Fractal

Η ποιητική εμπειρία και η φιλοσοφία της ποίησης

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη //

 

peranΠαναγιώτη Γεωργουδή, “Πέραν”. Γαβριηλίδης, 2011

 

Πολλοί ποιητές και στοχαστές έχουν προσπαθήσει να απαντήσουν σε ερωτήματα του τύπου τι είναι ποίηση και τι ποιητική εμπειρία, αλλά ο διάλογος φαίνεται πως συνεχίζεται. Η προσπάθεια του Πλάτωνα να δώσει τη δέουσα απάντηση, είχε ως αποτέλεσμα να εξορίσει τους ποιητές από την ιδανική κοινωνία του. Ο Αριστοτέλης εδώ ήταν, ίσως, περισσότερο συγκαταβατικός, οι ιδέες του οποίου, σημειωτέον, έχουν απήχηση ακόμα και σήμερα. Πολλοί αποδέχονται τον ορισμό του Αριστοτέλη, ότι δηλαδή η ποίηση αποτελεί ουσιαστικά μιμητική τέχνη, υποστηρίζοντας ότι είναι η πιο σημαντική και πρωτότυπη μορφή γνώσης, από την οποία εξαρτώνται οι ανταγωνίστριες  φιλοσοφία  και  ιστορία. Άλλοι πιο προκλητικοί υποστηρίζουν πως οι ποιητές ήταν, και παραμένουν, οι μη αναγνωρισμένοι νομοθέτες του κόσμου, καταλογίζοντας την κοινωνική σημασία της ποίησης. Πολλοί ποιητές και στοχαστές έχουν προσπαθήσει να κατανοήσουν και να εξηγήσουν την ποίηση και τη σημασία της στην ευρύτερη κοινότητα και πολλοί έχουν αποτολμήσει να διευκρινίσουν τη δυναμική που στηρίζει την ποιητική εμπειρία. Εδώ παρεμβαίνει και έχει βαρύνουσα σημασία η φιλοσοφία της ποίησης, ο ρόλος της οποίας είναι σημαντικός στο να προσπαθήσει να  εξαγάγει συμπεράσματα  και νόημα από τις ιδέες και τις θεωρίες των ποιητών και των θεωρητικών.

Η ποίηση εμπλέκει μια θεμελιώδη διαδικασία κατανόησης του κόσμου, η οποία όμως είναι μεταφορική. Ταυτόχρονα όμως είναι η δημιουργία και η διερεύνηση του νοήματος. Η ποίηση βρίσκεται καθισμένη στην άκρη του επικίνδυνου χείλους του παράδοξου, με εμφανή την σχετική έλλειψη βαρύτητας. Η ποιητική εμπειρία, από τη μεριά της,  είναι υποκατάστατο και ίσως σημαντικό συμπλήρωμα ενεργοποιώντας εκείνες τις διαδικασίες με τις οποίες μπορούμε να κατανοήσουμε τον κόσμο. Ένα φυσικό σημείο εκκίνησης για τη φιλοσοφία της ποίησης είναι τα λόγια των ίδιων των ποιητών, αναφορικά με την κριτική άλλων ποιητικών κειμένων, γιατί η ποιητική κριτική εμπεριέχει ήδη την έννοια του φιλοσοφείν. Η ποιητική εμπειρία έχει ηθική και κοινωνική αξία,  οι περισσότεροι ποιητές το γνωρίζουν αυτό, κι  έχουν προσπαθήσει να εξηγήσουν ή και να δικαιολογήσουν την κοινωνική σημασία της ποίησης.

Η κατανόηση της  ποιητικής εμπειρίας και της κοινωνικής και ηθικής αξίας της ποίησης, είναι πρωταρχικός στόχος  της φιλοσοφίας της ποίησης. Οι απόψεις του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα,  επιστρέφουν ξανά και ξανά, όχι μόνο στις σχετικές συζητήσεις γύρω από την ποίηση, αλλά και την τέχνη γενικότερα. Κι αφού η ποιητική εμπειρία είναι ενσωματωμένη στον άνθρωπο, τότε αποτελεί  και νευροφυσιολογική εμπειρία που ανοίγει καινούργιους δρόμους  για την κατανόηση της ποίησης και της ανάλογης εμπειρίας, η οποία σε τελική ανάλυση μπορεί να βοηθήσει ή και για να επιβεβαιώσει τις προηγούμενες παρατηρήσεις των φιλοσόφων και ποιητών.

