Fractal

“…ος μάλα πολλά πλάγχθη…”

Γράφει ο Σταύρος Σταμπόγλης //

 

Σχολιάζοντας το «Παιχνίδι με τον σπάγκο» της Σόνιας Ζαχαράτου, εκδόσεις «Κουκούτσι» 2017

 

Με την Σόνια Ζαχαράτου γνωριζόμαστε από το 1968. Μισόν αιώνα ανάμεσα σε δυο αιώνες. Πιστεύω πως σήμερα είμαστε πλουσιότεροι αλλά συνάμα και πιο φτωχοί. Τόσοι αγαπημένοι, τόσες ιδέες έρωτος να παραστέκονται εν σιωπή κι  ούτε λέξη να μας συντρέξουν. Μονάχα  καυτές και πικρές εικόνες πίσω απ’ τα μάτια. Τα κόλπα της ζωής δεν  επαρκούν πια για ν’ αντιμετωπιστεί  ετούτο το είδος της μοναξιάς. Δεν είμαι εκτός θέματος. Όλα είναι μέσα στο «Παιχνίδι με τον σπάγκο».

Η Σόνια Ζαχαράτου είναι με την καλή έννοια επαγγελματίας γραφιάς. Παιδιόθεν γραφιάς. Έμαθε στο πεδίο της μάχης, εμπόδιο το εμπόδιο, είδος προς είδος, βήμα προς βήμα, συντριβή προς συντριβή. Στήθος γεμάτο  παράσημα και τραύματα. Και οι νίκες πύρρειες.  Γι’ αυτό μπορεί και μας μιλά με δύναμη κι  αλήθεια για τα πείσματα της ζωής καθώς στριμώχνουν στην γωνιά της την ανυπαρξία. Όχι τις εμμονές, τα πείσματα. Τα πείσματα είναι κάτι άλλο. Είναι οι αιτίες επιβίωσης με κύριο σύμμαχο τα σωθικά σου. Είναι η επιβίωση με θυμό, θλίψη, πόνο, αγάπη, τρυφερότητα. Με πίστη αταλάντευτη σ’ αυτό που κάνεις. Η Σόνια Ζαχαράτου είναι αυτό που είναι δια πυρός και σιδήρου. Αλλά ξέρω να γράφω σημαίνει πως δεν έχει σημασία τι γράφω αλλά πως το γράφω. Αλλά βέβαια, κατά βάθος, καλός γραφιάς είναι αυτός που του περισσεύει ψυχή να την ρίξει στ’ άσπρο χαρτί. Της Σόνιας όχι μόνο της περισσεύει να μοιραστεί μαζί μας, αλλά ξέρει  και να διαχειρίζεται αυτό το περίσσευμα.

Στο «Παιχνίδι με τον σπάγκο» το γράψιμο της γίνεται ακόμη πιο στιβαρό πιο περίτεχνο. Γίνεται κι ιδιαίτερα ελλειπτικό. Είναι ολόκληρο μια Μεταφορά, une métaphore, κατά το «ευρωπαϊκότερον». Πιάνουμε κι ένα άρωμα δυναμικής Καζαντζάκη και Σικελιανού εν οικονομία. Μέχρι και «Άσμα Ασμάτων» ευωδιάζει. Μέχρι κι ελληνικούς ρυθμούς σε θραύσμα από ψυχή Σκαλκώτα. Ομορφιές, ναι, αν βέβαια επιθυμούμε κάτι δροσερό, ένα αεράκι, που θα ενσωματώνει στοιχεία, δίχως μισαλλοδοξίες,  απ’ την βαθιά και την νεότερη παράδοση, απ’ το κλασσικό, απ’ τον ξεχασμένο φορμαλισμό, απ’ το  σπουδαίο μοντέρνο κι απ’ το μεταμοντέρνο μπαρόκο,  οδεύοντας για κάπου που ακόμα δεν ξέρουμε. Ωστόσο μάλλον η Σόνια Ζαχαράτου σε καλό δρόμο βρίσκεται. Συχνά μοιάζει ν’ αφήνει στο λευκό χαρτί ένα καλοπελεκημένο κεσάρι. Γωνιακές πέτρες να κρατούν γερά το σπιτικό ακόμα κι  όταν τ’ άλλα ένα γύρω σωριάζονται. Άλλες φορές πάλι θωρείς ένα περίτεχνο μοτίβο για κεφαλάρι ασπροσέντονου να στολίζει νυφική παστάδα. Αρχαίος λιθοξόος και συγχρόνως κεντήστρα προίκας. Κεντήστρα λόγου.  Γραφή αυθεντική. Αδρότητα γλυπτικής και συγχρόνως ψιλοβελονιά. Το χειροποίητο υπό την καθοδήγηση του Αχειροποίητου. Προίκα της Σόνιας η ελληνική γλώσσα. Δεν την ξοδεύει. Την παλεύει με μαεστρία. Την αυγατίζει. Όπου κάθε λέξη πριν ενσωματωθεί στις γενικότερες έννοιες πέφτει στο χαρτί γυμνή, αληθινή, γεμάτη, ένθεη, φτερωτή. Οι λέξεις εδώ ντύνουν την κίνηση εν ρυθμό και ιερότητα. Μια πτήση θα έλεγα. Όπου  αλλεπάλληλοι  και βαρύτατοι τόποι, από έρμα, μετασχηματίζονται σε φτερά. Οι αράδες ξεφεύγουν απ’ το χαρτί  διαφεύγουν στο χάος. Μια εντύπωση ελαφρότητας. Έναστρος ουρανός. Σκοτάδι διάτρητο από φως. Να κάτι από το ποίημα της εισαγωγής ΠΡΟΛΟΓΙΣΜΑ- ΘΗΛΥΚΟ ΓΕΝΟΣ, «…υδρόβια όντα που στη στεριά βρίσκουν τον εαυτό τους· / γυναίκες σημαδεμένες από αμαρτήματα όφεων και εσπεριδοειδών, / με κληρονομιά τραχιά υφάσματα από ξασμένο μαλλί, / μύθους, / μέδουσες και μαγγανείες· / γυναίκες τροφοδότες,/ μπάμπουσκες παραφουσκωμένες έμβρυα,/ μέλλοντες χρόνους και λαβωμένες επιστροφές…»

