Περί φυσικών θαυμάτων και άλλων ιστοριών

Γράφει η Μαρία Γαβαλά //

Γιάννη Μανέτα: «Τι θα έβλεπε η Αλίκη στη χώρα των φυτών». Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, γ΄αναθεωρημένη έκδοση, Ηράκλειο Κρήτης 2014

«Περί φυτών αφηγήματα». Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο Κρήτης 2014.

Γιατί η άγρια μέλισσα Andrena προσπαθεί να συνουσιαστεί με το άνθος του ορχεοειδούς φυτού Ophrys;

Ορίστε μια ερώτηση που μπορεί να μας φανεί αλλόκοτη, γκροτέσκα, ουρανοκατέβατη, ενοχλητική κ.ο.κ, ή που μπορεί και να μας αφήσει αδιάφορους ακόμα. Η απάντηση όμως που παίρνουμε από την επιστήμη είναι αποστομωτική και μας εξάπτει αμέσως την περιέργεια. Λένε λοιπόν οι ειδικοί: Διότι εδώ έχουμε μια πολύ χαρακτηριστική περίπτωση εξαπάτησης που μπορεί να συμβεί στη φύση. Και διαβάζουμε σχετικά:

«Το άνθος παράγει και εκλύει στην ατμόσφαιρα το τερπενοειδές δ-καδινένιο, που αποτελεί τη φερομόνη (ενδογενή χημική ουσία που εκκρίνει ένας οργανισμός στο περιβάλλον, ώστε να προκαλέσει συγκεκριμένη συμπεριφορική αντίδραση από ομοειδή άτομα) του θήλεος εντόμου. Το άτυχο αρσενικό προσεγγίζει το άνθος με διεγερτική ορμή, προσδοκώντας σαρκικές απολαύσεις με το θηλυκό των ονείρων του. Βέβαια, η οσφρητική αυτή εξαπάτηση θα ήταν αναποτελεσματική, αν παρέμενε μόνον οσφρητική. Φανταστείτε να είχαν εξαπατήσει εσάς με ανάλογο τρόπο και στη θέση της προσδοκόμενης καλλονής να βρίσκατε κάτι εντελώς άσχετο προς τον σκοπό της επίσκεψής σας. Το λιγότερο που θα μπορούσατε να κάνετε είναι να ακυρώσετε τη συμφωνία και να πνίξετε όπως-όπως τη δικαιολογημένη απογοήτευσή σας. Το άτυχο αρσενικό έντομο, όμως, το περιμένει η δεύτερη πράξη του δράματος, που είναι και η περισσότερο γελοία. Το άνθος μοιάζει καταπληκτικά με μια θηλυκή Andrena. Τι τέλειες κεραίες, τι μάτια, τι καμπυλωτή, με ωραίες γραμμώσεις κοιλιά, κι αυτό το άρωμα που ξετρελαίνει… Με πλήρη απώλεια συνείδησης και αυτοκυριαρχίας, το αρσενικό επιβαίνει και επιδίδεται σε ψευδοσυνουσία με το άνθος. Στη μάταιη προσπάθειά του να εισχωρήσει, τραντάζει τους στήμονες και, μέχρι να καταλάβει ότι την πάτησε, μέχρι να συνέλθει και να συνειδητοποιήσει τη γελοία κατάσταση στην οποία τον οδήγησε το πάθος του, η βροχή της γύρης έχει πασπαλίσει το σώμα του. Αθεράπευτα διεγερμένος και ασυγκράτητος, θα αναζητήσει νέες περιπέτειες. Αν καταλήξει σε μια θηλυκή μέλισσα, θα διαιωνίσει το είδος του. Αν καταλήξει σε ένα άλλο άνθος, θα συνεισφέρει στη διαιώνιση ενός άλλου είδους. Το φυτό διέπραξε το τέλειο έγκλημα. Με όρους βιολογικούς, αύξησε τις πιθανότητες συνεισφοράς των γονιδίων του στην επόμενη γενεά, εξαπατώντας όχι μόνο οσφρητικά αλλά και οπτικά το έντομο. Και μάλιστα, χωρίς να πληρώσει μεταφορικά για τη γύρη».

