Πλάτων Ριβέλλης. “Ασπρόμαυρο – έγχρωμο. Τα δύο πρόσωπα μιας φωτογραφίας”.

Από την Ντέμη Αυλωνίτη //

Φωτογραφίες: Αλέκος Βρεττάκος //

Ο Πλάτων Ριβέλλης ασχολείται με τη φωτογραφία ως φωτογράφος, θεωρητικός, δάσκαλος, επιμελητής, εκδότης και συγγραφέας από το 1981 μέχρι σήμερα. Το 1988 ίδρυσε με τους μαθητές του τον “Φωτογραφικό Κύκλο” στον οποίο είναι πρόεδρος. Απο τις 14 Οκτωβρίου έως και τις 11 Νοεμβρίου μέλη του συγκεκριμένου σωματείου θα εκθέτουν φωτογραφίες τους υπό τον τίτλο “Ασπρόμαυρο – έγχρωμο. Τα δύο πρόσωπα μιας φωτογραφίας” στην αίθουσα Κένεντυ της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης. Ο κ. Ριβέλλης, ο οποίος επιμελείται την έκθεση, μας μιλά για τα ερωτήματα που γεννά η δυνατότητα που μας παρέχει η ψηφιακή επανάσταση να βλέπουμε, να προβάλλουμε και να εκτυπώνουμε την ίδια φωτογραφία στην έγχρωμη και την ασπρόμαυρη εκδοχή, αλλά και για τις διαλέξεις του.

– Τι θα δούμε στην έκθεση των ογδόντα πέντε φωτογράφων – μελών του “Φωτογραφικού Κύκλου” (σ.σ. το σωματείο αριθμεί περί τα 250 μέλη) και ποιος είναι ο στόχος της;

– Στην περίοδο της αναλογικής φωτογραφίας, πριν απο τα ψηφιακά μέσα, αγοράζαμε είτε ασπρόμαυρο είτε έγχρωμο φιλμ. Τώρα, ο φωτογράφος γυρίζει σπίτι του με τη δουλειά που έκανε και μπορεί να τη χρησιμοποιήσει κατά βούληση είτε ως έγχρωμη είτε ως ασπρόμαυρη. Άρα, τίθεται ένα ενδιαφέρον θέμα που είναι όμως και δύσκολο, να κρίνει κάθε φορά ποια φωτογραφία του λειτουργεί κατά τη γνώμη του καλύτερα, με χρώμα ή με ασπρόμαυρο. Παίζοντας λοιπόν πάνω σε αυτό το, καινούριο για εμάς, στοιχείο κάναμε μια έκθεση που θα εκθέσουν πάρα πολλές φωτογραφίες, πάρα πολλοί φωτογράφοι. Ο καθένας παρουσιάζει απο μία φωτογραφία. Αυτή η φωτογραφία θα εκτεθεί και ασπρόμαυρη και έγχρωμη. Θα έχουμε δηλαδή ζευγάρια φωτογραφιών που ο θεατής θα βλέπει την ίδια και σε χρώμα και σε ασπρόμαυρο. Και προφανώς αυτό θέτει ερωτήματα. Δεν είναι για να πούμε εμένα μου αρέσει αυτή, εμένα μου αρέσει η άλλη. Θα δούμε πόσο διαφορετικά λειτουργεί κάτι όταν έχει χρώμα ή όταν δεν έχει. Εγώ το θεωρώ μεγάλη προσφορά της ψηφιακής ότι μπορούμε στο τέλος να αποφασίζουμε, αλλά πρέπει να έχουμε φτιάξει κριτήρια για να δούμε γιατί επιλέγουμε τη μία ή την άλλη και πώς τη θέλουμε να φανεί.

– Προτιμάτε κυρίως την ασπρόμαυρη ή την έγχρωμη φωτογραφία;

– Δεν έχω προτίμηση. Μου αρέσει για άλλα πράγματα το ένα για άλλα το άλλο, κατά περίπτωση κτλ. Και δεν με πειράζει να τις ανακατεύω τις φωτογραφίες, δηλαδή να έχω ταυτόχρονα σε μια έκθεση ασπρόμαυρες και έγχρωμες. Εγώ προσωπικά μέχρι να έρθει η ψηφιακή φωτογραφία δεν είχα κάνει ποτέ έγχρωμη. Δεν είχα ανάγκη, μου άρεσε η ασπρόμαυρη. Τώρα όμως, είτε το θέλουμε είτε όχι, οι φωτογραφίες που όλοι μας βγάζουμε είτε από τα τηλέφωνα είτε από τις ψηφιακές μηχανές, είναι έγχρωμες. Από τη μάνα τους είναι έγχρωμες. Και μετά όμως έχουμε το δικαίωμα και τη δυνατότητα με ένα κουμπί να τις κάνουμε ασπρόμαυρες. Αυτό δεν το είχαμε παλιά. Παλιά απλώς αγοράζαμε εκ των προτέρων το φιλμ. Αυτό είναι μια καινούρια ιστορία που μας έρχεται με την ψηφιακή. Χρειάζεται λοιπόν μία νέα προσέγγιση. Αυτό προσπαθεί να υπογραμμίσει αυτή η έκθεση.

