Η προκλητική ψυχοθεραπεία και η αναπόδραστη μοίρα της Ψυχιατρικής

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη //

Παύλος Σακκάς, “Η Ψυχιατρική αλλιώς… Μέσα από πραγματικές ιστορίες και κυκλώματα υπολογιστών”, Βήτα Ιατρικές Εκδόσεις, 2014

Ωστόσο, είναι γνωστό ότι ο Γαληνός (129 – 200 μ. Χ.  περίπου) ήταν αυτός που στην Ελλάδα και τη Ρώμη, αναβίωσε τη χυμική θεωρία. Υιοθέτησε, όμως, μια ενιαία προσέγγιση για κάθε σύμπτωμα και όχι γενικές διαγνωστικές κατηγορίες, για παράδειγμα μελέτησε ξεχωριστά την κατάσταση της θλίψης, του ενθουσιασμού, της σύγχυσης και της απώλειας μνήμης. Θεατρικοί συγγραφείς, επίσης, όπως ο Όμηρος, ο Σοφοκλής και ο Ευριπίδης περιέγραψαν τους ψυχικά άρρωστους ή τρελλούς που τους καθοδηγούσαν οι θεοί, τα ανισόρροπα πνεύματα  ή κάποιες περιστάσεις. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, υπήρχε ενός βαθμού αλληλοεπικάλυψη σε όρους, όπως η αυταπάτη, η εκκεντρικότητα, η φρενίτιδα και η παραφροσύνη. Ο Κέλσος, με τη σειρά του,  υποστήριξε ότι η παραφροσύνη εμφανίζεται όταν αρχίζει να κάνει την εμφάνισή της  συνεχής άνοια που οφείλεται στο γεγονός ότι το μυαλό βρίσκεται στο έλεος των  φαντασιώσεων. Πίστευε ότι οι άνθρωποι πρέπει να θεραπεύσουν τις δικές τους ψυχές μέσω  της φιλοσοφίας και της προσωπικής δύναμης. Αναφέρθηκε σε κοινές πρακτικές διαιτολογίας, αιματοχυσίας, τα ναρκωτικά, την παραμονή στους ναούς, τον εξορκισμό, τα ξόρκια και τα φυλακτά, καθώς και περιορισμούς και βασανιστήρια για την αποκατάσταση της λογικής, συμπεριλαμβανομένης της πείνας, την ξαφνική τρομοκράτηση, τη διέγερση του πνεύματος, τον  λιθοβολισμό και τον ξυλοδαρμό. Οι περισσότεροι, πάντως, δεν ετύγχαναν ιατρικής περίθαλψης, αλλά έμειναν με την οικογένεια ή περιπλανιόνταν  στους δρόμους, ευάλωτοι στις επιθέσεις και το χλευασμό. Κάποιοι από αυτούς θεωρούσαν εαυτούς ότι είναι διάσημοι ηθοποιοί ή ομιλητές,  ζώα,  άψυχα αντικείμενα ή ένας από όλους τους θεούς.  Αυτά και άλλα πολλά ανήκουν , όπως εύκολα συνάγεται, στη σφαίρα της ιστορίας της ιατρικής. Από τότε φυσικά προστέθηκαν πάμπολλα στις γνώσεις μας, η μια ανακάλυψη πάνω ή δίπλα στην άλλη, έως ότου φτάσαμε στη σημερινή κατάσταση.