Είναι ένα απόσπασμα από το βιβλίο Τι θα έβλεπε η Αλίκη στη χώρα των φυτών, του Γιάννη Μανέτα, καθηγητή Φυσιολογίας Φυτών στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας, που κυκλοφορεί, σε τρίτη έκδοση, από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, αυτή τη φορά και με σκίτσα της Μυρσίνης Μανέτα. Το βιβλίο, το οποίο προκάλεσε αίσθηση κατά την πρώτη του κυκλοφορία, το 2010, δοκίμασε την τύχη του και εκτός Ελλάδας, στην Αμερική μάλιστα τα πήγε πολύ καλά.

Στον πρόλογο του βιβλίου, ο συγγραφέας σημειώνει μεταξύ άλλων πως πρόκειται για ένα βιβλίο γραμμένο από έναν πανεπιστημιακό, ο οποίος ερευνά και διδάσκει τη βιολογία των φυτών εδώ και τριάντα χρόνια, δηλώνοντας πως γνωρίζει ένα μικρό μόνο μέρος, σχεδόν ψήγμα αυτού του αντικειμένου. Περιέχει όλα όσα αποδέχονται οι επιστήμονες σχετικά με τη βιολογία των φυτών στην αυγή του 21ου αιώνα και όσα αποκόμισε ο συγγραφέας του μέσα από μια μελέτη των φυτών για τριάντα ολόκληρα χρόνια. Βρήκε, λοιπόν, έναν πολύ ευχάριστο τρόπο, θελκτικό κυρίως, για να μεταδώσει αυτή τη γνώση στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό. Ο πανεπιστημιακός δάσκαλος δεν έχει ως μοναδικούς στόχους να κοινοποιεί στην επιστημονική κοινότητα και στους φοιτητές τα αποτελέσματα των ερευνών του. Η μεταφορά των γνώσεων αυτών στο ευρύ κοινό είναι πάντα μια ενδιαφέρουσα διανοητική άσκηση.

Σε αυτό το εξαιρετικά καλογραμμένο και άλλο τόσο καλά φροντισμένο, εκδοτικά, βιβλίο, μπορούμε να εισχωρήσουμε στη χώρα των θαυμάτων της φύσης και να γνωρίσουμε του κόσμου τα πράγματα: τα παράξενα, αξιοπερίεργα, εκκεντρικά, σχεδόν «σουρεαλιστικά» ή, απ’ την άλλη, τα απλά και ταπεινά φαινόμενα, πάντοτε όμως άκρως γοητευτικά, τα οποία μας επιβεβαιώνουν τον μαθηματικό, αν και όχι πάντα αλάθητο, τρόπο λειτουργίας της φύσης.

Plant Blindness, ονομάζεται η τυφλότητα απέναντι στα φυτά: μια διανοητική στάση που τα καταδικάζει σε ανυποληψία, αποτυγχάνοντας όχι μόνο να ερμηνεύσει τη ζωή τους, αλλά και να συνειδητοποιήσει ακόμα και το απλούστατο γεγονός πως υπάρχουν γύρω μας.

Τα φυτά λοιπόν, μας λέει ο καθηγητής Μανέτας, τα βλέπουμε μεν, αλλά δεν τους δίνουμε προσοχή, τα προσπερνάμε, δεν νιώθουμε περιέργεια γι’ αυτά, υποτιμώντας τα ή περιφρονώντας τα. Και τις περισσότερες φορές, το μέγεθος της άγνοιάς μας είναι πολλαπλάσιο της γνώσης που έχουμε γι’ αυτά. Τα φυτά, όμως, δεν είναι λιγότερο περίπλοκα απ’ τα ζώα ή απ’ τον άνθρωπο, απλώς είναι διαφορετικά και, υπό μία εξελικτική έννοια, πιο επιτυχημένα.

