Σκιαγραφώντας τον Γιώργο Χρονά

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη //

Ζυράνα Ζατέλη, Φώτης Θαλασσινός, Βασιλης Ζηλάκος, Κωνσταντίνος Μπούρας, Ανδρέας Μήτσου, Σταύρος Σταυρόπουλος: “Όψεις του Γιώργου Χρονά”. Εκδόσεις Οδός Πανός, 2017

Μερικοί ποιητές μας, τόσο εδώ όσο και στην αλλοδαπή, ήταν μάλλον άτυχοι, αφού δεν μπόρεσαν αν δουν έστω και μια ποιητική τους συλλογή τυπωμένη. Και για να πάμε λίγο μακρύτερα, αρκετοί ήταν κι εκείνοι που λοιδορήθηκαν γι’ αυτή την ενασχόλησή τους. Έχοντας αυτά κατά νου, μπορούμε άφοβα να ισχυριστούμε ότι ο Γιώργος Χρονάς, υπήρξε από πολλές πλευρές τυχερός. Και τις ποιητικές συλλογές του είδε τυπωμένες και ευμενή σχόλια εισέπραξε ως τώρα, από αναγνώστες και συναδέλφους. Πρόσφατη εκδήλωση στην οποία τιμήθηκε η προσφορά του στον τόπο, είναι εκείνη της 13ης  Σεπτεμβρίου 2016, η οποία έλαβε χώρα στο Ζάππειο Μέγαρο και η οποία οργανώθηκε από τον Σύνδεσμο Εκδοτών Βιβλίου. Οι Ζυράνα Ζατέλη, Φώτης Θαλασσινός, Βασίλης Ζηλάκος, Κωνσταντίνος Μπούρας, Ανδρέας Μήτσου, Σταύρος Σταυρόπουλος, και Θανάσης Νιάρχος μίλησαν με τα θερμότερα λόγια γι’ αυτόν. Τον ποιητή και τον άνθρωπο. Σημειωτέον ότι όλη η εκδήλωση μεταδόθηκε απευθείας από το Τρίτο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας. Η ομιλία του Θανάση Νιάρχου, εκδόθηκε σε ανεξάρτητο δεκαεξασέλιδο από τις Εκδόσεις Μπιλιέτο, στην Παιανία, μαζί με κάποια ποιήματα του Γιώργου Χρονά.

Πρόσφατη φωτογραφία του Γιώργου Χρονά (Φεβρουάριος 2017) στο γραφείο του στις εκδόσεις Οδός Πανός, εν μέσω βιβλίων, περιοδικών, εφημερίδων, εκδόσεων και φωτογραφιών αγαπημένων υπάρξεων, που τον συνοδεύουν για κάπου μισό αιώνα πια.

Τα κείμενα των άλλων ομιλητών, συγκεντρώθηκαν και κυκλοφόρησαν πρόσφατα από τις Εκδόσεις Οδός Πανός. Η Ζυράνα Ζατέλη περιγράφει πως έκανε την είσοδο σ’ ένα από τα δωμάτια της Οδού Πανός στην Πλάκα, και βρέθηκε, το μόνο κορίτσι, εν μέσω ενός σμήνους αγοριών με οικοδεσπότη φυσικά το Γιώργο Χρονά. Περιγράφει τώρα τον ποιητή, ως ένα ‘δαιμόνιο λαγωνικό και της αγοράς και της ποίησης’, έναν ποιητή αγωγιάτη που ‘… μια ζωή δρόμους έπαιρνε, δρόμους άφηνε κουβαλώντας στα δυό του χέρια μεγάλες τσάντες με βιβλία και τεύχη της ‘Οδού Πανός’, δημιουργός και διανομέας, ταυτόχρονα, παιδί της τέχνης και του επιούσιου…’. Αναφέρει ακόμα πάμπολλα χαρακτηριστικά  περιστατικά από τις φορές που βρέθηκαν μαζί, όπως εκείνη σ’ ένα στούντιο, όπου εκείνος τη συμβούλεψε με απλότητα ‘Δεν έβαλες ζάχαρη στον καφέ σου, έτσι; Γιατί θα κολλάει η γλώσσα! Ούτε σοκολάτα, ούτε τίποτα, σκέτο νερό ή πικρός καφές. Και γουλιές νερού, όχι ολόκληρο το ποτήρι. Και να ’σαι συγκεντρωμένη, όλα θα παν καλά. Και να μη φοβάσαι!’.

Ο Φώτης Θαλασσινός, σκιαγραφεί περιόδους της ζωής του, την ασχολία του με το θέατρο τα τελευταία χρόνια, και τη συνήθεια του ‘.. όταν πεθαίνει κάποιος φίλος του να τον κατευοδώνει με εξαίσιες σελίδες-συνθέσεις δικών του εξόδιων ακολουθιών…’. Άλλος φίλος, του στενού του περιβάλλοντος, ο Βασίλης Ζηλάκος, τον παρομοίασε ως, ‘…μοναχό που καθαρίζει τα φύλλα στον κήπο του μοναστηριού την ΄ώρα που φυσάει…’, κι ο Κωνσταντίνος Μπούρας, ότι ‘… δεν προσδοκά την μετά θάνατον λύτρωσιν αλλά την προθανάτιον ευδαιμονίαν…’.

