Fractal

Σημειώσεις για το μυθιστόρημα «Παπούτσια με φτερά» της Μαρίας Παπαγιάννη

Γράφει ο Σταύρος Σταμπόγλης //

 

papoutsia-me-fteraΜαρία Παπαγιάννη «Παπούτσια με φτερά», Εκδόσεις Πατάκη, 2016, σελ. 288

 

Κρατώ ένα ζευγάρι παπούτσια με φτερά και 1197 λέξεις. Δηλαδή απαιτούνται σχεδόν 15 λεπτά για να σας περιγράψω τι ένοιωσα ταξιδεύοντας  αλά Μαρία Παπαγιάννη. Ένα ταξίδι που ξεκινά με τοπία  ονείρου  για ν’ αγκαλιάσει τον πραγματικό κόσμο, από τούτη την ειρηνική σύναξη κι ως την ασχήμια του απέραντου πολέμου.

Τα παπούτσια με φτερά είναι μυθιστόρημα εξαιρετικό και ιδιαίτερου  ρυθμού. Αφορά  έφηβους τουλάχιστον από τα 15 έως τα 75. Διαθέτει ζωντάνια, αλήθεια, έμπνευση και την πονηριά αλεπούς. Στην ουσία πρόκειται για σύνθεση ποιητικών στιγμών που μας εξαπατά ως μυθιστόρημα χάρις σε μια ικανή δόση πρόζας. Από την πρώτη σελίδα αντιλαμβάνεσαι πως δεν μπορείς να μείνεις στην επιφάνεια. Υπάρχουν μαστορικά τεχνάσματα, ας τα πούμε έτσι για ευκολία, που σε τραβούν προς την ουσία. Συμβολισμοί, αντιθέσεις, αφαίρεση, ονειροπαρμένες καταστάσεις, λέξεις μαγικές, αγαπητικές στιγμές, γλυκύτατες υπερβολές, απλότητα και σοφία, χωνεμένη εμπειρία και γνώση, θλίψη, απώλειες φανερές και ανομολόγητες,  ορφάνια, προσφυγιά, πόλεμος, ελπίδα, θεατρικότητα. Όλα με την οικονομία μιας ελλειπτικής και ευφυούς ματιάς στα γεγονότα γύρω μας.

Το θετικό υπερβαίνει. Η θλίψη οδηγεί στην  τρυφερότητα κι από κει στην αισιοδοξία. Αίσθηση πληρότητας μας κατακλύζει. Μιλάμε για όρους ποιητικής συμπύκνωσης. Άλλωστε η ποίηση εκφράζει τους πόθους μας απ’ την πρώτη ημέρα επί της γης, πριν ο λόγος γίνει πολύπλοκος, πριν η φιλοσοφία φτάσει σεβάσμια  επιστήμη, και προπάντων πριν η δημιουργία ξεμείνει σε κατάλογους κατατάξεων. Σε τέτοιο γνήσιο χώμα καλλιεργεί η Μαρία. Υπάρχει και μια πρέζα μυστηρίου όπου απαιτείται. Άλλωστε χωρίς μυστήριο στο τσαντάκι της, ούτε και η φύση τολμά να βγει έξω.

Η Μαρία Παπαγιάννη τινάζει την ψυχή της στο παράθυρο και πέφτουν εικόνες. Ηρεμία, απαντοχή, καθαρότητα. Ό, τι πηγάζει από της αγάπης το σιωπηλό χάδι. Λες και παρατηρείς το κόρτε ενός γλάρου με τον κόντρα άνεμο. Όταν η ισχύς αντίθετων ενεργειών βρίσκεται στο ζενίθ κι όμως όλα  αιωρούνται με την ευγένεια της σιγής. Κι  ας βράζουν η θάλασσα κάτωθεν, τα σύννεφα άνωθεν.

Έχουμε  την ευκαιρία να συνειδητοποιήσουμε αξίες και καθήκοντα ως άνθρωποι, και γιατί όχι ως πολίτες. Μας λέει η Μαρία πίσω απ’ τις λέξεις πως όλα τα είδη  διαθέτουμε τον ίδιο ελάχιστο τόπο για να σταθούμε. Ας αγαπηθούμε λοιπόν. Σε τελευταία ανάλυση είμαστε αναγκασμένα ν’ αγαπηθούμε αν θέλουμε να επιβιώσουμε. Η αγάπη εδώ μέσα δεν είναι κάτι τις των θνητών, δεν απομένει μονοσήμαντη. Η αγάπη ετούτη γίνεται  πολυσήμαντη από κεφάλαιο σε κεφάλαιο και εξυψώνεται σε συμπαντική ευλογία.