– Πού υπερτερεί η ασπρόμαυρη και που η έγχρωμη εκδοχή μιας εικόνας;

– Θα το πω ανάποδα. Η κάθε μία έχει τα καλά και τα κακά της. Σε γενικές γραμμές, η ασπρόμαυρη είναι πιο εικαστική, παρά το αντίθετο που νομίζει ο κόσμος, με την έννοια ότι είναι όλα ψεύτικα, δηλαδή από την ώρα που τίποτα δεν έχει πραγματικό χρώμα και μπορώ να το κάνω πιο σκούρο, πιο ανοιχτό, πιο μαύρο, έτσι να το αλλάξω, κάνω ό,τι θέλω. Ενώ η έγχρωμη με φέρνει πάρα πολύ κοντά στην πραγματικότητα γιατί δεν μπορώ να κάνω μια κοπέλα, ξέρω εγώ, να έχει πράσινα μαλλιά. Επομένως, στην έγχρωμη είμαι πιο δεσμευμένος από την πραγματικότητα, κάτι το οποίο είναι λίγο σαν ένα βαρίδι στα πόδια του φωτογράφου, διότι πρέπει να υπερβεί αυτό που βλέπει, αλλά με έναν πιο υπόγειο τρόπο. Ενώ στην ασπρόμαυρη μπορώ να τα κάνω ασπρόμαυρα όλα, να τα κάνω αλλιώτικα και να φανούν μαγικά. Αλλά το καθένα έχει τους κινδύνους του, τα υπέρ και τα κατά. Γι’ αυτό και μπορεί κατά περίπτωση να ταιριάζει το ένα ή το άλλο.

– Μέσω του facebook, του instagram κι άλλων μέσων, πολλοί θέλουν να πειραματιστούν και να παρουσιάσουν μία ωραία φωτογραφία τους προκειμένου να συγκεντρώσουν “likes” και να νιώσουν ότι είναι καλοί φωτογράφοι. Mπορείτε να αναγνωρίσετε ένα ταλέντο μέσα από μία ανάλογη φωτογραφία, ή κάτι τέτοιο απέχει κατά πολύ από τη ματιά, τα εργαλεία και την τεχνική ενός επαγγελματία;

– Δεν σημαίνει τίποτα μια καλή φωτογραφία. Νομίζω οι πάντες έχουν την τύχη κάποια στιγμή να βγάλουν μία καλή φωτογραφία. Αυτό που μετράει είναι να δεις περισσότερες του ίδιου φωτογράφου και να καταλάβεις ότι αυτός ο άνθρωπος έχει κάτι στο μυαλό του και ακολουθεί μια μέθοδο, μια πειθαρχία. Δεδομένου ότι κανείς βγάζει τόσο εύκολα φωτογραφίες, πρέπει να είσαι απίστευτα άτυχος για να μην σου βγει έστω στην τύχη μία καλή. Αλλά από μια καλή φωτογραφία δεν καταλαβαίνεις τίποτα. Πρέπει να δείξεις περισσότερες, είναι αυτό που λέμε χρησιμοποιώντας την αγγλική λέξη ένα portfolio, δηλαδή ένα σύνολο φωτογραφιών που να φανεί τι κάνεις, πώς προσεγγίζεις τα πράγματα.

– Άρα δεν μπορεί κάποιος να πει ότι έχει κλίση στη φωτογραφία επειδή συγκέντρωσε διθυραμβικά σχόλια.

