής προς τα ανατολικά της πόλης.

 

Η ‘Πράσινη Γραμμή’ εκτεινόταν αρχικά στη Λευκωσία και χώριζε την πρωτεύουσα της Κύπρου σε δύο τομείς. Στη συνέχεια επεκτάθηκε και οριοθέτησε τους έξι τουρκοκυπριακούς θύλακες, που δημιουργήθηκαν μετά τα αιματηρά επεισόδια του Δεκεμβρίου. Η ένταση πάντως χαλάρωσε σε μεγάλο βαθμό το 1968, όταν άρχισαν οι δικοινοτικές συνομιλίες μεταξύ του Γλαύκου Κληρίδη και του Ραούφ Ντενκτάς για την επίλυση του κυπριακού προβλήματος. Με την ευκαιρία αυτή, άνοιξαν οι οδοί Λήδρας και Ερμού, ώστε να εξυπηρετούνται οι Τουρκοκύπριοι που εργάζονταν στον ελληνοκυπριακό τομέα.

 

Συρματοπλέγματα, βαρέλια γεμάτα χώμα, ανυπαρξία ζωής. Κάποια ψηλά δέντρα, μπόλικες συκιές μένουν με τα σύκα τους αμάζευτα. Κανένας, εδώ και πολλά χρόνια,  δεν ενδιαφέρεται γι’ αυτά! Ίσως κάποιοι ξενόφερτοι κυανόκρανοι του ΟΗΕ, μερικές φορές.

 

Δυστυχώς, η σταδιακή πορεία προς όσο το δυνατόν μεγαλύτερη  εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ των δυο κοινοτήτων, διακόπηκε απότομα στις 15 Ιουλίου 1974, με το ελλαδικό πραξικόπημα και την δραματική τουρκική εισβολή στο βόρειο τμήμα της Κύπρου που ακολούθησε. Μετά τον «Αττίλα 2» (14 Αυγούστου 1974), η «Πράσινη Γραμμή» επεκτάθηκε σε μήκος τριακοσίων χιλιομέτρων, χωρίζοντας τις κατεχόμενες και τις ελεύθερες περιοχές της Κύπρου. Κατά πλάτος της «Πράσινης Γραμμής» δημιουργήθηκε αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη, που ποικίλλει από λίγα μέτρα στη Λευκωσία έως κάποια χιλιόμετρα κοντά στο χωριό Αθιένου, η οποία  επιτηρείται από άντρες της Ειρηνευτικής Δύναμης  των Ηνωμένων Εθνών.

 

Το βάθος της φωτογραφίας…. σηματοδοτεί τη γεωγραφία, αλλά και την ιστορία. Ίσως και την πικρή πραγματικότητα!

 

Κατά μήκος της «Πράσινης Γραμμής» έχουν σημειωθεί κατά καιρούς μικρά αλλά και μεγαλύτερα επεισόδια ανάμεσα σε Ελληνοκυπρίους και Τουρκοκυπρίους. Τα σοβαρότερα από αυτά έγιναν το καλοκαίρι του 1996. Στις 11 Αυγούστου, ελληνοκύπριοι διαδηλωτές εισήλθαν στη Νεκρή Ζώνη στην περιοχή της Δερύνειας της επαρχίας Αμμοχώστου, παρά την σχετική απαγόρευση εισόδου. Εκεί δέχθηκαν επίθεση από Τουρκοκύπριους πολίτες και αστυνομικούς, με αποτέλεσμα να ξυλοκοπηθεί μέχρι θανάτου ο 24χρονος Τάσος Ισαάκ (1972-11 Αυγούστου 1996). Κοντά βρίσκονταν και μέλη της γνωστής Ειρηνευτικής Δύναμης του ΟΗΕ. Επέλεξαν προκλητικά να μην επέμβουν και άφησαν τα πράγματα να εξελιχθούν όπως έγιναν.

Τρεις μέρες αργότερα, ένας άλλος ελληνοκύπριος, αυτή τη φορά  ο 26χρονος Σολωμός Σολωμού (1960-14 Αυγούστου 1996) από το Παραλίμνι,  σκοτώθηκε επίσης από πυρά Τουρκοκυπρίων. Ο Σολωμός Σολωμού ξεφεύγοντας από τους κυανόκρανους άντρες του ΟΗΕ, πέρασε στη νεκρή ζώνη και προσπάθησε να ανεβεί σε έναν ιστό για να κατεβάσει την τουρκική σημαία σε ένδειξη πένθους για τον θάνατο του εξαδέλφου του Τάσσου Ισαάκ. Κάποιοι,  περισσότερο ψύχραιμοι, προσπάθησαν να τον αποτρέψουν αλλά δεν τα κατάφεραν. Τελικά πυροβολήθηκε από τους ελεύθερους σκοπευτές του απέναντι τουρκικού φυλακίου  και ο Σολωμός Σολωμού έπεσε νεκρός από μια σφαίρα στην περιοχή του λαιμού του. Τα τηλεοπτικά συνεργεία αποθανάτισαν τη δολοφονία και τη μετέδωσαν ταχύτατα και επανειλημμένως σε όλο το  κόσμο. Αλλά φυσικά σε εκείνα τα επεισόδια τραυματίστηκαν και πολλοί άλλοι από σφαίρες των Τούρκων.

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top