Στέκομαι στο κεφάλαιο ‘Οικονομική κρίση και κατάθλιψη’ του βιβλίου ‘Η Ψυχιατρική αλλιώς… Μέσα από πραγματικές ιστορίες και κυκλώματα υπολογιστών’, του ψυχίατρου Παύλου Σακκά. Ο καθ’ ύλην αρμόδιος γιατρός προσπαθεί να πείσει τον σαραντάχρονο ασθενή του, τον Λευτέρη, πως η δική του κατάσταση δεν είναι η μοναδική, αφού όλα εξαρτώνται από το πως βλέπουμε γενικώς τα πράγματα. Γιατί ‘… ακόμα κι από τη χειρότερη καταστροφή, πάντα υπάρχει διέξοδος και καινούργια ζωή μετά. Η ζωή συνεχίζεται. Η ιστορία ποτέ δεν σταματά…’. Οι συζητήσεις μεταξύ τους συνεχίζονται, γιατί ο Λευτέρης ανέπτυξε κατάθλιψη, απότοκο της συνεχιζόμενης οικονομικής κρίσης που βιώνει η ελληνική κοινωνία ειδικά την τελευταία πενταετία, και της απώλειας της προσοδοφόρας ομολογουμένως θέσεως εργασίας του. Η ιστορία του σίγουρα δεν είναι η μόνη για το διάστημα των τελευταίων ετών, και όχι μόνο. Πολλοί συνάνθρωποί μας παρουσίασαν συμπτωματολογία κατάθλιψης, ενώ ορισμένοι ακόμα σε πιο σοβαρή κατάσταση προχώρησαν σε απονενοημένα διαβήματα. Μόνο την τελευταία πενταετία κάπου πέντε με έξι χιλιάδες αποχαιρέτησαν τα εγκόσμια μη μπορώντας να αντέξουν τις επιπτώσεις της προαναφερόμενης κρίσης και δίνοντας τέλος στη ζωή τους, αλλά χωρίς να δώσουν τέλος και στο υπαρκτό πρόβλημα του προσωπικού ή οικογενειακού χρέους, το οποίο φυσικά θα συνεχιστεί και μετά την αυτοκτονία τους.  Ο γιατρός και συγγραφέας του βιβλίου,  σε όλες αυτές τις περιπτώσεις είναι σαφής και κατηγορηματικός. Εκτός από τη λήψη αντικαταθλιπτικών φαρμάκων, είναι επιβεβλημένη και η ενεργοποίησή τους σε οργανώσεις και δίκτυα κοινωνικής αλληλεγγύης. Κι αν αυτό ισχύει περισσότερο για τα άτομα κάποιας προχωρημένης ηλικίας, για τον συγκεκριμένο ασθενή του γιατρού η σημερινή οικονομική κρίση ίσως αποδειχτεί αντί για καταστροφική παράμετρος, μια ευκαιρία όπου οι ασθενείς θα αναγκαστούν να προχωρήσουν σε κινήσεις που μακροχρόνια αποδειχτούν εξαιρετικά επωφελείς και επιτυχημένες.  ‘…Κινήσεις τις οποίες η μαλθακότητα της εύκολης ευημερίας, θα τους είχε αποτρέψει ακόμα και να τις είχαν φανταστεί για τον εαυτό τους…’. Ο γιατρός και ψυχίατρος Παύλος Σακκάς αντιμετωπίζοντας τον δύσμοιρο ασθενή του, φέρνει το επίμαχο πρόβλημα, οικονομικό και κοινωνικό, της σημερινής χώρας στις σωστές διαστάσεις του. ΄… Όσοι νέοι αντιληφθούν νωρίς ότι είναι μάταιο να περιμένουν διορισμό ή επιδότηση και καταστρώσουν εναλλακτικά σχέδια για τη ζωή τους, θα ανακαλύψουν και τις ευκαιρίες επιτυχίας. Η δημιουργία είναι αποτέλεσμα της αναζήτησης και η αναζήτηση είχε δυστυχώς ατονήσει από την εύκολη ανάπτυξη. Η οικονομική κρίση δίνει ακριβώς, αυτό το κίνητρο που χρειάζονται οι νέοι μας…’. Το συγκεκριμένο κεφάλαιο του βιβλίου, είναι ένα από  τα πολλά του βιβλίου ‘Η Ψυχιατρική αλλιώς… Μέσα από πραγματικές ιστορίες και κυκλώματα υπολογιστών’ των γνωστών Βήτα Ιατρικών Εκδόσεων. Κάθε ένα από αυτά αναφέρεται σε μια συγκεκριμένη ψυχιατρική πάθηση. Παραδείγματα ασθενών έρχονται αυτούσια στο προσκήνιο, χρήσιμα όχι μόνο για γιατρούς συναδέλφους, αλλά και νεότερους ειδικευόμενους, φοιτητές κι ακόμα και το σπουδαιότερο, για  τους ίδιους τους ασθενείς και τους συγγενείς τους. Γιατί εκείνοι, οι τελευταίοι, είναι που πρέπει να αντιληφθούν έγκαιρα κάποιες αλλαγές στο χαρακτήρα και τη συμπεριφορά του γνωστού, κοντινού ή αγαπημένου τους προσώπου και να το οδηγήσουν με όποιο τρόπο στον κατάλληλο γιατρό. Η έγκαιρη και σωστή διάγνωση, σύμφωνα με τον συγγραφέα, οδηγεί και σε καλύτερα μακροχρόνια αποτελέσματα και με μικρότερα ποσοστά μελλοντικής υποτροπής.   

