Ο Πέτρος Παπαγεωργίου στο Εργαστήρι του συγγραφέα

Τα κίνητρα και οι στόχοι του βιβλίου του: “Φυσιοκράτης ή Δεισιδαίμων;”

Ο κάθε άνθρωπος συνδιαλέγεται με την εξωτερική πραγματικότητα μέσω του ειδώλου της, του σχηματισμένου στον εγκέφαλό του, το οποίο συνεχώς αναπροσαρμόζεται με τις αποκτούμενες γνώσεις και τις εμπειρίες του. Ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου δεν είναι ένας ειδικευμένος επιστήμονας ούτε ακαδημαϊκός. Είμαι ένας μέσος άνθρωπος που προσπαθεί να ολοκληρώσει, μέσα από το κυνήγημα της γνώσης, μέσα από διαβάσματα βιβλίων αλλονών, πιο επιστημόνων από μένα, ένα είδωλο της πραγματικότητας όσο γίνεται πιο κοντινό, πιο πιστό σε αυτήν, πιο – επιστημονικά – ρεαλιστικό, πιο απαλλαγμένο από πίστες χωρίς φυσική υπόσταση. Το ότι είμαι μηχανικός με έχει ίσως βοηθήσει σε μια, ας πούμε, γεωμετρική και νατουραλιστική αντίληψη των δυναμικών και των αλληλεπιδράσεων γύρω μας, δηλαδή σε μια διάκριση του τι μπορεί, γενικά, να ισχύει και να “στέκει” και τι όχι.

Και, αυτό το “κάτι”, για το οποίο γράφονται τα βιβλία, με κάνει να θέλω αυτή την απομυθοποιητική προσέγγιση της πραγματικότητας να την κοινοποιήσω και στους άλλους. Είναι λοιπόν αυτό το βιβλίο το αποτέλεσμα της ανάγκης για ένα “ξεκαθάρισμα” του κοσμοειδώλου μας από ανυπόστατους  μύθους. Η ανάγκη αυτή επιτείνεται από την καθημερινή διαπίστωση ότι είμαστε πράγματι, εδώ στον τόπο μας, ένας λαός πάρα πολύ παραμυθιασμένος. Με πολλών λογιών ανυπόστατους μύθους… Αλλά θα χρειαζόταν πολλά βιβλία για να τους αντιμετωπίσεις έναν-έναν. Αυτό το βιβλίο περιορίζεται στο να παλέψει, από νατουραλιστική (φυσιοκρατική) σκοπιά, τον ανεπίγνωστο υπερφυσικό μύθο. Που τον πιστεύουμε ως αλήθεια. Δηλαδή τον θρησκευτικό μύθο.

Γιατί; Γιατί θα πρέπει να συμβεί αυτό;

Διότι κοιτάζοντας προς τα πίσω συνειδητοποιώ πως όλη η ιστορία της ανθρωπότητας και αυτού που αποκαλούμε πολιτισμό είναι, παρά τα επιτεύγματά του, ένα συνεχές και απέραντο μακελειό αντιθέσεων, μισαλλοδοξίας και προπαγάνδας, βίας, πολέμων και ποταμών αίματος, φρικαλεοτήτων καταπίεσης και εκμετάλλευσης, που κανοναρχούνται από τη σύμπραξη των θρησκευτικών ιερατείων με τις πολιτικές αρχές. Είναι το πώς οι θρησκείες θα φτιάξουν ποίμνια και (με πλούσιο αντάλλαγμα) θα τα αποδώσουν ως πιστούς υπηκόους στην κρατική εξουσία. Η θρησκεία έδωσε μια υπερβατική δικαιολογία στην ανθρωπότητα να αναβάλει επί αιώνες τη γνωστική διευθέτηση της ύπαρξής της.

(Ειδικό ερέθισμα υπήρξε επίσης το να μου λέει η κόρη μου τι κάνουνε στο μάθημα των θρησκευτικών…)

Είναι καιρός να αποκτήσουμε επίγνωση.

