Fractal
Home / ΑΠΟΨΕΙΣ / Δοκίμιο: «Πήραν την Πόλη, πήραν την»
31/05/2017, 11:45 πμ

Δοκίμιο: «Πήραν την Πόλη, πήραν την»

Του Νίκου Τσούλια //

 

Χαμένες πατρίδες μας υπήρξαν κι άλλες. Εθνικές καταστροφές έχουν συνοδεύσει αρκετές φορές την ιστορία του τόπου μας. Αλλά η άλωση της Κωνσταντινούπολης είναι μια πολύ ξεχωριστή περίπτωση. Είναι ένα γεγονός που τέμνει την μακρά ιστορία του Ελληνισμού, που είναι δρώσα πραγματικότητα στη συλλογική συνείδηση των Ελλήνων.

 

Ίσως γιατί ήταν η πρωτεύουσα της πιο μακρόχρονης στην ιστορία του Δυτικού πολιτισμού αυτοκρατορίας. Ίσως γιατί ήταν το κέντρο της Ορθοδοξίας και της Ανατολικής χριστιανικής εκκλησίας. Ίσως γιατί ήταν έμβλημά της η Αγιά Σοφιά, το τόσο ξεχωριστό μνημείο στην ιστορία του ανθρώπου. Ίσως γιατί συνδέθηκε με μύθους και με θρύλους που στο διάβα του χρόνου το μόνο που κάνουν είναι να πηγαίνουν αντίστροφα προς τη ροή των πραγμάτων, να ισχυροποιούνται με το χρόνο αντί να ξεθωριάζουν. Ίσως γιατί η Πόλη έγινε σύμβολο που διατρέχει σύνορα και εξουσίες, συνειδήσεις και αντιλήψεις. Όταν λέμε Πόλη, είναι αυτή. Η Πόλη είναι μία. Ακόμα και οι σημερινοί επικυρίαρχοί της δεν απέφυγαν αυτή τη συνθήκη!

 

 

Στα παλιά αναγνώσματα της Ελλάδας κυριαρχούσε έντονα ο παιδαγωγικός χαρακτήρας – συχνά με αντιπαιδαγωγικό τρόπο – και η γνώση δεν ήταν αυτοσκοπός αλλά μέσο αγωγής. Στις δεκαετίες του 1960 και του 1970 ήταν έντονο το άρωμα της πατρίδας στα σχολικά βιβλία. Και εδώ η άλωση της Πόλης είχε ξεχωριστή θέση. Αλλά δεν ήταν μόνο αυτό. Οι μανάδες εκείνης της περιόδου μιλούσαν συχνά – πυκνά για το «Μαρμαρωμένο Βασιλιά», για το «πάλι με χρόνια με καιρούς, πάλι δικά μας θα ‘ναι», ανεξάρτητα από τη μόρφωση που είχαν. Και χρόνια τώρα αναρωτιέμαι. Πώς μπορεί να βαστάει χρόνια και αιώνες αυτός ο θρύλος; Μπορεί η προφορική παράδοση να είναι ανοξείδωτη στη σκουριά του χρόνου; Τι είναι αυτό που θεριεύει τους πόθους ενός λαού;

Ας δούμε μια μικρή αναφορά από τον πυρήνα των θρύλων και της ιστορίας. «Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος Αυτοκράτορας, καθώς και ότι δεν διασώθηκαν πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο πεδίο της μάχης, αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του «μαρμαρωμένου βασιλιά»[44] που περιμένει την στιγμή να ανακτήσει την Πόλη και την Αυτοκρατορία του.

Μια λαϊκή χριστιανική παράδοση, αναφέρει ότι τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε τους μουσουλμάνους να ορμούν στο πλήθος των πιστών, εισήλθε και εξαφανίσθηκε μέσα στον τοίχο, πίσω από το Άγιο Βήμα, που άνοιξε μπροστά του κατά τρόπο μαγικό. Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών, ο ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να συνεχίσει την λειτουργία[45]. Ένας άλλος θρύλος λέει ότι ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος στο ένα του χέρι είχε έξι δάχτυλα και αν βρεθεί κάποιος Έλληνας που έχει έξι δάχτυλα τότε θα ανακτήσει ( ο Κωνσταντίνος ) την Πόλη και την αυτοκρατορία του. Κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, ο Αμερικάνος ιστορικός Ε. Α. Γκρόσβενορ αναφέρει ότι στην συνοικία Αμπού Βέφα στην Κωνσταντινούπολη, υπήρχε ένας χαμηλός ανώνυμος τάφος τον οποίο οι Έλληνες τιμούσαν ως τάφο του Κωνσταντίνου και τον χρησιμοποιούσαν κρυφά ως τόπο προσευχής. Όμως η Οθωμανική Κυβέρνηση επενέβη εκείνη την εποχή επιβάλλοντας ποινές και ερημώνοντας το μέρος[46]»[i].

Όταν βρέθηκα πρώτη φορά στην Κωνσταντινούπολη με την υλοποίηση ενός εκπαιδευτικού προγράμματος, κουβαλούσα ένα φορτίο απροσδιόριστο σε πολλά σημεία του γιατί μετεωριζόμουνα μεταξύ της ιστορικής πραγματικότητας και της φαντασιακής πραγματικότητας των θρύλων. Ίσως να ήταν και η προτροπή του Πατριάρχη προς τους μαθητές και τις μαθήτριες – «να προσπαθήσετε να ακούσετε τις μυστικές φωνές του παρελθόντος» όταν θα επισκεπτόμασταν την Αγιά Σοφιά – που προκάλεσε ένα περίεργο, ένα πρωτόγνωρο συναίσθημα ζώσας ιστορίας, έκδηλης θρησκευτικότητας και θεριέματος θρύλων και πόθων.

 

 

Το δέος της αρχιτεκτονικής του ναού νιώθεις ότι χάνεται από το φορτίο της παράδοσης. Ψυχανεμίζεσαι με καθετί. Φαντάζεσαι τη Θεοδώρα να ανεβαίνει στο γυναικωνίτη της με το άρμα των αλόγων και προσλαμβάνεις μια γεύση δόξας και μεγαλείου βλέποντας τον πλατύ δρόμο που οδηγεί προς τα εκεί. Ο χώρος της εκκλησίας δεν είναι χώρος κλειστού κτιρίου. Δεν σε περιορίζει. Σε εξυψώνει, μόλις ατενίζεις προς τους θόλους του, γιατί οι θόλοι του είναι προθάλαμοι της ουράνιας σφαίρας. Οι λεηλατημένοι τοίχοι και τα απομεινάρια των εικόνων δεν στομώνουν τη σκέψη σου. Αντίθετα, απελευθερώνουν τη φαντασία για να γονιμοποιηθεί με τη νοσταλγία και να δημιουργήσουν την εικόνα «εκείνη», των παλιών εποχών. Όσο και αν σε πληγώνει η χαίνουσα πληγή της Άλωσης της Πόλης πάντα θα ενοικεί μέσα σε κάθε συνείδηση – που μπορεί να ακούει τις φωνές της ιστορίας – το μεγαλείο του Βυζαντίου, η βαριά παράδοση δέκα ολόκληρων αιώνων!

 

[i] el.wikipedia.org

 

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top