Στην αρχή σχεδόν του βιβλίου, ο συγγραφέας διαπραγματεύεται το πρόβλημα της σχιζοφρένειας, χαρακτηρίζοντάς του σαν μικρό βραχυκύκλωμα.  Είναι η σοβαρή εκείνη πάθηση η οποία απαντά με συχνότητα περίπου 1,5% στο γενικό πληθυσμό και πολλαπλές συνισταμένες. Γενετικές και περιβαλλοντικές.  Μια ψυχική πάθηση με προδιαγραμμένη για τις περισσότερες περιπτώσεις, κατάληξη. Τουτέστιν, για να ακριβολογούμε, την υποτροπή της πάθησης για τους απλούς λόγους που εξηγείται στο κείμενο. Επισείει την προσοχή των γονέων στις αλλαγές συμπεριφοράς των παιδιών τους και με τον επαγγελματικό και επιστημονικό του τρόπο, τους φέρνει απέναντι στις ευθύνες τους. Δίνει κατευθυντήριες οδηγίες πως μπορεί κάποιος να οδηγηθεί στο γιατρό με προβλήματα που ίσως σηματοδοτούν και χαρακτηρίζουν την ασθένεια αυτή. Προβλήματα, κάποιες φορές που έχουν να κάνουν με διαδικασίες νομικής φύσεως για τη βίαια προσαγωγή του ασθενούς στον ψυχίατρο με εισαγγελική εντολή. Ίσως, για τον συγγραφέα, ετούτη η κίνηση αποδειχτεί κρίσιμης σημασίας για την ορθή και έγκαιρη διάγνωση και την χορήγηση των απαραίτητων φαρμάκων. Μια διαδικασία η οποία ίσως φαντάζει απάνθρωπη στα μάτια πολλών συνανθρώπων μας, αλλά ‘… όμως είναι η καλύτερη ισορροπία μεταξύ των ατομικών ελευθεριών και του δικαιώματος στη θεραπεία…’. Ο Παύλος Σακκάς, δεν φείδεται χρόνου και θάρρους για να σχολιάσει δύσκολες, δύστροπες  και περίεργες για πολλούς κοινωνικές έννοιες και συμπεριφορές και να εκστομίσει τις προσωπικές του απόψεις πάνω σε φλέγοντα προβλήματα του καιρού μας. ‘Θέλω να δηλώσω’ λέει κάπου, ‘… ότι ακούω βερεσέ την έκπληξη και το πένθος της κοινωνίας, μετά από κάθε ‘ανεξήγητο’ μακελειό  σε σχολεία, πανεπιστήμια  και ομαδικές συγκεντρώσεις. Θυμίζουν κροκοδείλια δάκρυα που καλύπτουν την ουσιαστική αδιαφορία της κοινωνίας προς τους ασθενείς. Και να μην ξεχνάμε ότι λόγω της ελευθερίας της οπλοκατοχής που υπάρχει ουσιαστικά στις περισσότερες Πολιτείες, η κοινωνία κάνει εγκληματίες, πολλούς σχιζοφρενείς…’, αναφερόμενος προφανώς στα γνωστά και δυστυχώς συχνά δυσάρεστα και πολύνεκρα επεισόδια που λαμβάνουν χώρα σε αρκετές κοινωνίες, στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού.

Frans Hals, Malle Babbe (περίπου 1633-35)

Φυσικά το βιβλίο σχεδόν σε ολόκληρη την έκτασή του, βρίθει προσωπικών και μάλλον κατασταλαγμένων απόψεων που βασίζονται στην πείρα του συγκεκριμένου ψυχιάτρου, για την ιατρική, την ψυχιατρική ειδικότερα, αλλά και για κάποια σοβαρά κοινωνικά προβλήματα, αποτέλεσμα της καθημερινής του ενασχόλησης με πολυποίκιλα προβλήματα που ταλανίζουν τα άτομα που απεγνωσμένα προστρέχουν ή οδηγούνται κοντά του για εξειδικευμένη ιατρική βοήθεια.

‘Οι ασθενείς είναι μια αστείρευτη πηγή γνώσεων για μένα’ λέει σε ένα σημείο, και κάπου αλλού, ‘ στην επικοινωνία με το σχιζοφρενή, ο γιατρός οφείλει να του δώσει από την αρχή την εντύπωση ότι ορισμένα πράγματα, όπως είναι η λήψη φαρμάκων, είναι αδιαπραγμάτευτα’, ή ότι ‘… η ιατρική είναι μια δύσκολη τέχνη. Δεν φτάνουν μόνο οι γνώσεις. Θέλει και δεξιοτεχνία για να κερδίσεις τον ασθενή. Να κερδίσεις την εμπιστοσύνη του. Να τον πείσεις να κάνει αυτά που του λες… Αλλιώς αν το αναλογιστείτε, όλες οι γνώσεις σήμερα βρίσκονται στο διαδίκτυο…’.