Η ανθρωπότητα, στο μεγαλύτερο μέρος της, από το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα και προχωρώντας στον εικοστό πρώτο, αλλάζει γρήγορα τον συλλογικό της ψυχισμό. Από το παλιό ανεπίγνωστο των θρησκειών, των μυθοποιημένων ιδεολογιών και γενικά των μύθων  που κυριαρχούσαν στη ζωή μας – με όση ψευδαίσθηση ευτυχίας μπορούσαν αυτά κατά περίπτωση να παρέχουν – περνά στη γνωστική συνειδητοποίηση της φυσικής υφής του κόσμου μας και της “πεζής” οικονομικο/κοινωνικο/πολιτικής μας πραγματικότητας. Αποκαρδίωση είναι το βίωμα που αποδίδει την πρώτη μας αντίδραση σε αυτή τη “προσγείωση”. Ωστόσο, συμβαίνει το δικαιούμενο να συμβεί. Η αύξηση της επίγνωσης είναι αναπόδραστη εξέλιξη. Η γνώση κερδίζει. Η ανθρωπότητα δεν έχει άλλη επιλογή για να βαδίσει στο μέλλον από τη γνώση. Τελεία. Είτε μας αρέσει είτε όχι πρέπει να δεχτούμε ότι η αποδοχή της “αντικειμενικής” αλήθειας, (της αναθεωρούμενης κι επαληθευόμενης κι αναβαθμιζόμενης επιστημονικά) ως κριτήριο των θέσεων και της συμπεριφοράς μας, αποτελεί όχι μόνο όρο επιβίωσης στον σημερινό κόσμο και σ’ αυτόν που επέρχεται, αλλά και την έντιμη και δίκαιη φιλοσοφική τοποθέτηση απέναντι στην πραγματικότητα. Εναπόκειται στον πολιτισμό μας να δείξει και να προβάλει τα νοήματα και τα ψυχικά κίνητρα για μια ζωή μέσα στην αλήθεια. Όχι στο παραμύθιασμα. Χωρίς ανεπίγνωστους μύθους. (Οι μύθοι στην τέχνη, την εκπαίδευση, την ψυχαγωγία είναι ενσυνείδητοι, δεν είναι ανεπίγνωστοι). Για να ξεκολλήσουμε κάποτε οριστικά από τις αυταπάτες και να βρει η ανθρωπότητα τα βήματά της· και να μην παραπαίει.

Δεν είμαστε “εξ ουρανού”, δεν είμαστε τα καλά ή κακά παιδιά ενός θεού, είμαστε ένα βιολογικό είδος, σαν τα κατσίκια και τις μαϊμούδες· μόνο που η εξέλιξή μας έτυχε να μπει σε μια ιδιάζουσα πορεία, που μας δίνει το φοβερό προνόμιο να την διαχειριστούμε. Αυτό αποτελεί μοναδικότητα. Αλλά και βάρος ασήκωτο. Δεν γίνεται να πάει άλλο όπως πήγαινε μέχρι τώρα. Ανήξερα. Έχουμε υπερβολική δύναμη. Άρα επωμιζόμαστε μεγάλη ευθύνη. Έναντι του πλανήτη. Αλλά και έναντι του ότι θα ‘ναι κρίμα με τόση γνώση που συγκεντρώνουμε να απομείνουμε βλάκες. Και να χαθούμε. Γιατί πολλά από αυτά που κάνουμε μας οδηγούν στο να χαθούμε.

Αυτή η επίγνωση οδηγεί σε ένα καίριο ερώτημα.

Τι θα πρέπει να κάνουμε με εκείνους που ειλικρινά πιστεύουμε πως εξαπατώνται και αυταπατώνται; Θα πρέπει να αφήνουμε τους εξαπατητές τους ανενόχλητους και τους ίδιους στις παρηγορητικές ψευδαισθήσεις τους ή να τους ξυπνήσουμε από την αυταπάτη τους; Τι απαντάμε στο δίλημμα: τι θέλουμε για τους άλλους, ευτυχία με το μύθο ή την γυμνή αλήθεια; Να τους αφήσουμε ήσυχους στο μυθικό τους βόλεμα, με όποια ανακούφιση ή ευτυχία τους δίνει αυτό – αν τους δίνει όντως – ή να τους σκουντήσουμε να ξυπνήσουν, έστω και άβολα; Η απάντηση σε όλα αυτά είναι ότι: περισσότερο από αυτό που βολεύει αξίζει αυτό που αληθεύει. Ακόμα και αν υπάρχουν περιπτώσεις που η γνώση της αλήθειας φέρνει “αναταράξεις” και δυσκολίες προσαρμογής στον ψυχισμό ατόμων, είναι παρά ταύτα αξιακά προτιμότερη από τον μύθο. Κρίνοντας από την παρουσία, την επιρροή και τα θλιβερά αποτελέσματα του Μύθου στην ιστορία των ανθρώπινων κοινωνιών, θεωρώ το “σκούντημα” και πιο έντιμο και γνησιότερα φιλάνθρωπο. Τελικά στο τι μετράει περισσότερο, η απάντηση είναι μία: Η ΑΛΗΘΕΙΑ. Αν θέλουμε ο άνθρωπος να ελευθερωθεί, να μπορέσει να δει τον κόσμο όπως είναι, κι έτσι να προχωρήσει, χαράζοντας αυτός την πορεία του, πρέπει να βασιστούμε στην αλήθεια και να στηρίξουμε την επικράτησή της ως το πρώτο αγαθό.