Και τι είναι ακριβώς το «Παιχνίδι με τον σπάγκο»; Ένα μεγάλο Ποίημα; Μια συλλογή ποιημάτων σε ενιαίο θέμα; Ένα θεατρικό έργο όπου η πρωταγωνίστρια άλλοτε μονολογεί μπροστά στον καθρέφτη άλλοτε συνομιλεί με τις σκιές;  Το θέατρο, ο αντίπαλος της μοναξιάς απέναντι στη συντριβή, καθώς φθονεροί θεοί τραγανίζουν αυτό που οι ίδιοι πρόσφεραν στον άνθρωπο,  ή μήπως ο άνθρωπος αντιπαλεύει τα πάθη και τη μοίρα του. Κάποτε εννοούσαν πως  Μοίρα = Θεός= Δαίμων= Ήθος. Το θέατρο και η Ποίηση ποιούν ήθος. Το «παιχνίδι με τον  σπάγκο», βήμα βήμα εξελίσσεται σε  ήθος . Το ήθος ως καθήκον στην επανάληψη της θυσίας. Η επανάληψη ως έννοια θυσίας αναπόφευκτης. Το «Παιχνίδι με τον σπάγκο» είναι μάλλον όλα αυτά την ίδια στιγμή. Σε μια αρχέτυπη και αρχέγονη ποιητική και σκηνική οικονομία. Τίποτε δεν περισσεύει κι όλα ξεχειλίζουν από κίνηση, ρυθμό και υπερβολή αγάπης. Αγάπη για την Μάνα. Ιερότητα για την γένεση, για το μαρτύριο σύλληψης, της εξόδου, της αντίστασης, της ενσωμάτωσης. Ιερότητα κατά την προφητική προδιάθεση. Ιερότητα κατά την επανάληψη. Για μένα είναι πρόφαση πως τούτο το ποίημα γράφτηκε για την αγάπη μιας κόρης προς την μάνα της. Το έργο τούτο είναι κυρίως ένας ύμνος για τη γυναίκα. Η γυναίκα είναι η οδός της θυσίας προς την αιωνιότητα. Και μπροστά στην δύναμη του ακατόρθωτου, της αθανασίας, η θυσία δεν είναι παρά ένα απλό παιχνίδι με σπάγκο μπερδεμένο στα δάκτυλα της γυναίκας-μάνας. Ένας λαβύρινθος που λύνεται με μια απλή γυναικεία μαμαδίστικη κίνηση. Και με γλυκό χαμόγελο. Έτσι για την αλήθεια το χαμόγελο της μητέρας της Σόνιας ήταν μια Βίβλος καρτερίας κι ελπίδας.