Έχουμε μια  εξαιρετική συγγραφέα. Παρένθεση, τα τελευταία χρόνια οι γυναίκες ανθίζουν ανεξάρτητα από θυσίες.  Κι αυτό είναι  ένα σπουδαίο βήμα. Το μόνο απ’ το μήνυμα δικαιοσύνης, ισότητας και ελευθερίας που μπορεί να μας παρηγορήσει στην αρχαία εποχή της βαρβαρότητας που διανύουμε ακόμα. Κλείνω την παρένθεση. Η Μαρία  είναι και καλλιεργητής γνώσης. Κάνει παραμύθι τα μυστικά του σύμπαντος, της γένεσης, τα κόλπα που χρησιμοποιεί η φύση για να δημιουργήσει και να στηρίξει τη ζωή. Νόμοι που χρειαστήκαμε χιλιάδες χρόνια να τους αντιληφθούμε και να τους κατατάξουμε, βρίσκονται εδώ εκτεθειμένοι. Τελικά πίσω από γεγονότα  και  συμβολισμούς κατανοούμε πως  το ζήτημα της συνύπαρξης άρα και της ύπαρξης είναι πλέον στα χέρια μας. Ας παλέψουμε με κατανόηση και αποδοχή, με αξιοπρέπεια και σεβασμό, με ερωτήματα όπως οι ήρωες εδώ μέσα, κι όλα θα πάρουν το δρόμο τους. Τα «παπούτσια με φτερά» είναι, και, ένα εγχειρίδιο φιλοσοφίας. Και σαν τέτοιο μας ωθεί στην αισιοδοξία που οφείλουμε να αναδίδουμε.

 

Μαρία Παπαγιάννη

Μαρία Παπαγιάννη

 

Αν με την πρώτη ματιά δεν αντιληφθείς κάποιο μήνυμα στο επόμενο κεφάλαιο σου παρέχονται τα μέσα να το ξαναπλησιάσεις. Κανείς δεν θα σε κατηγορήσει αν καθυστερήσεις να καταλάβεις. Γιατί σε περιμένουν διακριτικά και μ’ εμπιστοσύνη. Υπάρχει πάντα για τους καλούς αναγνώστες, δηλαδή αυτούς που θέλουν να κουραστούν λιγουλάκι, ένα ανώτερο επίπεδο για να στεριώνει το προηγούμενο.

Θα ρωτήσετε τώρα, μα δεν υπάρχει υπόθεση; Υπάρχει και μάλιστα απολύτως σύγχρονη. Όπως κι ένα σωρό ήρωες που άλλοτε με απορίες, άλλοτε με αγωνία, άλλοτε με θλίψη, αλλά κυρίως με κεκρυμμένη γενναιότητα, αντιμετωπίζουν τον κόσμο. Στο τέλος αντιλαμβάνεσαι κάτι παρηγορητικό. Αν και ο ουμανισμός έχει ηττηθεί προς ώρας από τις ισχυρότατες γραφειοκρατίες της απληστίας, μπορείς να νοιώσεις τα ξέφτια του κακού γύρω-γύρω να κατατροπώνονται χιλιοστό προς χιλιοστό από την απαντοχή και το πείσμα της ελπίδας.

