Fractal

Μέσα στη μοναξιά των Τροπικών

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

«Βρόμικη Σάρκα» του Πέδρο Χουάν Γκουτιέρες, Μετάφραση: Κλεοπάτρα Ελαιοτριβιάρη, Εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 296

 

Ολοένα και περισσότερο τείνω να αποδεχθώ αυτό που ο ίδιος ο Πέδρο Χουάν Γκουτιέρες προσπαθεί να αποτινάξει από πάνω του: το χαρακτηρισμό ότι είναι ο «Τσαρλς Μπούκοφσκι των Τροπικών». Θυμάμαι με πόσο απόλυτο τρόπο είχε αρνηθεί το… στίγμα σε μια συνέντευξη που είχα την τύχη να του πάρω προ καιρού.

Ναι, ο Πέδρο Χουάν, το λογοτεχνικό alter ego του, έχει όλα τα «φόντα» να ενταχθεί στη χορεία των περιθωριακών ηρώων που φέρουν πάνω τους τις αμυχές του σώματος, τις εκκρίσεις του δέρματος και τη δεσποτεία των αισθήσεων. Είναι αποσυνάγωγος, προκλητικός, ηδονοθήρας, τσαμπουκάς, εντέλει ένας άνθρωπος που πηγαίνει κόντρα στο ρεύμα ακολουθώντας με τη πίστη του προσήλυτου μόνο τις ενορμήσεις του θυμικού του.

Στη «Βρόμικη Σάρκα» ο Πέδρο Χουάν εμφανίζεται ξανά για να κάνει το γνωστό γύρο του θανάτου και του έρωτα. Μόνο που τούτο εδώ το ταξίδι, λιγότερο από οποιοδήποτε άλλο σε βιβλίο του κουβανού συγγραφέα, είναι θρηνητικό και όχι διονυσιακό. Ίσως διότι ο κεντρικός ήρωας δεν είναι απαραίτητα ο Πέδρο Χουάν, τα… κρεβάτια του και οι γυναίκες που αλλάζει με μια ζωώδη φρενίτιδα, αλλά η γενικότερη εικόνα μιας Κούβας που έχει πέσει σε μια παθητική νάρκη που τη διαλύει μέρα με τη μέρα. Είναι η δεκαετία του ’60 και του ’70 όπου η επανάσταση του Φιδέλ Κάστρο έχει εγκαθιδρυθεί, οι απαγορεύσεις έχουν αποκτήσει τη λογική ενός στανικού βιώματος, οι ελλείψεις αγαθών κάνουν τη βιωτή των ανθρώπων έναν καθημερινό αγώνα δίχως πιθανότητα νίκης και ο φόβος της απόκλισης παρασιτεί μέσα στις ψυχές των ανθρώπων. Το κομμουνιστικό όραμα μιας άλλης κοινωνίας και ενός άλλου τύπου ανθρώπου μετατρέπεται αυτομάτως σε τυραννία• μια επίπλαστη κρούστα όπου από κάτω, στα σημεία που το σοσιαλιστικό «θαύμα» δεν μπορεί να εισχωρήσει, τα πάντα καταρρέουν.

Φυσικά, ο Πέδρο Χουάν συνεχίζει τη λαγνική του εποποιία σαν να μην συμβαίνει τίποτα, σαν να μην υπάρχει αύριο. Μόνο που στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα παρεμβαίνει ο παράγοντας «Φαμπιάν» για να ξηλώσει όλη τη σύμβαση. Οι δύο τους γνωρίζονται πρώτη φορά στο σχολείο και χρόνια μετά ξαναβρίσκονται σε ένα άθλιο εργοστάσιο κονσερβοποίησης χοιρινού κρέατος – μια εργασία την οποία έχει επιβάλλει το καθεστώς εν είδει συμμόρφωσης και παραδειγματισμού.

