Fractal

Ο ποιητής που πιο πολύ αγάπησε

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

penthimo_1«Πένθιμο μπλουζ» του Γ.Χ. Ώντεν, Εκδ. Κίχλη, σελ. 88

 

Γέητς-Έλιοτ-Ώντεν: αυτή είναι η σειρά και όχι άλλη• καμία αμφιβολία για το ποιος έδωσε τα σκήπτρα στον άλλον. Τα στερνά τίμησαν τα πρώτα και πρώτα αξιώθηκαν διπλά από τους επιγόνους τους. Τούτη η γραμμική σχέση ξεπερνάει το στενό πλαίσιο της ποιητικής σκυταλοδρομίας, οπότε η μια γενιά παραδίδει στην άλλη, και λειτουργεί με έναν τρόπο βαθιά ουσιαστικό ως προς το επιγενόμενο: η ποίηση δεν έχει να προσφέρει τίποτα άλλο από την επιβίωσή της διά των λέξεων• οι ποιητές έπονται, αλλά δεν εξαφανίζονται.

Σαράντα και κάτι χρόνια από τον θάνατό του και πολλά περισσότερα από την πρώτη του εμφάνιση στα γράμματα, ο Ουίσταν Χιού Ώντεν μάς αφορά – πάντα θα μάς αφορά. Και τούτο διότι μάς περιέχει όπως κάνει πάντα η αναλλοίωτη τέχνη – πολλώ δε μάλλον η ποίηση- που θηλυκώνει τους ανθρώπους σε ένα σχήμα καθοριστικό• στη ζώνη της λύτρωσης.

Από τα χρόνια της αποξένωσης σε εκείνα της ενσωμάτωσης, ο Ώντεν, δεν παρέκλινε ποτέ από την αδιάπτωτη αναζήτησης της ολότητας έτσι ώστε να αποδειχθεί ότι αξίζει πραγματικά η απόδραση από την μόνωση του εγώ. Μπορεί υφολογικά, μέσα στα χρόνια, να έδωσε σημασία στον πειραματισμό, όμως ποτέ δεν έχασε το βασικό του στόχο που ήταν η ανακάλυψη της αγάπης, η βασική ουσία της, εκείνη η ανθρώπινη χάρη που πληρώνει τις κοινωνικές και προσωπικές ανάγκες ενός εκάστου και όλης της ανθρωπότητας.

Είναι ο ποιητής που καθόρισε τη γενιά του ’30 – ένας δημιουργός-ζενερίκ : στο έργο του εμπεριέχομαι ο Έλιοτ, ο Πάουντ, ο Μαρξ, ο Φρόιντ, ο Κίκεργκαρντ, ο Σαίξπηρ, ο Χάιντεγκερ κι εκείνος αγκαλιάζει το έργο άλλων – κατοπινών και σημερινών. Ο μοντερνισμός του –ένα ανάπτυγμα λογιότητας και πεζότητας εν ταυτώ- είναι αυτός που του «επιτρέπει» να διαβάζεται και σήμερα όχι ως επιστημονική άσκηση, αλλά ως μια απερίφραστη ποιητική «δήλωση» για όσα –πάντα- θα υπάρχουν και θα αφορούν τον άνθρωπο.

Η περίπτωση του Ώντεν έχει ενδιαφέρον και για ένα λόγο παραπάνω: οι δημιουργικές του φάσεις μπορούν να χωριστούν σε τρεις περιόδους όπου σε κάθε μια από αυτές η οπτική του γωνία και η υφολογική του περιβολή αναζητούν ένα διαφορετικό σχήμα. Μπορεί ο κεντρικός πυρήνας που τον συνέχει να παραμένει ακέραιος, εντούτοις υπάρχει μια αίσθηση μόνιμης αναζήτησης, η οποία όμως ποτέ δεν ρέπει προς την παραλυτική ανασφάλεια του δημιουργού, τον πιεστικό συγχρονισμό με την εκάστοτε εποχή ή την εκκεντρικότητα «η ποίηση για την ποίηση».

Στα πρώτα του ποιήματα, τη δεκαετία του ’30, είναι έντονη η διάθεση της εξωτερικής παρατήρησης του κόσμου, την κριτικής ματιάς απέναντι στην κοινωνία. Ουσιαστικά πρόκειται για ποιητικές καταγραφές των κοινωνικών παθών. Ναι, η αναζήτηση της αγάπης υπάρχει, αλλά πολύ σπάνια ανευρίσκεται.