– Κατά τη γνώμη μου όχι. Δεν λέω like σε μια φωτογραφία ποτέ, λέω like σε έναν φωτογράφο. Μπορώ να πω αυτός ο φωτογράφος με ενδιαφέρει. Πώς θα το πω; Απο μία φωτογραφία; Δεν γίνεται. Εγώ ο ίδιος, που δεν ανεβάζω φωτογραφίες μου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ανεβάζω σε μια σελίδα που έχω στο facebook φωτογράφων μαθητών μου, αλλα ποτέ μία, ένα σύνολο δουλειάς. Και λέω ο τάδε έχει κάνει μια ενδιαφέρουσα δουλειά τελευταία που είναι ένα δείγμα, αυτές οι 10-15 φωτογραφίες, για να πάρει ο θεατής μια ιδέα τού τι είναι ο τάδε. Το να ανεβάσω μια φωτογραφία κατά τη γνώμη μου δεν έχει νόημα. Ή μάλλον, αν θέλετε, αυτός που θα τη δει θα τη δει μέσα από το θέμα. Θα πει “ωραία κοπέλα”, θα πει “ωραίο τοπίο”, θα πει κάτι τέτοιο, αλλά από κει και πέρα δεν ξέρει τίποτα για τον φωτογράφο.

– Κάποτε ανοίγαμε νοσταλγικά πολυάριθμα άλμπουμ με φωτογραφίες σημαντικών στιγμών της ζωής μας και ξεχωρίζαμε τις ωραιότερες με βάση το συναίσθημα. Η ανάμνηση παίζει ρόλο στην επιλογή μίας αγαπημένης φωτογραφίας και χάνεται η μαγεία της στο πέρασμα των χρόνων καθώς ξεχνιέται μέσα σε κάποιο usb ή στον σκληρό δίσκο του υπολογιστή μας;

– Δεν μπορεί να χαθεί η μαγεία της αναμνηστικής φωτογραφίας. Για μένα προσωπικά υπάρχει πάντα. Δηλαδή οι φωτογραφίες που βγάζω με τα αγαπημένα μου πρόσωπα ή τις ευτυχισμένες στιγμές, αυτό μετράει. Και δε μετράει αν είναι ωραία ή δεν είναι. Μετράει ότι μου θυμίζει κάτι που στη ζωή μου είχε σημασία. Εκεί περάσαμε καλά, αυτή την κοπέλα την είχα ερωτευτεί ή ήμασταν ωραία παρέα. Αυτό μετράει. Αλλα αυτό δεν έχει σχέση με το αν είναι καλή ή όχι η φωτογραφία. Έχει σχέση με τις αναμνήσεις μας, οι οποίες είναι πολύ σημαντικές. Αλλά εγώ που δεν έχω σχέση με τις δικές σας αναμνήσεις δεν με ενδιαφέρουν οι δικές σας αναμνηστικές φωτογραφίες. Θα αρχίσουν να με ενδιαφέρουν όταν ως φωτογραφίες είναι σημαντικές και κάτι λένε, άσχετα από το ποια είναι τα πρόσωπα που απεικονίζετε εσείς. Θα πρέπει οι φωτογραφίες να έχουν από μόνες τους μια δύναμη και αυτό δεν είναι εύκολο και δεν φαίνεται ποτέ σε μία μόνο φωτογραφία. Και το αν θα πω ότι έχετε ταλέντο δεν με ενδιαφέρει. Διότι άλλοι έχουν και δεν κάνουν τίποτα και άλλοι δεν έχουν και κάνουν πολλά. Μπορεί ένας που δεν έχει πάρα πολύ μεγάλο ταλέντο να δουλεύει σωστά και να φτιάξει σιγά σιγά μια δουλειά που να έχει ενδιαφέρον.

– Το ύφος ενός καταξιωμένου φωτογράφου προϋπάρχει ή η καλλιτεχνική του ταυτότητα προκύπτει με την πορεία των χρόνων;

– Το δεύτερο ισχύει.

– Μέχρι το τέλος Οκτώβρη δίνετε και μία σειρά διαλέξεων στην Ελληνοαμερικανική Ένωση για τη φωτογραφία και τον κινηματογράφο. Ποια είναι η θεματολογία τους και ποιοι τις παρακολουθούν;