Ορίστε μερικές εξαιρετικά ενδιαφέρουσες πληροφορίες σχετικά με την έννοια του θανάτου στα φυτά. Αν σε ένα νησί αποδεκατίσουμε, πυροβολώντας, όλους τους λαγούς, το είδος μπορεί να εξαφανιστεί, εκτός κι αν μεταφέρουμε ένα ζευγάρι κάπου αλλού. Αν όμως μας πιάσει μανία, πάρουμε ένα πριόνι και κόψουμε όλες τις λεύκες του τόπου, σε λίγα χρόνια θα έχουμε πάλι ένα δάσος. Τα δέντρα μπορούν να φτιάξουν νέους βλαστούς από τη ρίζα. Αν τα ξεριζώσουμε για να φτιάξουμε αυθαίρετες βίλες ή τα κάψουμε (επειδή είμαστε ψυχοπαθείς ή το κάνουμε για λόγους συμφέροντος), και πάλι θα έχουμε σε κάποιο χρονικό διάστημα, μεγαλύτερο βέβαια από πριν, ένα δάσος λεύκας το οποίο θα ξεπεταχτεί από την τράπεζα σπερμάτων που περιμένει υπομονετικά μέσα στο έδαφος.

Τα δένδρα μπορούν, άρα, να προσεγγίζουν την αθανασία;

Σε μερικά είδη τα οποία ονομάζονται μονοκαρπικά, η ζωή τελειώνει ύστερα από μία και μοναδική περίοδο ανθοφορίας και καρποφορίας. Ένα τέτοιο ακραίο παράδειγμα αποτελεί ο λεγόμενος «αθάνατος» (Agave Americana, ένα ιθαγενές φυτό με παχιά φύλλα που ευδοκιμεί στην Κεντρική Αμερική αλλά που έχει εγκλιματισθεί και στην Ελλάδα). Το φυτό αυτό αναπτύσσει τη μία και μοναδική ανθοφορία της ζωής του, η οποία όμως είναι τεράστια σε μέγεθος, ύστερα από 50-100 χρόνια ζωής χωρίς έρωτα. Σαν να έχει εξαντληθεί από αυτή τη συγκλονιστική εμπειρία, θα καταρρεύσει μέσα σε λίγες εβδομάδες, καταλήγοντας σε έναν αφυδατωμένο καφετί σκελετό.

Στα μέσα του περασμένου αιώνα, εμφανίστηκαν οι «κυνηγοί των ηλικιωμένων δένδρων» (θα μπορούσε να είναι τίτλος μυθιστορήματος ή ποιητικής συλλογής), συνήθως πανεπιστημιακοί καθηγητές που ενδιαφέρονταν για έναν γαλαξία επιστημών: αστρονομία, κλιματολογία, αρχαιολογία, βιολογία φυτών, παλαιοοικολογία (η μελέτη της σχέσης μεταξύ των απολιθωμένων οργανισμών και του περιβάλλοντός τους). Οδηγημένοι από φήμες, ανακάλυψαν το 1953 έναν πληθυσμό από αιωνόβια πεύκα των ειδών Pinus longaeva και Pinus aristata σε μια εκτεταμένη ορεινή περιοχή, από το Κολοράντο έως τη βόρεια Καλιφόρνια. Το 1957, το δέντρο που το ονόμασαν «Μαθουσάλα» βρέθηκε να έχει ηλικία 4.723 ετών και παραμένει, μέχρι σήμερα, ο γηραιότερος ζων οργανισμός πάνω στον πλανήτη Γη. Βρίσκεται ψηλά σε κάποιο βουνό των δυτικών ΗΠΑ, όμως η ακριβής θέση του παραμένει μυστική, ώστε να γλιτώσει από τους φυσιολάτρες και τον ενθουσιασμό τους…

Ο Μαθουσάλας ήταν ήδη άνω των 2000 ετών όταν χτίστηκε ο Παρθενώνας, άνω των 1000 ετών όταν καταστράφηκε ο Μινωικός πολιτισμός και νεαρό δένδρο, ενός ή δύο αιώνων, όταν ο Homo sapiens μάθαινε να χτίζει τις πρώτες λίθινες κατασκευές.