Προοδευτικά, και καθώς περνάει στη φάση της ποιητικής ωρίμανσης, γίνεται λιγότερο «διαγνωστικός» και τάσσεται στην πλευρά της επούλωσης. Ο κύκλος της αγάπης, της συμπάθειας και πολύ αργότερα της θρησκευτικότητας, θα προσφέρουν στον Ώντεν ένα δονούμενο μοτίβο ποιητικής «καλλιφωνίας», η οποία και θα τον καθορίσει σε μεγάλο βαθμό. Για τον ίδιο, πάντως, ποτέ δεν θα είναι αρκετό, καθώς στην τρίτη του φάση αποφασίζει να αλλάξει και πάλι κατεύθυνση και να αναζητήσει τη χαρά – ακόμη και το κωμικό στοιχείο. Σε αυτήν, ο Ώντεν γιορτάζει, θα έλεγε κανείς, τη λυτρωτική δύναμη της αγάπης και αναγνωρίζει την ουσιαστική μακαριότητα της βιωτής. Με τον ή τον άλλο τρόπο, αυτές οι τρεις φάσεις δεν αποτελούν αυτόνομες «οντότητες» στο ποιητικό του έργο, δεν αφήνουν μια αίσθηση διάλυσης, αλλά ενότητας. Ουσιαστικά καταυγάζουν την ποικιλομορφία του έργου του και παρέχουν ένα modus operandi, το οποίο μπορεί ανά εποχές να άλλαζε, αλλά κεντρικά, συνένωνε τις ποικίλες εμβαπτίσεις του σε ένα σώμα. Άλλωστε, ακόμη κι αυτές οι αλλαγές «πλεύσης» δεν είναι οβιδιακές, δεν γίνονται με πάταγο, αλλά με μια μετρημένη «κανονικότητα». Σαν ο αντίλαλος του χθες να ενθέτεται οργανικά στον καινούργιο του αύριο.

 

Γ.Χ. Ώντεν

Γ.Χ. Ώντεν

 

Ο Ώντεν είναι ένας «μουσικός» ποιητής. Όχι γιατί οι στίχοι του ακολουθούν ένα συγκεκριμένο μέτρο που υποβοηθιέται από ομοιοκατάληκτο στίχο, αλλά διότι μέσα στα ποιήματά του εμπεριέχεται το πλάνεμα μιας μελωδίας – είναι σαν μικρά όργανα ηχητικής αντίληψης. Η σχέση τους με τη μουσική είναι «χρωματισμένη» από τονικότητες που παραπέμπουν σε μπλουζ του δρόμου – τα ίδια τα ποιήματα μπορούν να διαβαστούν ως παραλλαγές ενός μουσικού θέματος.

Ο Ώντεν είναι, όμως, και ένας «ερωτικός» ποιητής. Καίτοι ο όρος έχει δεχθεί άπειρες αμυχές από «σεντόνια» κακοποιημένης και γλυκερά περιπαθούς ποίησης, για τον Ώντεν ισχύει. Όπως ισχύει για την Καβάφη, άλλη μια σημαντική επιρροή του, ή τον ΕΕ Κάμινγκς. Ομοφυλόφιλος ο ίδιος, κάτι που δεν έκρυψε ποτέ, δεν περιβάλλει το έργο του με την αχλή της διαφορετικότητας ή ενός περιθωρίου που με επιθετική αυταρέσκεια διεκδικεί αυταξία και χώρο. Στον Ώντεν, η αγάπη δεν είναι άυλο σχήμα, δεν είναι φάσμα ή ολόγραμμα, εμπεριέχει όλα τα σώματα, όλες τις δονήσεις κι όλες τις διαφορετικότητες. Δίχως καμία απαγόρευση. Όλοι είναι καλεσμένοι στη δική του γιορτή της αγάπης ή στην αναζήτησή της. Ποιήματα σαν το «Μα τι’ναι αυτό που το λένε αγάπη» και «Αυτός που πιο πολύ αγαπάει» έχουν γραφτεί από ποιητή που έχει αντιληφθεί τη σωματική ευδαιμονία, αλλά και την ατονία της οικειότητας σε γερές δόσεις. Η απόφασή του να χρησιμοποιήσει καθημερινές λέξεις, να διαφύγει από το περίκλειστο σχήμα της λογιότητας, να μιλήσει πολιτικά και ηθικά, τονίζουν ακόμη περισσότερο την ουσιαστική παρουσία του στο σήμερα.

Στην παρούσα εκλεκτή συλλογή, δίγλωσση μάλιστα, ο Ερρίκος Σοφράς επιλέγει να μεταφράσει με εξαίρετο τρόπο δώδεκα ποιήματα του Ώντεν. Μπορεί η ανθολόγηση να είναι προσωπική, εντούτοις είναι άκρως ενδεικτική για τις «συντεταγμένες» της ποίησής του, καθώς περιλαμβάνει ποιήματα από την «πολιτική», αλλά και την «ερωτική» του φάση.

Από το Λονδίνο στη Νέα Υόρκη και από την Κίνα έως το Βερολίνο, ο Ώντεν έζησε όλο το βάσανο του προηγούμενου αιώνα. Ήταν ένας άοκνος ταξιδιώτης, ένας άνθρωπος των παθών και των έξεων, ένα σώμα φορτισμένο από αγάπη. Η σχέση του με τον συγγραφέα Κρίστοφερ Ίσεργουντ, αλλά κυρίως με τον πολύ νεότερό του Τσέστερ Κάλμαν θα τον καθορίσουν.  Για να καταδειχθεί, τελικά, ότι τη μεγάλη τέχνη πρώτα την ζεις και μετά τη συνθέτεις. Ο Ώντεν έπραξε και τα δύο.

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top