– Εδώ και δέκα χρόνια, κάθε χρόνο, μιλάω επί δέκα ώρες σε πέντε δίωρες διαλέξεις, για φωτογράφους και σκηνοθέτες με την αφορμή ενός θέματος, αφηρημένου. Φέτος, το θέμα μου είναι ο φόβος, ο υπαρξιακός φόβος. Ο φόβος που έχουμε σαν άνθρωποι απέναντι στο άγνωστο της ζωής και του θανάτου. Και αυτός ο φόβος για πολλούς καλλιτέχνες, για τους περισσότερους, είναι δημιουργικός φόβος. Γιατί αντιδρά κανείς στο φόβο αυτό με το να κάνει φωτογραφία, να κάνει μουσική, να ζωγραφίζει, να κάνει τέχνη για να απαντήσει στον φόβο του αυτόν. Και αυτό το δείχνω με παραδείγματα φωτογράφων και σκηνοθετών. Όσον αφορά στο ποιοι τις παρακολουθούν, η συντριπτική πλειοψηφία είναι άνθρωποι που με είχαν κάποτε ακούσει ως ομιλητή ή ως δάσκαλο. Αλλά έρχονται και καινούριοι. Το ενδιαφέρον είναι ότι οι περισσότεροι έρχονται και ξανάρχονται.

– Αυτή τη στιγμή σας ‘πετυχαίνουμε’ στη Σύρο. Βρίσκεστε για τον ίδιο λόγο στο νησί;

– Στη Σύρο εδώ και 15 χρόνια μένω μόνιμα. Την έκανα σπίτι μου χωρίς να κατάγομαι από εδώ. Και κάθε εβδομάδα πηγαίνω στην Αθήνα για να κάνω διαλέξεις. Και στη Σύρο κάνω μερικά σεμινάρια ειδικά το καλοκαίρι ή τριήμερα χειμωνιάτικα, τα οποία έχουν σχέση ή με την φωτογραφία ή με τον κινηματογράφο.

– Τον Νοέμβριο θα ξεκινήσετε επίσης και μία σειρά σεμιναρίων εισαγωγής στην καλλιτεχνική φωτογραφία, σωστά;

– Ναι. Αυτό το σεμινάριο γίνεται από το 1981. Από το 2003 γίνεται στο Μουσείο Μπενάκη και εκει κρατάει όλο τον χειμώνα. Ξεκινάει τον Νοέμβριο και τελειώνει τον Ιούνιο. Στην Αθήνα, στο Κεντρικό Κτήριο του Μουσείου είναι κάθε Τετάρτη και στην Κηφισιά, στην Οικία Πηνελόπης Δέλτα είναι κάθε Πέμπτη.

Σημείωση: Τα μέλη του «Φωτογραφικού Κύκλου», κατά το πρόσφατο ακόμα παρελθόν, έκαναν κυρίως ασπρόμαυρες φωτογραφίες σε ποσοστό περίπου 95%. Και σύμφωνα με τον κύριο Ριβέλλη οι λόγοι ήταν πολλοί: “Οι απλούστεροι: επειδή έτσι είχαμε ξεκινήσει και έτσι έκαναν τότε οι περισσότεροι ή επειδή ήταν δύσκολη και δαπανηρή η έγχρωμη εκτύπωση. Οι πιο σύνθετοι: επειδή οι περισσότεροι φωτογράφοι που θαυμάζαμε ήταν της ασπρόμαυρης γενιάς και επειδή η εφαρμοσμένη φωτογραφία και η ζωγραφική από τις οποίες θέλαμε να διακριθούμε ήταν έγχρωμες. Και οι πιο κωμικοί: εκείνοι οι λόγοι που στηρίζονταν στις πιο απίθανες και αυθαίρετες θεωρητικές κατασκευές σε σχέση με την υπεροχή της ασπρόμαυρης φωτογραφίας. Πρόσφατα κυκλοφόρησε μεγάλο λεύκωμα με φωτογραφίες μελών του «Φωτογραφικού Κύκλου», στο οποίο η σχέση έγχρωμων και ασπρόμαυρων φωτογραφιών είναι περίπου στο πενήντα-πενήντα. Θα λέγαμε λοιπόν ότι η έκθεση αυτή ταιριάζει στον «Κύκλο» και ότι ο «Κύκλος» νομιμοποιείται να την κάνει”.

Ταυτότητα Έκθεσης

Διοργανωτής: Ελληνοαμερικανική Ένωση, Hellenic American College (HAEC), Φωτογραφικός Κύκλος

Χώρος διεξαγωγής: Ελληνοαμερικανική Ένωση, γκαλερί Κέννεντυ. Μασσαλίας 22. Κολωνάκι.  Τηλ. 210- 3680900(εσωτ. 152)

Ημερομηνία έναρξης: 14/10/2015

Ημερομηνία λήξης: 11/11/2015

Εγκαίνια: Τετάρτη 14 Οκτωβρίου 2015, 20:00

Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα – Παρασκευή: 12:00 – 21:00, Σάββατο: 10:30 – 14:30, Κυριακή κλειστά

Είσοδος ελεύθερη