 

Σόνια Ζαχαράτου

 

Ξαναγυρνώ στην απλή κίνηση και την ακατανόητη για τ’ αρσενικό είδος  γυναικεία προφητική ικανότητα. Δυο αποσπάσματα από το πρώτο κεφάλαιο, ΤΟ ΘΕΙΟ ΒΡΕΦΟΣ, 1Ο,  «…κι έτσι, καταπίνοντας υγρά, πόνο και οργή, ανοίγω το ένα μάτι· στο φως· στους εκτυφλωτικούς κεραυνούς· στις υποχθόνιες διαμεσολαβήσεις του Πλούτωνα· στο χάος· στον χρόνο· στον κόσμο.», 2Ο , «…Εκστασιάζονται στη θέα του, υποκλίνονται στο θαύμα μου. Ότι κοιμάμαι νομίζουν στην αγκαλιά των αγγέλων. Εμένα, στα μνήματα η φωλιά μου. Εκεί κουρνιάζω και ακονίζω τη μελλοντική κραυγή μου.». Για κάτι λιγότερο κάποτε έκαιγαν γυναίκες και σήμερα λίγο πιο δίπλα της λιθοβολούν. Αλλά εδώ δεν υπάρχει μόνο η οδύνη της συντριβής αλλά και η συνειδητοποίηση του ακατόρθωτου, παρά τη γνώση ή χάρις στη γνώση.   Εδώ το αισιόδοξο ενδυναμώνεται κατά την αγάπη και κατά την απώλεια. Σε δυο κύρια σημεία του έργου κι  ύστερα από την περιγραφή κάθε φορά  μιας δύσκολης ενσωμάτωσης-αποδοχής, σημειώνεται σαν ελπιδοφόρο υστερόγραφο,  «Ξημερώνει. Το καλοκαίρι στο φόρτε του.»,  «Σε λίγο ξημερώνει. Το καλοκαίρι και πάλι στο φόρτε του». Λίγο πριν πέσει η αυλαία, καθώς ο διάλογος μεταξύ σκιών εξελίσσεται μέχρι να αποδομηθεί το  νόημα, καταλήγει πως όλα αντανακλούν μια λάμψη, ή μήπως εννοεί πως μετασχηματίζονται σε  φως. Ίσως να εννοεί πως το φως είναι η σκόνη από κάθε τι που αγαπήθηκε, σώματα, τόποι και ιδέες. ‘Ο, τι  μας κυκλώνει ως μέρος του χάους ή της αιωνιότητας.

Κλείνω μ’ ένα μικρό απόσπασμα με ισχύ αποκάλυψης. Νομίζω πως εδώ συμπυκνώνεται το «Παιχνίδι με τον σπάγκο» όχι σε αδιέξοδο λαβύρινθο αλλά σε λαβυρινθώδη σπείρα εξέλιξης. Δυο φράσεις σαν συσπειρωμένο ελατήριο. Κάτι μεταξύ συνειδητοποίησης και πρόβλεψης. Πρόκειται για τρεις στίχους από το VI κεφάλαιο «Γράμματα στη  Μαμά», και συγκεκριμένα από το 4ο γράμμα, «…και ότι κίβδηλη η παρθενία μου και ασεβής η γυμνότητά μου. / Καθόλου δεν αναλογίστηκε ότι ανήκω σε γενεά κατιούσα γενεών γυναικών που / πάντα ανελάμβαναν τον ρόλο του Προμηθέα». Ε, ναι, για κάτι πολύ λιγότερο σήμερα εμποδίζεται η Γένεση μιας Καινής Διαθήκης με γελοίες αλλά ικανότατες στην βαρύτητα τους γραφειοκρατίες και σκοπιμότητες. Η ποίηση πάντως μας παραστέκει με την δύναμη της καρτερίας και της γνώσης τουλάχιστον από την εποχή του Αισχύλου. Και του λόγου μου τώρα δα βεβαιώθηκα οριστικά πως το «Παιχνίδι με τον σπάγκο» είναι πάνω απ’ όλα ποίηση ως, «…γενεά κατιούσα γενεών…». Ζητώ συγγνώμη για ότι φανεί σαν υπερβολικό αλλά δεν είμαι εδικός κριτικός λογοτεχνίας και το συναίσθημα με κατακλύζει γλυκό σαν δηλητήριο. Όλα είναι μέσα στο «Παιχνίδι με τον σπάγκο», κάτι σαν παλιά προσευχή. Την ψιθυρίζεις το πρωί και τρέχει η ανυπαρξία με την ιστορία να σε στηρίξουν. Γίνονται θαύματα θαρρώ.

 

Αντίκυρα 28 Ιανουαρίου 2018

 

 

* Ο Σταύρος Σταμπόγλης είναι Αρχιτέκτων DESA-Μέλος ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ και ΤΕΕ. Γεννήθηκε το 1946  στην Αθήνα. Δημοσίευσε για πρώτη φορά  το 2007. Έχει δημοσιεύσει 8 ποιητικές συλλογές και δυο συλλογές διηγημάτων. Τελευταία ποιητική συλλογή «Διηγήσεις πόλεων» Κέδρος 2016. Είναι μέλος του «Κύκλου Ποιητών». 

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top