 

Αφορμή για τη μικρή αυτή εισαγωγή αποτέλεσε η τρίτη ποιητική συλλογή ‘Πέραν’ του Παναγιώτη Γεωργουδή (2011), αφού προηγήθηκαν η ‘Κίρκη’ (2006) κι η ‘Διαλεκτική του λυρισμού’ (2008)  από τον ίδιο εκδοτικό οίκο (Γαβριηλίδης). Από τα πρώτα ποιήματα της συλλογής είναι ξεκάθαρο το περιεχόμενο και  η θέση του ποιητή. ‘Πανοπλία του κόσμου η πολιτιστική μας κληρονομιά’,  λέει στην αρχή-αρχή του πρώτου ποιήματος  με τίτλο ‘Πρόταγμα’. Και λίγο παρακάτω προτείνει, ‘Έτσι κι εμείς πρέπει να κουβαλάμε την πολιτιστική μας Κληρονομιά για επιβίωση και νέα δημιουργία’, γιατί είναι γνώστης της εξορίας κάθε ίχνους πολιτισμού στο περιθώριο η οποία έλαβε χώρα αλύπητα στο παρελθόν από ηγέτες ολίγιστους για τη διαχείρισή του, παρά τις περί του αντιθέτου βαρύγδουπες  εξαγγελίες τους!

Εκτός  από την πολιτισμική μας παράδοση η οποία βρίσκεται πανταχού παρούσα μέσα στη συλλογή, ο ποιητής περιπλέει σε πληθώρα κοινωνικών και πολιτικών θεμάτων και χώρων. Η υπαρξιακή αγωνία για το αύριο της κοινωνίας και η επίλυση καίριων προβλημάτων που ταλανίζουν εσαεί τους πολίτες, βρίσκονται σχεδόν πάντα μπροστά. Μαζί παρελαύνουν οι θέσεις του για την επιστήμη, τον  έρωτα, το θάνατο, και τις πολυποίκιλες και πολυεπίπεδες συμπεριφορές των ανθρώπων.

 

Παναγιώτης Γεωργουδής

Παναγιώτης Γεωργουδής

 

Ο Παναγιώτης Γεωργουδής, γνωστός δημοσιογράφος, γεννήθηκε στη Νεάπολη της Λακωνίας, αλλά επέλεξε να ζει και να δημιουργεί στο Ηράκλειο της Κρήτης, από το 1978. Η διεξοδική ανάλυση του ποιητικού του έργου αποκαλύπτει ότι έχει έρθει σε επαφή και επηρεασθεί βαθιά από μεγάλους ποιητές, αλλά και πεζογράφους. Τα κοινωνικά προβλήματα και οι αγώνες βρίσκονται στο κέντρο του ενδιαφέροντος της ποίησής του. Γνωρίζει όμως ότι δεν είναι εύκολη υπόθεση η μεταφορά τους σε στίχους, κι ότι ‘το ποίημα είναι… περιπλάνηση σε ξεμοναχιασμένους δρόμους’, όπως έλεγε ο Νίκος Αλέξης –Ασλάνογλου, ο οποίος μέσα στο ‘Ars Poetica’ έψαχνε για ‘ψηφίδες αδιάφθορες μες το μονόλογο τον καθημερινό…’. Στο ποίημα ‘Μαργαριτάρι’ εξομολογείται ξεκάθαρα,  ότι ‘…όλα τα ποιήματα θέλουν να πιουν το αίμα τους/Για να φέγγουν βαθειά στο χρόνο/ Θρέφονται αληθινά κυκλοφορώντας/ Στοιχειωμένες βδέλλες  στις φλέβες των ποιητών…’.