Τι γίνεται σήμερα όμως; Ύστερα από τη συσσώρευση τόσης γνώσης; Το μοντέλο ενός σημερινού ανθρώπου, το κοσμοείδωλό του, ή αποκλείει μη φυσικές οντότητες και δράσεις (φυσιοκρατικό μοντέλο) ή περιέχει και την πίστη ότι υπάρχουν και κάποιες οντότητες και επιρροές που δεν υποτάσσονται στους φυσικούς νόμους και δρουν καθ’ υπέρβασή τους (δεισιδαίμον μοντέλο). Αυτή είναι η γενική και κεφαλαιώδης διάκριση μεταξύ των δύο προσεγγίσεων του κόσμου. Που είναι ατέλεια να συνυπάρχουν σ’ ένα άτομο. Είσαι ή φυσιοκράτης ή δεισιδαίμων. Τα άθεος ή θρήσκος, άπιστος ή πιστός, υλιστής ή ιδεαλιστής κττ αποτελούν υποπεριπτώσεις τους. Φυσιοκράτης ή δεισιδαίμων είναι η καίρια αντιδιαστολή. Και ο πραγματικός πόλεμος διεξάγεται ανάμεσα στον ορθολογισμό και τη δεισιδαιμονία. Ο ορθολογισμός είναι πρόθυμος να αναθεωρήσει εφόσον του δοθούν επαρκείς αποδείξεις, ο “λογισμός” της πίστης είναι καταρχήν αρνητικός σε αναθεώρηση. Η νοοτροπία της πίστης είναι η γενικότερη μορφή του προβλήματος.

Και το νόημα του κόσμου;

Η συνείδηση που φορτώθηκε το ζωικό μας είδος ψάχνει για νόημα. Για το “γιατί όλα αυτά”. Για πιο σκοπό; Δεν έχουμε καμιά ένδειξη ότι υπάρχει. Ο κόσμος, όσο κι αν προκαλεί το δέος μας, φαντάζει γυμνός από νόημα και σκοπό. Αυτό όμως δεν είναι λόγος απελπισίας και καταφυγής σήμερα πια στο μύθο και σε μυθικά νοήματα. Ο κόσμος μας είναι από μόνος του συναρπαστικός· κι ο φυσικός κι ο ανθρώπινος. Είμαστε εδώ· υπάρχουμε σ’ αυτή την όμορφη απειροελάχιστη κουκίδα του σύμπαντος. Ίσως μόνοι· και για όσο υπάρξουμε. Μπορούμε εμείς να θεσπίζουμε τα ατομικά μας νοήματα και σκοπούς (τι καλά!) και, συλλογικά, να θεσπίσουμε νόημα και σκοπό: Tην αναζήτηση, ως ερμηνευτές της φύσης, της έλλογης γνώσης του κόσμου μας. Κυρίως: τη γνωστική διευθέτηση της ύπαρξής μας. Την μη αυτοκατάργησή μας. Και την απόλαυση των επινοήσεων και των έργων της φαντασίας μας.

Φυσιοκράτης ή δεισιδαίμων;

Πρέπει κάποτε να ξεδιαλύνουμε τι είμαστε.

Μέτοχοι του ορθού λόγου ή της θρησκευτικής αυταπάτης.

Προπάντων ας μη βολευόμαστε κάπου στη μέση:

επιστήμονες μ’ ένα καντηλάκι στα εικονίσματα…

Το βιβλίο αυτό εξιστορεί:

Στο πρώτο μέρος: (Ανθρωπολογικό) Το πώς μας συνέβη εξελικτικά και ο υπερφυσικός μύθος εισέβαλε στον ανθρώπινο ψυχισμό και θρονιάστηκε για καλά, εμποδίζοντας την ανθρωπότητα να διευθετήσει γνωστικά και λογικά  την ύπαρξή της.

Στο δεύτερο μέρος: (Ιστορικό) Ποιες υπήρξαν οι σκοτεινές συνέπειες της κυριαρχίας των θρησκειών – ιδιαίτερα των μονοθεϊστικών – για αιώνες και αιώνες. Για την καταστολή της ανάδυσης του ελεύθερου ανθρώπινου πνεύματος.

Στο τρίτο μέρος: (Κριτικό) Και σήμερα πια, με τόση γνώση που διαθέτουμε, τι πρέπει να κάνουμε για να σταθούμε τίμια και χωρίς μεταφυσικές υπεκφυγές απέναντι στη γνώση μας και τους εαυτούς μας. Κι απέναντι στα παιδιά μας.

Οι αιώνες της πίστης σε πνεύματα, δαίμονες, θεούς και Θεό ήταν η παρορμητική, ψυχικά αδύναμη και πολύ χειραγωγημένη αντίδραση του είδους μας στην άγνοιά του. Μια διευκόλυνση για την αντιστάθμισή της. Ήταν όμως μια επαχθής κληρονομιά συνεχώς από γενιά σε γενιά, που πρέπει, τώρα που ξέρουμε πια, να προχωρήσουμε στην “αποποίησή” της.

Βιογραφικό

Ο Πέτρος Παπαγεωργίου γεννήθηκε το 1943 στην Αθήνα. Σπούδασε Πολιτικός Μηχανικός στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Από το 1975 και για πάνω από είκοσι χρόνια έζησε στη Δυτική Αφρική όπου εργάστηκε σε κατασκευές δημόσιων έργων. Έχει ταξιδέψει και δει. Το 2002 εξέδωσε το βιβλίο του “Το δεύτερο μήλο της γνώσης” από τις εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ. Ζει στη Μήλο, με τη θάλασσα, το διάβασμα, το γράψιμο και τα καθημερινά μιας οικογένειας που μεγαλώνει μια κόρη.