Σχολή εργοθεραπευτών. Φεβρουάριος του 1942.

Ιδιαίτερο κεφάλαιο αφιερώνεται από τον συγγραφέα όπως είναι αναμενόμενο, στο άγχος και στις κρίσεις πανικού, ένας ‘άχρηστος στην πραγματικότητα συναγερμός’ όπως επιγράφει το σχετικό κεφάλαιο.  Αναφέρεται δια βραχέων στο μηχανισμό δημιουργίας του άγχους, τον έλεγχό του, κι από την άλλη τη χρησιμότητά του και τις επιπτώσεις που έχει στον ανθρώπινο οργανισμό, κι  όπως και τα άλλα κεφάλαια, έτσι και τούτο τελειώνει με την ανάπτυξη της θεραπείας του με εκλαϊκευμένο τρόπο αλλά πατώντας σταθερά σε όλα τα στάδια πάνω στις ράγες της απαιτητικής του επιστήμης.  Στις σελίδες του βιβλίου, παρελαύνουν μπροστά μας τα θέματα της μανιοκατάθλιψης, του ιδεοψυχαναγκασμού, και της πιθανόν μη αναπόφευκτης φθοράς του εγκεφαλικού φλοιού, γνωστότερης ως άνοια. Κι ακόμα, οι διαταραχές του ύπνου, η ψυχογενής ανορεξία, η εγκράτεια, οι σύγχρονοι εθισμοί,  οι σχέσεις των δύο φύλων, το διαζύγιο και οι επιπτώσεις του στους εμπλεκόμενους. Το κεφάλαιο με τις προσωπικότητες των ανθρώπων, αναπτύσσεται αναλυτικά και το σπουδαιότερο ελκυστικά, προσφέροντας στον αναγνώστη χρήσιμες και έγκυρες πληροφορίες όσον αφορά το χαρακτήρα και τη συμπεριφορά των συνανθρώπων μας.  Για τον απλούστατο λόγο, ότι διερευνώντας τις προσωπικότητες των ανθρώπων που μας ενδιαφέρουν, μπορούμε τους βρούμε τα ‘κουμπιά’ ώστε να τους χειριζόμαστε καλύτερα, κι ακόμα να χειριστούμε καλύτερα τη σχέση μας μαζί τους.

Στο τέλος του βιβλίου, ο συγγραφέας φέρνει τις δύο ειδικότητες της χειρουργικής και της ψυχιατρικής απέναντι, αλλά στην ουσία τη μία δίπλα στην άλλη.  Γιατί όπως ισχυρίζεται, μπορεί η ειδικότητα της χειρουργικής να είναι καθαρά ‘βιολογική’ και της ψυχιατρικής μεταφυσική και περισσότερο κοντά στη φιλοσοφία και τη θεολογία, αλλά είναι καιρός κι αυτή ωριμάζοντας να  εγκαταλείψει την αχαλίνωτη φαντασία και να περάσει στον ορθολογισμό, εκεί όπου βρίσκεται κι η χειρουργική.  Κι αν κάτι πετυχαίνει με τον καλύτερο τρόπο ετούτο το βιβλίο του Παύλου Σακκά, είναι να φέρει την επιστήμη και την ειδικότητά του κοντά στον απλό πολίτη που βασανίζεται κι αυτός όπως και οι άλλοι που βρίσκονται γύρω του, ενώ με κάποια σχετική βοήθεια από κάποιον έμπειρο ψυχίατρο πολλά πράγματα σε αρκετούς συμπολίτες μας, θα ήταν σαφώς διαφορετικά!

Η ‘Ψυχιατρική αλλιώς’, είναι το απόσταγμα γνώσεων και μακρόχρονης πείρας  του συγγραφέα σε θέματα ψυχιατρικά. Έξυπνο θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε το γεγονός ότι φέρνει τις παθήσεις της ειδικότητάς του παραλληλίζοντας κάποιες φορές τα συμπτώματά τους με ορολογίες και λειτουργίες των ηλεκτρονικών υπολογιστών, κάνοντας έτσι ελκυστικότερο το κείμενο και ίσως περισσότερο κατανοητό, κυρίως στις νεότερες γενιές που είναι περισσότερο εξοικειωμένες με τη χρήση τους, και από την  άλλη μεριά τονίζοντας τις λεπτεπίλεπτες και πολύπλοκες διαδρομές και μονοπάτια που ακολουθεί το ανθρώπινο μυαλό, η σκέψη  και η συμπεριφορά ενός εκάστου εξ ημών σε κάθε δεδομένη στιγμή.