Πέπη Ρηγοπούλου: “Το να σπάσουμε το δίπολο θύτης-θύμα είναι θέμα πολιτισμού”
Συνέντευξη στην Πωλίνα Γουρδέα //
Η Πέπη Ρηγοπούλου ανήκει στις πιο εμπνευσμένες Ελληνίδες. Καθηγήτρια Επικοινωνίας και Πολιτισμού στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, συγγραφέας βιβλίων σχετικών με την Τέχνη, τον Μύθο, τον Πολιτισμό και την Ψυχανάλυση, πνεύμα ανήσυχο και πρωτοπόρο, η ίδια αγωνίζεται πάντα για την υπεράσπιση της ελευθερίας του ανθρώπινου υποκειμένου. Με αφορμή το καινούριο της βιβλίο “Θάλαμος Ανανήψεως” από τις εκδόσεις Ταξιδευτής συνομιλήσαμε για την ανάδυση της μνήμης και την κριτική ματιά που δίνει η απόσταση από τα γεγονότα.
Γυναίκα με εθνική συνείδηση που με τον λόγο της αποκαθιστά την ιστορική αλήθεια των γεγονότων του Πολυτεχνείου και με αφετηρία την ιστορία της οικογένειας της αναφέρεται στις αδικίες, στους διωγμούς και στις καταστροφές που έχει υποστεί η χώρα μας. Τολμά και μιλά για τον εκφυλισμό της δημοκρατίας και τον τραυματισμό της ευαισθησίας ενός έθνους ξεκινώντας με γενναιότητα από το προσωπικό βίωμα. Το βιβλίο της διαβάζεται απνευστί και μονορούφι αφού ανήκει στις δυνατές συγκινήσεις μιας ζωής.
–Το καινούριο σας βιβλίο “Θάλαμος Ανανήψεως” ανήκει στις γενναίες αφηγήσεις. Ο τίτλος παραπέμπει ευκρινώς στην ανάδυση της μνήμης ως ζωτικό στοιχείο της ύπαρξης. Πόσο επώδυνη μπορεί να αποβεί η λήθη για τη συγκρότηση ενός οργανωμένου έθνους;
Αρχίζω από το τέλος. Η εξορία της μνήμης, όταν η μνήμη είναι απώλεια και πόνος, σε ατομικό και σε συλλογικό επίπεδο, συνεπάγεται την αέναη ψυχαναγκαστική επανάληψη συμπεριφορών και πρακτικών. Των πολέμων, οικονομικών όπως σήμερα στην Ευρώπη και συμβατικών λίγο πιο εκεί στην γειτονιά μας, των διωγμών και της εξόντωσης λαών, των ασύμμετρων απειλών, της καλπάζουσας καταταστροφής του πλανήτη. Η ανάνηψη, η ανάδυση, όπως σωστά την ερμηνεύετε, της μνήμης στο βιβλίο μου, είναι η καταφυγή στο έσχατο όπλο που απομένει σε ανθρώπους και σύνολα που αντιλαμβάνονται την απειλή. Και που θέλουν να πράξουν. Γι αυτό, με όλες τις αντιστάσεις και τις επιφυλάξεις μου, έβγαλα προς τα έξω αυτό το κείμενο που δουλεύω πολλά χρόνια. Δεν μπορούσα να κάνω αλλιώς.
-Οι μνήμες πόσο επηρεάζονται από τον χρόνο; Σας βοήθησε η χρονική απόσταση από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου για να τα δείτε με κριτική ματιά;
Η μνήμη, οι μνήμες μας χαρίζουν την επώδυνη βεβαιότητα ότι υπάρχει αυτό το άυλο που ορίζουμε σαν χρόνο. Είναι ένα ακορντεόν η μνήμη, που ανοίγει και κλείνει για να χωρέσει τόνους και ημιτόνια, για να δώσει χώρο στην βουβή ικεσία και κάποτε να πει, σαν ένας άλλος κύκνος, το πιο ωραίο της τραγούδι. Ο χρόνος από την άλλη, δίνει στα πράγματα που πέρασαν πολλές άλλες διαστάσεις. Το μέσα και το έξω από ένα συμβάν προσφέρει έτσι κάποιους πολύτιμους βαθμούς ελευθερίας. Δίνει ανάσα στην απόσταση. Και στην κριτική. Γιατί υπάρχει απόσταση και απόσταση. Κριτική και κριτική. Αυτό που βοηθά είναι μια πορεία ζωής με τα πάνω και τα κάτω της, που αντί να σε απομακρύνει από σημαντικές και δύσκολες ώρες, σου χαρίζει τη δύναμη να τις δεις.
-Αφιερώνετε το βιβλίο στην κόρη σας Ιόλη. Η αφήγησή σας κατά μία έννοια δίνεται στη νέα γενιά ως παρακαταθήκη;
Πείτε το σαν ένα μπουκάλι στο πέλαγος. Με ένα μήνυμα χαραγμένο κάπου πρόχειρα ή στην καλύτερη περίπτωση πάνω σε κάτι σαν χαρτί, σκισμένο, που δεν μπορεί να προστατευθεί από την αλμύρα. Σαν αυτά των ναυαγών. Και με την προσθήκη ότι μέχρι τελικής πτώσεως θα είμαι δίπλα στους ζωντανούς ανθρώπους. Της κάθε γενιάς. Του κάθε τόπου.