Ο Φαμπιάν είναι το ακριβώς αντίθετο του Πέδρο Χουάν: λεπτεπίλεπτος, καλότροπος, ένας μυστικιστής της μουσικής την οποία αγαπάει με πάθος, κληρονομιά από τη μητέρα του που κι εκείνη έπαιζε στο πιάνο τραγουδάκια για παιδιά του νηπιαγωγείο. Μπρος στα άξεστα παράσιτα του μικρόκοσμού του, ο Φαμπιάν είναι σαν ψάρι έξω από το νερό. Δεν ταιριάζει πουθενά, δεν μπορεί να ενταχθεί. Ακόμη και ο πατέρας του, ένας καταναλός έμπορος που έφτασε ως την Κούβα για να κορέσει τον άσβεστο πόθο του για χρήμα, δεν τον ήθελε και όταν τον απέκτησε τον αντιμετώπιζε σαν βδέλυγμα. Αυτό, όμως, που κάνει τον Φαμπιάν ολότελα διάφορο είναι ότι έλκεται από το ανδρικό φύλο. Είναι ομοφυλόφιλος και τούτο για την καθεστωτική ηθική είναι ασύγγνωστο λάθος που τιμωρείται αυστηρά. Ο Φαμπιάν ζει μια δική του κρυφή ζωή. Από τα πρώτα χρόνια στο σχολείο έως την εποχή που ενηλικιώθηκε, αναγκάστηκε ή αποδέχθηκε το ρόλο του αφανούς. Όνειρό του ήταν να μην υπάρχει για τους άλλους, να είναι αόρατος. Και εν πολλοίς το κατάφερε. Όσο και αν οι εξωτερικοί εξαναγκασμοί τον οδηγούσαν αρκετές φορές να χρησιμοποιεί το σώμα του ως αντηχείο πόνου. Οι έρωτές του είναι βίαιοι, βάναυσοι• οι κατά καιρούς εραστές του τον εκμεταλλεύονται, μετατρέπουν το κορμί του σε πεδίο βολής. Τριγύρω τα πάντα καταρρέουν: η κυβέρνηση εθνικοποιεί ό,τι υπάρχει και δεν υπάρχει, καταθέσεις χάνονται εν μια νυκτί, περιουσίες δημεύονται και, αίφνης, η Κούβα από τη δικτατορία του Μπατίστα περνάει στη δικτατορία του Κάστρο. Οι γονείς των δύο παιδιών θα χάσουν τα πάντα. Ο πατέρας του Φαμπιάν δεν θα αντέξει το πλήγμα και η υγεία του θα κλονιστεί ανεπανόρθωτα. Τίποτα δεν θα μείνει ανέπαφο από τις νέες συνθήκες. Ο Φαμπιάν δεν θα γίνει ποτέ ο μουσικός που ονειρευόταν. Η κλασική μουσική που ήταν το τελευταίο προπύργιο άμυνας, πολύ σύντομα θα μετατραπεί σε μια κλειστή πόρτα την οποία δεν μπορεί να ανοίξει. Οι κομματικοί μηχανισμοί, άτεγκτοι το δίχως άλλο, δεν θα αποδεχθούν την «απόκλισή» του και θα τον αναγκάσουν να δουλέψει σε ένα σφαγείο γουρουνιών. Η κατάπτωση, σωματική και ψυχολογική, μετατρέπει τον Φαμπιάν σε ένα ζωντανό-νεκρό. Εκεί θα συναντήσει ξανά τον Πέδρο Χουάν, κρυφός έρωτας από το σχολείο, αλλά ούτε κι αυτή η συνύπαρξη θα καταφέρει να τον τραβήξει από το προσωπικό του πηγάδι. Ίσως διότι ο Πέδρο Χουάν, φύση επαναστατική και εγωπαθής, για το μόνο που ενδιαφέρεται είναι οι σωματικές «έλξεις» και έξεις. Κι όμως, θα είναι αυτός που θα βιώσει τις τελευταίες, δραματικές στιγμές του Φαμπιάν και θα του πει το ύστατο «αντίο».

 

Πέδρο Χουάν Γκουτιέρες

 

Η «Βρόμικη Σάρκα» είναι ποτισμένη με μπόλικη υγρασία και καπνιά. Είναι οι Τροπικοί υπό αμβλεία γωνία. Τα κύματα άλλοτε φέρνουν ελπίδα κι άλλοτε απόγνωση. Στο καθημερινό παιχνίδι οι νικητές γίνονται αυτομάτως ηττημένοι και το ανάποδο. Η αποκτήνωση περπατάει χέρι χέρι με την αλληλεγγύη. Η αλεγρία συνομιλεί επί ίσοις όροις με τη θλίψη. Ενδεχόμενα έχουμε να κάνουμε με το πιο δραματικό μυθιστόρημα του Γκουτιέρες όπου ακόμη και οι σεξουαλικές σκηνές δεν περιβάλλονται από ηδυπαθή άλω, αλλά από απελπισία. Η κατακρήμνιση είναι ταπεινωτική, ανεξέλεγκτη, εκθετική.

Η Κλεοπάτρα Ελαιοτριβιάρη ανέλαβε να μεταφράσει ένα ακόμη βιβλίο του Γκουτιέρες στα ελληνικά. Γνωρίζει πολύ καλά τον συγγραφέα και τους κώδικές του. Δεν χάνει ούτε λεπτό τις λεπτές, τις γκρίζες ή τις τραχιές περιελίξεις του κειμένου. Η γλώσσα είναι ρέουσα, ανεπιφύλακτη, ποιητική, αλλά και γωνιώδης. Το μεταφραστικό έργο είναι, για άλλη φορά, εξαίρετο.

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top