Και φτάνουμε στο κομβικό σημείο της αφήγησης, που είναι το «σεξ στους ακίνητους οργανισμούς». Σε τούτο το εξαιρετικά ενδιαφέρον κεφάλαιο μαθαίνουμε απίστευτα πράγματα για τη σεξουαλικότητα των φυτών, όπως: Τα άνθη είναι τα γεννητικά όργανα του φυτού – να το σκεπτόμαστε κάθε φορά που τα κόβουμε για να στολίσουμε την μπουτονιέρα μας. Κόβουμε τα γεννητικά του όργανα, πράξη φρικτή, αν το δούμε από τη σκοπιά του φυτού. Βέβαια, ένα φυτό σπανίως διαθέτει ένα μόνο γεννητικό όργανο. Όχι μόνο διαθέτει πολλά, αλλά κι αν ακόμη διέθετε ένα και μοναδικό, την επόμενη χρονιά θα έβγαζε άλλο. Είναι λοιπόν γεννητικά όργανα μίας χρήσεως. Αν το φυτό απειλείται με εξαφάνιση, η αφαίρεση ακόμη και ενός άνθους μπορεί να είναι κρίσιμη, κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου όσοι τα αγαπούν πραγματικά και τα νοιάζονται. Τα άνθη, λοιπόν, είναι γεννητικά όργανα μίας χρήσεως, ενώ τα φυτά είναι συνήθως ερμαφρόδιτα. Ωστόσο, αποφεύγουν όσο γίνεται την αυτογονιμοποίηση.

Υπάρχουν αρσενικά και θηλυκά φυτά; Πώς αποφεύγεται η αυτογονιμοποίηση; «Σε ορισμένα φυτά παράγονται στο ίδιο άτομο δύο ειδών άνθη, αρσενικά και θηλυκά, σε διαφορετικές θέσεις. Μια άλλη κατηγορία φυτών (περίπου το 10% του συνόλου των φυτικών ειδών) διαθέτει χωριστά αρσενικά και θηλυκά άτομα, άτομα δηλαδή που έχουν μόνο αρσενικά ή μόνο θηλυκά αναπαραγωγικά όργανα (άνθη)».

Κάποτε τα φυτά επιδίδονται σε αυτογονιμοποίηση. Γιατί η μοναξιά ευνοεί την αυτογονιμοποίηση; Αυτό είναι μυστικό και δεν θα το φανερώσουμε σε τούτο το κείμενο. Περιέχει σασπένς, μαζί με «ροζ» λεπτομέρειες. Διαβάζοντας το βιβλίο, το καταλαβαίνουμε. Όπως επίσης μαθαίνουμε πως τα λουλούδια είναι όμορφα για να προσελκύσουν τα έντομα και όχι για να σαγηνεύσουν εμάς ή άλλα φυτά; Ή πως η αναπαραγωγή στηρίζεται στο «Όσα παίρνει ο άνεμος». Τα ανεμόφιλα φυτά έχουν μικρά, χωρίς χρώμα και οσμή, σχεδόν αφανή άνθη. Η παραγωγή γύρης, ωστόσο, εντυπωσιάζει. Γίνεται ορατή με γυμνό μάτι την άνοιξη στα κίτρινα στρώματα που καλύπτουν τα παρμπρίζ των αυτοκινήτων (βγάζοντάς μας από τα ρούχα μας) ή επιπλέουν στο νερό, καθώς και στη βροχή της γύρης που διαχέεται από τους κώνους των πεύκων όταν φυσάει (προξενώντας μας αλλεργίες, αλλά έτσι παίζεται το παιχνίδι πάνω στον πλανήτη Γη, πρέπει να το αποδεχτούμε). Με ειδικές παγίδες γύρης έχει υπολογιστεί ότι, σε οικοσυστήματα όπου κυριαρχούν τα ανεμόφιλα φυτά, 300 εκατομμύρια κόκκοι γύρης προσγειώνονται κάθε χρόνο ανά τετραγωνικό μέτρο επιφανείας.

