Όταν ο Τόπος γίνεται Τρόπος: Το κάθε έργο είναι αυτοβιογραφικό, έλεγε ο Μπόρχες, αλλά και η κάθε ανάγνωση είναι αυτοβιογραφική.

Γράφει η Μαρία Ιακώβου – Οικονόμου // *

 

[από την εκδήλωση της Λέσχης Ανάγνωσης Αμαρύνθου]

Η Ελένη Γκίκα  ήταν από το πρώτο της έργο λογοτεχνικά ώριμη. «Είναι φωτισμένη η Ελένη Γκίκα. Είναι η πραγμάτωση, η αποδελτίωση της διανόησης. Ναι, υπάρχουν και τέτοιες προσωπικότητες. Και καθώς μιλά, αισθάνεσαι ότι η λογοτεχνία τής οφείλει μια ανοιχτή επιταγή», γράφει η συγγραφέας και βιβλιοκριτικός Τέσυ Μπάιλα.

«Τα θέματα της είναι αυτό που λέει ο Άμλετ στον Οράτιο: Υπάρχουν πολλά πράγματα, Οράτιε, μεταξύ ουρανού και γης απ’ όλα όσα η φαντασία σου μπορεί να συλλάβει.
Η Ελένη Γκίκα είναι ερωτευμένη με όλα αυτά και μας δείχνει όσα η φαντασία μας δεν μπορεί να συλλάβει»,  λέει η συγγραφέας και καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Φωτεινή Τσαλίκογλου.

«Η Τέχνη είναι ο πλέον πρόσφορος τρόπος να προσεγγίσουμε το κακό δίχως να το διαπράξουμε», γράφει ο Μπατάιγ. Η λογοτεχνία μάς δίνει αυτό το δικαίωμα, γιατί μελετάμε τον άνθρωπο με τον προσωπικό πολιτισμό του.

Την υπόθεση την ακούσατε από το ποίημα του κυρίου Μπάμπη  Θεοδοσίου. 

Το μυθιστόρημα χωρίζεται  σε 3 μέρη. Κάθε μέρος περιλαμβάνει 7 κεφάλαια, κάθε κεφάλαιο 4 υποκεφάλαια – 4 πρόσωπα αρχικά, χωρισμένα με υπότιτλους:

Η ωραία της νύχτας, Η καταδικασμένη να εξιστορεί, Μιράμπιλις Τζαλάπα, Το κορίτσι που το είπαν φόνισσα.

Τα 4 πρόσωπα που στην πορεία είναι 3, γιατί η Η ωραία της νύχτας, ως πρόσωπο, είναι το ίδιο πρόσωπο με τη Μιράμπιλις Τζαλάπα.

Η Ωραία της νύχτας είναι ένα πολυπρισματικό βιβλίο. Την ιστορία μάς την αφηγείται η καταδικασμένη να εξιστορεί, αλλά και η ωραία της νύχτας (Μιράμπιλις Τζαλάπα) και το κορίτσι που το είπαν φόνισσα. Έτσι έχουμε ιστορία μέσα στην ιστορία. (Αυτό που γίνεται, ενδεικτικά αναφέρουμε, στον Άμλετ του Σαίξπηρ. Εκεί, ένας θίασος παρουσιάζει μια παράσταση για τους χαρακτήρες και φωτίζει μια θεματική πτυχή του παιχνιδιού). Επιπρόσθετα, τοποθετημένα, ως εμβόλιμα, υπάρχουν ντοκουμέντα από εφημερίδες, σημειώσεις για τις θεραπευτικές ιδιότητες των φυτών και των βοτάνων, για το συμβολισμό των λουλουδιών, αρχετυπικά  κεντήματα, παραδοσιακά φαγητά. Αυτά λειτουργούν ως στάσιμα, χορικά στην τραγωδία του έργου. Ένας κόσμος ολόκληρος!

Στο βιβλίο, πρωταγωνιστεί  ο τόπος. Το Κορωπί με τα μυστήρια, την παραφορά του και την υπερβολή του από τους αρχαίους χρόνους. Στα χρόνια μας, το Κορωπί, αν και θεωρείται πλέον προάστιο των Αθηνών, δεν παύει όμως να είναι μια κλειστή κοινωνία. Πρωταγωνιστεί και η οικογένεια, το συγγενικό και το ευρύτερο περιβάλλον, και κυρίως ο εσωτερικός κόσμος. «Είμαστε εμείς αλλά είναι κι ο τόπος μας, είναι οι γονείς κι οι συγγενείς μας, το παρελθόν μας κι ο χαρακτήρας μας. Όλα αυτά γίνονται μοίρα μας», λέει η Ελένη Γκίκα. Τα δύο φονικά γίνονται η αφορμή και η συγγραφέας μας συνθέτει το έργο.

Η συγγραφέας δηλώνει ότι «Η Ωραία της νύχτας» είναι ένα «αναστάσιμο» βιβλίο. Να το εξετάσουμε αυτό.