-Διαβάζοντας το βιβλίο σας σκεφτόμουν ότι ανήκετε στο κίνημα των απαίσια αισιόδοξων ανθρώπων. Είναι ένας τρόπος για να ζει κανείς και ν’ αντέχει τις απώλειες της ζωής;
Θα έλεγα στο υπόγειο κίνημα των αισιόδοξα απαισιόδοξων. Αλλά ούτε καν αυτό. Σε πείσμα πολλών εμπειριών παραμένω αμετανόητα αισιόδοξη, έτοιμη να ριχτώ στις επόμενες αυταπάτες. Αντιμετωπίζοντάς τες κριτικά αλλά και με την πεποίθηση ότι η ελπίδα, σχεδόν συνώνυμη της αυταπάτης, είναι κινητήρια δύναμη της ζωής.
-Το πολιτικό σκηνικό στην Ελλάδα άλλαξε. Πώς βλέπετε αυτή την αλλαγή για το μέλλον, αλλά και το παρόν;
Πολύ δύσκολη αλλά και πολύ σημαντική σε μια κοινωνία που την είχαν άνωθεν και έξωθεν εθίσει να κλείνει τα μάτια στη δυσκολία. Αν δεν σκύψουμε το κεφάλι και αν σταθούμε αλληλέγγυοι, θα υποφέρουμε αλλά θα αντέξουμε.
-Η αντίσταση ενός ανθρώπου απέναντι στην καταπίεση και την υπονόμευση με ποιους τρόπους επιτυγχάνεται;
Λέτε να υπάρχει συνταγή; Καμιά φορά αντίσταση είναι και μόνο το να σιωπάς. Κάποτε άλλοτε ο άνθρωπος φτάνει να ξεπερνά τον φόβο που είτε το κατανοούμε είτε όχι μας κυβερνά μια ζωή. Μακάρι στην υπέρβαση αυτή να μην χάνουμε και τον λογικό έλεγχό μας.
-Η οικονομική δικτατορία που βιώνουμε στο πετσί μας τι αντίκτυπο έχει στην αυτοεκτίμησή μας ως Έλληνες;
Μέρος της εισβολής και της κατοχής που γνώρισε αυτά τα χρόνια η Ελλάδα ήταν ο συστηματικός δημόσιος και διεθνής εξευτελισμός της, στον οποίο δυστυχώς συνέβαλε και η ελληνική κυβέρνηση που μας έβαλε στο αδιάντροπο αυτό πρόγραμμα μιας αποικίας τιμωρημένων. Που έπρεπε να σκύψουν το κεφάλι κάτω από το βάρος μιας περίπου μεταφυσικής ενοχής. Ένας καταραμένος λαός, μια θλιβερή εξαίρεση στον κανόνα της υγιούς ηγεμονεύουσας δύναμης, κάτι αντίστοιχο με αυτό που είχαν βιώσει παλιότερα οι Εβραίοι. Η εκλογική ανατροπή έφερε και την επάνοδο της αυτοεκτίμησης, που ελπίζω να οικοδομείται, γιατί χρειάζεται χρόνος για να οικοδομηθεί, σε πιο στέρεες βάσεις. Αυτήν είναι που θέλουν τώρα να μας τσακίσουν και αυτήν πρέπει να υπερασπίσουμε πάσει θυσία. Όπως την οικονομική μας επιβίωση και ακόμα πιο πολύ.
-Στο βιβλίο σας αναφέρεστε στο δίπολο θύτη – θύματος. Ο Πολιτισμός είναι το θύμα της υπόθεσης της κρίσης. Απ’ αυτόν προέρχεται το ήθος των ανθρώπων και η δύναμη τους για να ανταπεξέλθουν στη ζωή. Πόσο εύκολο είναι το να βγει η χώρα από την χρόνια κατάσταση της ανηθικότητας;
Μικρή διόρθωση: Όχι μόνον η χώρα. Αλλά και η Ευρώπη και ο κόσμος. Η Γερμανία π.χ. που πλούτισε επίσης ασύμμετρα, οργανώνοντας δωροδοκίες και σκάνδαλα σαν της Ζήμενς στην Ελλάδα και αλλού. Ρόλος της σημερινής Ελλάδας είναι να πείσει με το παράδειγμα και με τις προτάσεις της ότι ο πολιτισμός είναι η καρδιά του προβλήματος αλλά και ο δρόμος για να το υπερβούμε. Το να σπάσουμε το δίπολο θύτης-θύμα είναι θέμα πολιτισμού.
-Μέσα στα κλισέ της ζωής είναι η άποψη που λέει ότι ο επαναλαμβανόμενος πόνος και οι πληγές μας προειδοποιούν να μένουμε μακριά από την πηγή του κακού. Εσείς με την αφήγησή σας ξαναζήσατε γράφοντας γεγονότα πολύ επώδυνα για την ύπαρξή σας. Ήταν μια ιστορία που όφειλε να ειπωθεί ή κάτι άλλο;
Ναι. Όπως σας είπα δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς. Όμως το σημερινό τραύμα που ζούμε σαν κοινωνία είναι που ξυπνά και τα άλλα, τα πιο παλιά. Και είναι αυτός ένας δρόμος ίασης. Να τα μιλήσεις. Να τα μοιραστείς. Μιας και μιλάμε για πολιτισμό, κεντρική και διαχρονική προσφορά του πολιτισμού μας είναι η τραγική ματιά στον κόσμο. Το να ανακαλείς τον πόνο όχι από μαζοχισμό αλλά για να τον ξεπεράσεις. Προσωπικά και συλλογικά. Μέσα σ’ αυτήν την ανθρώπινη κωμωδία που περνάμε την ζωή μας.
-Τι ονειρεύεστε για το μέλλον;
Έναν κόσμο πιο δίκαιο. Και λιγότερο φοβισμένο.