Η συγγραφέας του κειμένου, όταν ήταν παιδί αναρωτιόταν: ποιες είναι και πού κρύβονται οι κηρομπογιές (χημικές ουσίες, ονομάζονται επιστημονικά) που βάφουν τα άνθη; Και γιατί μερικά λουλούδια είναι λευκά; Ποια είναι τα χρώματα που βλέπουν τα έντομα; Άλλωστε, όσα «βλέπει» ο άνθρωπος δεν είναι απαραιτήτως ίδια με όσα «βλέπουν» άλλα ζώα.

Και τέλος (σε μια «ιστορία» όπου είναι πολύ δύσκολο να μπει το οποιοδήποτε τέλος), στα φυτά δεν υπάρχει γονική μέριμνα: οι απόγονοι πρέπει να του δίνουν, να φεύγουν, να εξαφανίζονται δηλαδή, μέσα σε ένα σύμπαν αθωότητας, συνενοχής, ευφυΐας, συνέχειας και αθανασίας. Πώς αμύνονται τα φυτά, τώρα: δεν αντιλαμβάνονται τα ηχητικά κύματα (δηλαδή δεν «ακούνε») ούτε τους αρέσει η μουσική. Αντιλαμβάνονται όμως την παρουσία πτητικών ουσιών στην ατμόσφαιρα, τη δόνηση και, ενίοτε, την επαφή. Πώς αμύνονται τα φυτά απέναντι στα βουλιμικά έντομα; Και γιατί η Γη παραμένει πράσινη; «Τα φυτά δεν μπορούν να αμυνθούν διά της φυγής. Είναι αναγκασμένα να αναπτύσσουν μηχανισμούς άμυνας έναντι των φυτοφάγων επί τόπου. Τι θα μπορούσατε να κάνετε για να αποτρέψετε το τραπέζωμα σε κάποιον φορτικό επισκέπτη, αν οι βιολογικές σας δυνάμεις δεν σας επέτρεπαν να τον πετάξετε έξω με τη βία και οι καλοί και διακριτικοί σας τρόποι δεν είχαν καμιά απήχηση, όπως συνήθως δεν έχουν στους λιγούρηδες και στερημένους; Ας δούμε. Θα μπορούσατε να προσποιηθείτε ότι είσαστε ένας κάκιστος μάγειρας, καίγοντας λίγο το φαγητό. Αν ο επισκέπτης επέμενε, θα έπρεπε να βάλετε τα μεγάλα μέσα. Ποιος θα επέστρεφε στο ίδιο εστιατόριο όπου έσπασε το δόντι του από πέτρα στις φακές; […] Τηρουμένων των αναλογιών, τέτοιου τύπου είναι και τα τεχνάσματα των φυτών. Πρόκειται για τεχνάσματα που καθιστούν τους φυτικούς ιστούς δύσκολους στη μάσηση, σκληρούς, δύσπεπτους και, καμιά φορά, τοξικούς».

Το στρατηγικό σχέδιο της ήπιας συμβίωσης στη φύση είναι περισσότερο επεξεργασμένο απ’ όσο θα περίμεναν όσοι υποστηρίζουν το ανελέητο και απεχθές δόγμα «ο θάνατός σου, η ζωή μου». Και με τα παράσιτα; Τι γίνεται με αυτούς τους οργανισμούς που ζουν μέσα ή πάνω σε άλλους και σε βάρος των οποίων θρέφονται; Αν μας αρέσουν τα θρίλερ ή τα σπλάτερ, υπάρχει η Rafflesia, ένα παράσιτο του κορμού αναρριχητικών φυτών. «Το φυτό με το ασώματο, τεράστιο και αποκρουστικό (ως προς την οσμή) γεννητικό όργανο. Η αποκρουστική για τον άνθρωπο οσμή είναι ερεθιστική και δηλωτική της ύπαρξης πρωτεϊνούχου τροφής για τα πτωματοφάγα έντομα. Για να γίνει πιο πειστική η σκηνοθεσία, τα άνθη του Rafflesia με τις δυσώδεις εκπομπές είναι σαρκώδη, συνήθως κόκκινα με μαύρα ή καφέ στίγματα, θυμίζοντας έντονα παραμελημένο σφάγιο, τουλάχιστον ως προς το χρώμα και την οσμή. Παρ’ όλη την επιτυχή σκηνοθεσία, το έργο δεν ικανοποιεί τα πτωματοφάγα έντομα, που αποχωρούν αγανακτισμένα επειδή δεν βρήκαν κρέας, έχοντας όμως πασπαλιστεί με γύρη, την οποία θα μεταφέρουν σε άλλα άνθη Rafflesia για να λάβει χώρα η επικονίαση».