«Η συγγραφέας δεν περιγράφει ούτε τη μία, ούτε την άλλη ως ψυχρή και στυγνή δολοφόνο. Περιγράφει τα γεγονότα που οδήγησαν στους φόνους, όμως καταδύεται βαθειά στις ψυχές τους, διερευνά τις καλές τους πλευρές, αναζητώντας τις λέξεις που αντιστοιχούν στην πλευρά τους την ανθρώπινη, την πονετική», γράφει η δημοσιογράφος και συγγραφέας, Μαίρη Σάββα

Κρατώντας η ίδια τον ρόλο του αφηγητή, αλλά μετέχει  και στα δρώμενα, «η συγγραφέας με, σχεδόν, θεία αφέλεια αντιμετωπίζει και τους πιο σκοτεινούς της  ήρωες, με  απέραντη κατανόηση και επιείκεια  προσπαθεί να κατανοήσει τις παρεκτροπές, τις εμμονές, τα πάθη τους, σαν να είναι πιόνια ανώτερου πεπρωμένου που τα ορίζει και τα κυβερνά , προσπαθεί να φωτίσει τα κίνητρα του ερωτικού πάθους, που το οδηγεί στο έγκλημα και ακόμα τη ζήλια, το φόβο, την ανασφάλεια και την άκρα ταπείνωση, που αδυνατούν  να διαχειριστούν τις πράξεις τους, όντας εύθραυστες και ανολοκλήρωτες προσωπικότητες. Προσπαθεί  η συγγραφέας να φωτίσει την καταγωγή και την φορτισμένη ιστορία του τόπου της  για να αποκτήσουν καταγωγή, αυτογνωσία , συνειδητότητα της ακραίας παραφοράς τους… Τα πρόσωπα του δράματος είναι όντα ανολοκλήρωτα, χωρίς συγκρότηση και αυτεξουσιότητα, είναι άτομα με μεγάλες εξαρτήσεις και προσκολλήσεις, που προσπαθούν απεγνωσμένα να κρατηθούν στη ζωή, χρησιμοποιώντας νοσηρούς και απελπισμένους μηχανισμούς άμυνας του Εγώ. Δεν είναι ενεργά δρώντα πρόσωπα, αλλά παθητικά ενεργούμενα της ζωής και της ιστορίας. Ζητούν στηρίγματα στους άλλους και οι άλλοι όντας ανολοκλήρωτοι και ανώριμοι γίνονται οι βασανιστές τους. Γιατί όντας αδύναμοι και οι ίδιοι διψούν να εξουσιάσουν και να υποτάξουν τα θύματά τους. Έχουν την έπαρση του εξουσιαστή, χωρίς να μπορούν να δουν ότι αυτή η έπαρση είναι το αναποδογυρισμένο βάραθρο της δικής τους ασημαντότητας…… Η συγγραφέας, όπως είπαμε και στην αρχή, αντιμετωπίζει με κατανόηση, ευαισθησία και επιείκεια  τα σπαραγμένα, μπερδεμένα και ατιμασμένα  πρόσωπα που δεν είχαν τη δύναμη, το θάρρος, τη γνώση ακόμη και τη στήριξη από το οικογενειακό περιβάλλον για να ανατρέψουν αυτές τις νοσηρές συνθήκες, την υποταγή και την εξάρτηση που τους οδηγούν μέσα στο χρόνο στην αυτοταπείνωση και σε εκείνη την παράδοξη απέχθεια που νιώθουμε οι περισσότεροι για τον εαυτό μας», λέει ο ποιητής, ψυχίατρος, διδάκτορας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Μανώλης Πρατικάκης.

Διερευνά τις πλευρές αυτές, αναζητώντας τις λέξεις που αντιστοιχούν. «Γιατί η Ελένη Γκίκα αγαπά τις λέξεις», μάς λέει ο Νίκος Μουρατίδης. Οι λέξεις και οι ιδέες της, ένα κέντημα προσεγμένο και στην τελευταία λεπτομέρεια του.

«Έτσι λοιπόν, η Ελένη Γκίκα δείχνει τον άνθρωπο, με το Α κεφαλαίο. Βάζει τον αναγνώστη να σκεφθεί, να προβληματισθεί, όπως άλλωστε κάνει και η ίδια. Και, αν ο αναγνώστης ζει σε μια κλειστή κοινωνία, τότε σκέφτεται ότι τα πράγματα μπορεί να μην είναι έτσι, όπως όλοι λένε, αλλά υπάρχουν κι άλλες όψεις της ίδιας πραγματικότητας…», γράφει η Μαίρη Σάββα.