Εδώ μέσα αναγνωρίζουμε την λάμψη του ελάχιστου με  διάλογους σαν αρχαίο τηλεγράφημα. Γι’ αυτό μιλώ για ποίηση στην υπηρεσία της πρόζας ή και το αντίθετο. Και μια λεπτομέρεια περί βρασμού. Πριν σβήσει η φωτιά, η Μαρία ανακατεύει με διακριτικές ανατροπές για να βάλει γρήγορα τα πάντα στη θέση τους. Όπως το αηδόνι μέσα στο κλουβί. Γρήγορα ανακαλύπτεις πως το κλουβί είναι ανοικτό. Πως το αηδόνι  αγαπάει  το κορίτσι του έργου και με τη θέληση του βρίσκεται εκεί. Και να  το μεγάλο κόλπο: με την τρυφερότητα  ξεχνά την οδυνηρή πλευρά. Εκείνο που έχει σημασία είναι  τα χιλιάδες διανύσματα στην τεθλασμένη του χρόνου, παρότι ο ίδιος μένει ακίνητος στις απόψεις του. Η κίνηση ως έννοια υπερβαίνει, αλλά το όνειρο προηγείται  και το θαύμα αστράφτει στο τέλος.  Ορίστε, την ψώνισα και του λόγου μου. Άρχισα να βλέπω θαύματα. Άρχισα να διακρίνω σαν την Μαρία Παπαγιάννη. Να μυρίζω το ακατόρθωτο. Ο καθένας μπορεί να το πάθει.  Θα νοιώσει τη στεριά που στριφογυρίζει αδιάκοπα για να ισορροπεί η ανισορροπία. Τον ουρανό με χίλια καντάρια  βότσαλα σε κάθε ματιά να αιωρούνται αφρός θαλασσινός. Το  σκοτάδι να συνεπικουρεί την ισχύ του φωτός. Ερωτευμένα γραμματάκια να γίνονται σοφές μοναδικότητες κι ύστερα ζουμερές έννοιες. Στίχοι μεγάλων ποιητών να υπηρετούν μια ταπεινή σήμανση κατεύθυνσης. Όλα  μετασχηματίζονται σε γνώση. Και η γνώση περιπέτεια.

Και όταν τα παπούτσια  θα ανοίξουν τα φτερά τους, κάτι αναπόφευκτο με την συνταγή της Μαρίας Παπαγιάννη, θα γευτούμε ένα θαυμαστό ταξίδι στην πλάτη μιας χήνας, ένα χορό στους αιθέρες με καβαλιέρο τον κύριο Σαιντ Εξυπερύ, θ’ αναζητήσουμε θησαυρούς στην Βαγία, θα χαθούμε σε μια βιτρίνα με καπλάνια, θα φάμε την σκόνη βομβαρδισμένων πόλεων, παρέα με την Αλίκη και τον Αλαντίν και μικρούς πρίγκιπες και  τρελλοκαπελάδες και τον βασιλιά  των ξωτικών Όμπερον. Κάτω «από δέντρα μοναχά», κι όμως δάση προικισμένα, θα πιούμε τσάι καυτό με γάτες, σκύλους κι αηδόνια ερωτευμένα ακούγοντας τον λυγμό του Λιβυκού. Δεν μιλώ για επιρροές ή συνέχειες. Το αυθεντικό δεν φοβάται να πάρει τους δρόμους με τις ομορφιές. Αντίθετα βγαίνει και ξεπερνά πρώτα τον ίδιο τον εαυτόν του.

 

papoutsia-me-ftera_cover

 

Εδώ οι εμπειρίες οδηγούν σε απώλειες που μας γεμίζουν και τότε ξέρουμε πως δεν είμαστε μόνοι μας· η γνώση κουβαλά και το βάρος της απώλειας. Αλλά  οι ήρωες της Μαρίας, ακόμα και οι πρώην θαλασσινοί που έχουν ρίξει πια άγκυρα στο μπράτσο τους, απογειώνονται παρά κι ενάντια. Ίσως απογειώνονται μετά φόβου γνώσεως, αλλά με γενναιότητα και απαντοχή οπωσδήποτε. Εδώ μας ανοίγεται μια μαγική  ζωγραφιά, μια γεννήτρια οριζόντων. Δεν πρέπει να χάσουμε την ευκαιρία. Πηδάμε μέσα και το ταξίδι αρχίζει. Ό, τι αναζητούμε είναι μπροστά.

Θα λάτρευα ετούτο το μυθιστόρημα μεταγραμμένο σε εικόνες. Θα λάτρευα ένα θεατρικό να ορίζεται από  διάλογους αλά Μαρία Παπαγιάννη: «Φτάσαμε στο δέντρο της πίστης» / «Της ποιας;» / «Έλα, κατεβαίνουμε. Ακολούθα και μη μιλάς»/ «Δεν υπάρχει δρόμος»/ «Προχώρα στη ρίζα»…

Ναι, με μάγεψαν παπούτσια και φτερά, που με λογισμό, πονηριά κι αγάπη, τα έχει συρράψει μια Μαρία ή Ρόζα ή Γελαστή ή Τρελή ή Τσίνα, Πριγκίπισσα  ονείρων και αρχαίων πόλεων εξάπαντος.

Δεν ξέρω αν μάθατε και σεις πως τα «παπούτσια με φτερά» τώρα δα προηγούνται  ένα μίλι μπροστά, του λόγου μου πάντως τρώω τη σκόνη τους.

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top