Έκανε κτήμα του τις απόψεις τους πάνω σε σοβαρά υπαρξιακά προβλήματα και θέματα που απασχολούν σχεδόν ολόκληρη την κοινωνία, καθώς και την ποιητική προσέγγιση των βασικών ερωτημάτων, αλλά κυρίως των απαντήσεών τους. Σε κάποια μικρά ποιήματα διαφαίνεται κάποια υφέρπουσα ή και φανερή δόση απαισιοδοξίας, όταν παραδέχεται πως ‘Τα ποτάμια που κυλούσαν μέσα μου έγιναν σχοινιά/Δέθηκαν σε Γόρδιους Δεσμούς, που δεν μπορώ να λύσω’, ή πάλι όταν, εξομολογείται ότι, ‘Τα παλιά δάκρυα που χύσαμε δεν έγιναν ποτάμια/Σήμερα η λειψανδρία μαστίζει τον κόσμο’, αλλά κάπου αλλού είναι περισσότερο αισιόδοξος, ειδικά όταν εκστομίζει αποφασιστικά, ‘Με φλεγόμενους στίχους γεμάτους μνήμη, όραμα και ουτοπία/Τρομοκρατώ το κράτος και τους τρομοκράτες/Με φλεγόμενους στίχους από έρωτα πυρπολώ τη βία…’. Βρίσκεται με το δικό του τρόπο δίπλα σε εκείνους που εθίγησαν από τους ‘υπηρέτες της εξουσίας και τους παπαγάλους της κακομοιριάς’, και προτείνει τον προσωπική μέθοδο αντιμετώπισης και θεραπείας των όποιων ‘πληγών’.  Φέρει στο προσκήνιο όλους εκείνους που ανέγειραν σταδιακά τα τείχη του ‘εγώ’ γύρω τους, τους ‘εντοιχισμένους’ όπως τους αποκαλεί στον τίτλο του συγκεκριμένου ποιήματος, ‘για να νοιώθουν απρόσβλητοι κοινωνικά’, κι εδώ είναι εμφανής η επιρροή του Κ.Π. Καβάφη  με  τα δικά του  ‘Τείχη’.

 

Οι αρχαίοι μας πρόγονοι, για να επανέλθουμε εκεί απ’ όπου  ξεκινήσαμε, σε μια προσπάθεια να καθορίσουν τη θέση των ποιητών ανάμεσα στις κοινωνίες τους, προχώρησαν κι ανέπτυξαν τις πρώτες φιλοσοφικές θεωρήσεις όχι μόνο για την ποίηση αυτή καθεαυτή αλλά και για την τέχνη γενικότερα και ξεχώριζαν τους ποιητές ως σοφούς και ταυτόχρονα διδάχους του λαού. Κάπως έτσι εξελίχτηκαν τα πράγματα μέχρι τις μέρες μας, αφού είχε προηγηθεί η διαμόρφωση της αισθητικής ως φιλοσοφικής επιστήμης το 1950, από τον J.B. Baumgarten.  Για τον Αριστοτέλη πάντως, ο ποιητής μιμείται το πιθανό και το αναγκαίο που βρίσκονται πίσω από τη ζωή, κι όχι άλλες λεπτομέρειες που ανήκουν στις υποχρεώσεις των ιστορικών.

Σε τούτη τη συλλογή, ο Γεωργουδής βρίσκεται μέσα στη ζωή, βιώνει έντονα τους κοινωνικούς αγώνες της χώρας του,  κι ονειρεύεται τα καλύτερα ασχέτως αν ‘κάποιοι εσωτερικοί διαρρήκτες λεηλατούν τα ακριβά μαλάσματα/που μας άφησαν κληρονομιά οι παλιοί…’! Οπλισμένος με τις ανάλογες γνώσεις μεγάλων φιλοσόφων και του δικού τους τρόπου του σκέπτεσθαι, προσπάθησε να δώσει τη δική του γνώμη, την προσωπική του άποψη  σε καίρια πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα, προχωρώντας σε μείξη της ποίησης με τη φιλοσοφία. Το εικοσασέλιδο ποίημα ‘Πέραν’ που είναι και ο τίτλος της συλλογής,  είναι αφιερωμένο στον Στυλιανό Αλεξίου, ένα άξιο τέκνο της πόλης του Ηρακλείου, κι έναν μεγάλο στοχαστή. Εκεί μέσα χορεύουν με περίεργους ρυθμούς βαθυστόχαστοι ποιητές, αναρίθμητοι φιλόσοφοι, οι διαχρονικοί γενοκτόνοι των λαών, και φυσικά ο παντοδύναμος Έρωτας που ‘… λιώνει το μέταλλο των τεθωρακισμένων’ και ‘μεταμορφώνει τις  θωρακισμένες ψυχές σε πυρωμένες αγκαλιές…’, ασχέτως αν τονίζει έντονα κάπου, πως οι πλούσιοι λήστεψαν την πατρίδα, την οικουμένη και δυστυχώς το Ταμείο των Ονείρων μας!

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top