Στο τέλος, ο συγγραφέας του βιβλίου αποτίνει φόρο τιμής στον Δαρβίνο και με λίγα λόγια εξηγεί τι είδους επιστήμονας ήταν. «Ο Δαρβίνος δεν υπήρξε ποτέ καθηγητής πανεπιστημίου. Η επεξεργασία του υλικού του δεν έγινε σε κάποιο δημόσιο γραφείο, αλλά στο σπίτι του. Το πειραματικό του έργο δεν έγινε σε εργαστηριακό πάγκο πανεπιστημίου, αλλά στα δωμάτια και στον κήπο του σπιτιού του. Για το έργο αυτό δεν πήρε ποτέ μισθό, αντλούσε από οικογενειακά κεφάλαια. Δεν είχε βοηθούς ή φοιτητές να βγάζουν τη δουλειά της ρουτίνας. Όταν τα έβρισκε σκούρα, ενέπλεκε στα πειράματα τα παιδιά του […] Ο ίδιος εξακολούθησε να εργάζεται και να δημοσιεύει έως τον θάνατό του, το 1882. Το τελευταίο του βιβλίο, που αφορούσε τον ρόλο των γεωσκωλήκων στη δημιουργία και τη γονιμότητα του εδάφους, δημοσιεύτηκε λίγους μήνες πριν τον θάνατό του».

Το 2014, ο συγγραφέας επαναλαμβάνει το εγχείρημά του με το δεύτερο βιβλίο του Περί φυτών αφηγήματα, το οποίο αφηγείται τις ιστορίες 43 φυτών, μικρές ιστορίες για τα φυτά που άλλαξαν τον κόσμο. Η εικονογράφηση που συνοδεύει τα κείμενα είναι και πάλι της Μυρσίνης Μανέτα. Ο συγγραφέας χωρίζει τα περιγραφόμενα φυτά σε δύο κατηγορίες. Εκείνη των «επωφελών» (όσων δηλαδή επηρέασαν περισσότερο τον άνθρωπο, που επέλεξε να τα χρησιμοποιεί τόσο ως τροφή, όσο και ως φάρμακα) και εκείνη των «αξιοπρόσεκτων»: φυτά που έχουν τέτοιες ιδιότητες ώστε να ξεχωρίζουν με την πρώτη ματιά από τα υπόλοιπα. Εκείνα που τα βιολογικά τους επιτεύγματα είναι τόσο ιδιαίτερα, ώστε να αξίζουν την περιγραφή. Φυτά με ιδιομορφίες στη λειτουργία, στη δομή και στη συμπεριφορά τους. Περιπτώσεις ακραίες, περίεργες και ασυνήθιστες. Έτσι, σε τούτο το πραγματικά ασυνήθιστο βιβλίο διαβάζουμε για την ιστορία της πατάτας, για το πώς το ζαχαροκάλαμο καθόρισε τη δημογραφία του πλανήτη, και για τα άγρια είδη Musa acuminata και Musa balbisiana από τα οποία προέρχονται οι σύγχρονες ποικιλίες μπανάνας (καθώς και πώς η μοίρα της μπανάνας συμπορεύτηκε με τη μοίρα κάποιων λαών, κυρίως του Νέου Κόσμου).