«Ο κήπος κρύβει την Εδέμ που αξιώθηκε η φόνισσα επί της γης, τον Παράδεισο επί της γης. Ο ολάνθιστος κήπος είναι ένας  νέος τρόπος ζωής, είναι ΤΟΠΟΣ. Πάντα κρύβει στο χώμα του την υπόσχεση της αναγέννησης. Κι ο γυάλινος κόσμος τον εύθραυστο κόσμο μας. Αλλά δίχως απομόνωση και σιωπή, ούτε Εδέμ, ούτε τα κλειδιά για το αίνιγμα της ζωής. Στη σιωπή και στη μοναξιά μπορείς να δεις και ν’ ακούσεις τα αληθινά. Και της ζωής και της ψυχής σου. Ακόμα και τους άλλους, στη σιωπή και στη μοναξιά τους συναντάς. Και η ιστορία του τόπου μπορεί και να σε οδηγήσει σε συνείδηση εαυτού», λέει η συγγραφέας.

Η εξιστόρηση των γεγονότων γίνεται άλλοτε διαδοχικά, άλλοτε με αναδρομές στο παρελθόν, ακόμα και με υποθέσεις μελλοντικές, π.χ. το νέο κορίτσι κυοφορεί και γράφει την ιστορία του τόπου της μέσα στη φυλακή. Και με αυτό, το τελευταίο, δηλώνει ακόμα μία φορά το στοιχείο το αναστάσιμο.

Η συγγραφέας θέλει όλοι να σώζονται… «Παντού αγιάζει κανείς», λέει Η Ελένη Γκίκα. Επομένως σωστά, το βιβλίο αυτό είναι ένα ανοιξιάτικο βιβλίο, ένα «αναστάσιμο» βιβλίο, όπως η ίδια το έχει δηλώσει/χαρακτηρίσει.

Τελικά, για να μιλήσουμε με τρέχοντες όρους: «Η ωραία της νύχτας» είναι μια νουάρ ιστορία. Παράλληλα είναι και ένα ταξίδι έντονων συναισθημάτων, προβληματισμών,  παράξενων αναφορών, π.χ. σε θέματα που αφορούν το Κορωπί, στον Υμηττό, σε ένα κτίριο περίεργο, σε ανθρωποθυσίες στην Αρκαδία και τέλος, βρίθει λογοτεχνικών αναφορών, όπως κάθε άλλη δουλειά της Γκίκα . Η λογοτεχνία είναι παρούσα παντού με τις ατραπούς της.

Η Ελένη Γκίκα έχει διαβάσει και διαβάζει ελληνική και ξένη λογοτεχνία, φιλοσοφία και όχι μόνο. Προσωπικά, θεωρώ ότι είναι μία κολυμβήτρια στους ωκεανούς της παγκόσμιας διανόησης , το νερό των ωκεανών αυτών έχει ενσωματωθεί με το σώμα της, έχει γίνει το αίμα της, ο νους, το συναίσθημα, η ηθική της και έχει γίνει δικό της, είναι δικό της. Μάς το επιστρέφει με προσωπικό, υποδειγματικό τρόπο. Το γράψιμό της αποτελεί σχολή στα ελληνικά γράμματα. Για να επιτευχθεί αυτό χρειάζεται ταλέντο. Και η Ελένη Γκίκα το έχει!
Ενδεικτικά είναι παρόντες: Ο Κάρλος Αϋμί, ο Γιαννούλης Χαλεπάς και ο Αλεχάντρο Γιοντορόφσκι  πριν το α΄μέρος του βιβλίου. Ακολουθούν: Η Μαντάμ Μποβαρί του Φλωμπέρ, η Φόνισσα του Παπαδιαμάντη, ο Αντερσεν με τα παραμύθια του, ο Τέννεσι Ουίλιαμς με το Γυάλινο Κόσμο του, ο Ίψεν με το Κουκλόσπιτο, η αγαπημένη της Γυόκο Ογκάουα,  ο αγαπημένος της Ντοστογιέφσκι, ο Μαρκές, ο  Οκτάβιο Πας, ο Κίργκεκορ, ο Σάρτρ, ο Καζαντζάκης, ο Καβάφης, ο Σεφέρης, ο ποιητής Αργύρης Χιόνης, ο Μιχάλης Μαρματάκης με το στίχο του «γυναίκα από πέτρα με ψυχή βιασμένη», η Αγκάθα Κρίστι, οι αγαπημένοι της,  Μπόρχες και Ταρκόφσκι, ο Μπέρκμαν, εκκλησιαστικά αποσπάσματα, ρήσεις αγίων κ.α. πολλοί. Ορισμένοι καταγράφονται με τα ονόματά τους ή με τα έργα τους, άλλοι νοούνται με τις ιδέες τους ή με το ύφος της γραφής τους. Αυτή είναι η μαγεία της γραφής της Ελένης Γκίκα.

Το κάθε έργο είναι αυτοβιογραφικό, έλεγε ο Μπόρχες, αλλά και η κάθε ανάγνωση είναι αυτοβιογραφική.

Οι ερωτήσεις και οι  απαντήσεις δικές σας!

* Η Μαρία Ιακώβου-Οικονόμου είναι η ιδρύτρια της Λέσχης Ανάγνωσης Αμαρύνθου και το κείμενο αυτό γράφτηκε και διαβάστηκε στη συνάντηση της 10/9/2018.