Απολαμβάνουμε εκπληκτικές ιστορίες (και θρύλους απ’ τα βάθη της Αιθιοπίας, της Κίνας, της Ινδίας, της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής) για τις σχέσεις που υπάρχουν ανάμεσα στο δέντρο του καφέ, στο δέντρο του τσαγιού και στο δέντρο του κακάο. Για τα «δέντρα που πληγώνουμε» (όλα τα κωνοφόρα εκκρίνουν ρετσίνι, αν πληγωθούν) και για τα «δάκρυα» του μαστιχόδεντρου που ευδοκιμεί στη Χίο. Για την olea europea, την ελιά, αυτό το Μεσογειακό σήμα κατατεθέν που αντιστέκεται σθεναρά στις βαθμίδες της παγκόσμιας κατανάλωσης λαδιού. Salix alba, δηλαδή ιτιά: από τον φλοιό της ιτιάς απομονώνεται η σαλικίνη, από την οποία προκύπτει το σαλικυλικό οξύ που είναι άριστο αναλγητικό και αντιπυρετικό. Και κάπως έτσι, ακολουθώντας το μονοπάτι της φύσης, ανάμεσα σε δέντρα και θάμνους, φτάνουμε στην Bayer και στην ασπιρίνη. Βαδίζοντας στα ίχνη της υπνοφόρου παπαρούνας, οδηγούμαστε στις ψυχοτρόπες ουσίες και στα συναφή φάρμακα.

Όσο ξετυλίγεται η αφήγηση, τα πορτρέτα των φυτών κρατούν ζωντανό το ενδιαφέρον του αναγνώστη, διότι η κάθε ιστορία είναι διαφορετική, έχει τη δική της γοητεία και ιδιαιτερότητα, και οι γνώσεις που μπορεί να αποκομίσει κανείς είναι ανεκτίμητες. Οι σελίδες του Περί φυτών αφηγήματα είναι 458. Έχουμε λοιπόν μπροστά μας «χίλιες και μία νύχτα» αφηγήσεων και παραμυθιών, όπου τα θαύματα της επιστήμης έρχονται να συναντήσουν και να συνοδοιπορήσουν με τα μυστικά της φύσης. Για το τέλος του βιβλίου, ο συγγραφέας φυλάει ένα κεφάλαιο αφιερωμένο στο άγνωστο φυτό. Ποια η ανάγκη το ακροτελεύτιο πορτρέτο να αφιερωθεί στο άγνωστο φυτό; Πρόκειται ίσως για κάποιο χρήσιμο φυτό που δεν έχουμε ακόμη ανακαλύψει; Αυτό που θα προσφέρει νέες και σημαντικές υπηρεσίες στην ανθρωπότητα ώστε να επηρεάσει την ιστορία της; Ή μήπως πρέπει να αποδώσουμε τιμές όχι σε κάποιο συγκεκριμένο φυτό, αλλά στην έννοια του φυτού εν γένει;

Οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης (σειρά: Επιστημονική Εκλαΐκευση, με διευθυντή τον Στέφανο Τραχανά), θεωρώντας πως η επιστήμη είναι συναρπαστική (ούτε δυσνόητη ούτε ανιαρή, όπως πιστεύουν κάποιοι), γεμάτη απρόοπτες εξελίξεις και εμπλεκόμενη στην καθημερινή μας ζωή, φροντίζουν να φέρνουν ορισμένες έννοιες πλησιέστερα στο ευρύ αναγνωστικό κοινό, καθιστώντας την επιστήμη περισσότερο προσιτή και θελκτική. Η επιστήμη μπορεί να γίνει κατανοητή, από τον καθένα, ταυτοχρόνως όμως να προσφέρει και νοητική απόλαυση. Τα κείμενα, χωρίς να έχουν αυστηρά δομημένη συγκρότηση, φιλοδοξούν να διαβάζονται ευχάριστα (και από αναγνώστες που δεν έχουν ιδιαίτερες γνώσεις πάνω στο εκάστοτε θέμα), εξετάζουν καίρια προβλήματα των θετικών επιστημών, θίγουν ευρύτερα ζητήματα οικουμενικής σημασίας, μεταδίδουν την ουσία και την ομορφιά της επιστήμης, μορφώνοντας και τέρποντας.

Τελειώνοντας, να σταθούμε στην ιδιαίτερη φροντίδα την οποία κατέβαλε το εκδοτικό επιτελείο των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης (Νίκος Κουμπιάς, Πηνελόπη Γυφτοπούλου και λοιποί συνεργάτες), για την άψογη παρουσίαση αυτής της πολύ ενδιαφέρουσας δουλειάς.