Ο Σταύρος Σταυρόπουλος πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα, και  αναφέρεται στην πρόσφατη περιπέτεια της υγείας του, λέγοντας, ‘… ακόμα και το τρίτο του πόδι, αυτό που απέκτησε τελευταία, ο τρόπος που το χρησιμοποιεί ή το αφήνει στην άκρη είναι Τέχνη…’. Και συνεχίζει, ‘… Σκιαγραφεί μια ποίηση της πόλης χωρίς τα ρούχα της, προκλητική, ευθύβολη, ως μια σειρά από ενσταντανέ που εκτυλίσσονται τυχαία σε δρόμους και σινεμά, σε ξενοδοχεία τετάρτης κατηγορίας και μηχανουργεία, μια περιπλάνηση στη φτωχολογιά, εκεί που ζει και αναπνέει ένα διαφορετικό περιθώριο, που όποτε απασχολεί την κοινή γνώμη, αποτελεί- συνήθως-παράδειγμα προς αποφυγή ή σκάνδαλο πρώτου βαθμού…’.

Την έκδοση, συμπληρώνει η παράθεση αρκετών και χαρακτηριστικών ποιημάτων του Χρονά, στο τέλος του βιβλίου. Μου έμεινε διαβάζοντάς το, η αναφορά της Ζυράνας  Ζατέλη στον ήπιο χαρακτήρα του Χρονά, που χωρίς να γίνεται καταπιεστικός συμβουλεύει, νουθετεί, ανακαλύπτει και προωθεί καινούργιους συνεργάτες στον κόσμο της λογοτεχνίας και των τεχνών. Χωρίς να το θέλει η Ζατέλη, με έφερε δύο χρόνια πίσω, στον Απρίλιο του 2014, όταν βρέθηκα φιλοξενούμενός του, στο ‘Ξενοδοχείο Βαλκάνια’. Αναφέρομαι στη γνωστή εκπομπή που έκανε για μεγάλο χρονικό διάστημα στο Τρίτο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας. Ως γνήσιος και επαγγελματίας ρεσεψιονίστ, με περίμενε στο σαλόνι, στο λόμπυ του ισογείου. Είχα φέρει μαζί μου κάποιους ψηφιακούς δίσκους με μουσική ανατολίτικη να ακούσουμε όση ώρα θα είμαστε μαζί και κάποια πρόσφατα βιβλία μου για να του προσφέρω, ως ελάχιστη ένδειξη ευγνωμοσύνης στην πρόσκληση για ‘φιλοξενία’ που μου είχε απευθύνει κάπου δεκαπέντε μέρες νωρίτερα και την οποία φυσικά είχα αποδεχτεί μετά μεγάλης μου, θα έλεγα, χαράς.

Η κίνηση στους απογευματινούς σαββατιάτικους δρόμους της πόλης, μειωμένη αισθητά. Η λεωφόρος Μεσογείων, ανοικτή στους καιρούς της αποφασισμένης λιτότητας. Σε αμφότερες τις κατευθύνσεις. Έτσι έφτασα χωρίς καθυστέρηση, η οποία ούτως ή άλλως έπρεπε να αποφευχθεί με κάθε θυσία, μάλλον γύρω στη μισή ώρα νωρίτερα από το προκαθορισμένο ραντεβού μας.  Ανεβήκαμε με το ασανσέρ στο όροφο του στούντιο του σταθμού χωρίς καθυστερήσεις. Διάδρομοι μεγάλοι σε όγκο, σκοτεινοί, άδειοι, που φοβίζουν, σα να περπατάς μόνος, έστω με κάποιο φίλο, πόρτες γραφείων σφαλιστές, ίσως βέβαια να έφταιγε και η μέρα, μέσα σε δρόμους ερειπωμένης πόλης πλημμυρισμένης με σιωπή, ύπουλη ησυχία που μάλλον κάτι εγκυμονεί και εξυφαίνει, με τις πλάκες του δαπέδου να χτυπούν κάτω από το πέλμα αποκαλύπτοντας κάποιο ήχο απουσίας, κενού, μοναξιάς, και στο βάθος ξαφνικά, αλλά κι όχι κι αναπάντεχα, γνώριμες φωτογραφίες στους τοίχους. Μαρία Κάλλας, Μάνος Χατζηδάκις, ενδεικτικά. Και εκείνη η υπέροχη, εκμαυλιστική μουσική που μόνο το Τρίτο Πρόγραμμα ήξερε να προσφέρει, να γεμίζει τις μοναχικές γωνιές σε ολόκληρη την Ελλάδα, με σπάνιες άριες κλεμμένες από την Ιστορία. Λίγη ώρα πριν από την έναρξη της εκπομπής, μετά το απαραίτητο νερό και εισαγωγικά σχόλια και προκαταρκτικές συζητήσεις, η ερώτηση και ταυτόχρονα, διαπίστωση: ‘Τι ζώδιο είστε; Πρέπει να ανήκετε στον αστερισμό των Διδύμων. Δεν εξηγείται αλλιώς τόσο περίεργη δραστηριότητα’! Αναφερόταν στους τίτλους των βιβλίων που του αφιέρωσα με ιδιόχειρη υπογραφή, εκτός από την ‘Ιστορία της Ισλαμικής Ιατρικής’ την οποία είχε προμηθευτεί από αλλού, το ‘Οδοιπορικό στη Σοβιετική και Νέα Βαλτική’, και το πρόσφατο Ημερολόγιο 2014 των ΒΗΤΑ Ιατρικών Εκδόσεων της Αθήνας, με ενσωματωμένες τις ‘Μυθικές Πολιτείες της Ανατολής’. Χωρίς δισταγμό, φρόντισε να με πληροφορήσει για τον εαυτό του. Ζυγός με ωροσκόπο Κριό, σαν τον Μάνο Χατζιδάκι, παρά το γεγονός ότι ανταπάντησα πως δεν ασχολήθηκα ποτέ επισταμένως με το συγκεκριμένο θέμα, αν και κατά καιρούς διαπίστωνα κάποιες περίεργες συμπτώσεις μερικών παραμέτρων και στιγμών της ζωής μου και του ζώδιου στο οποίο ανήκω. Όταν πας σε ψυχίατρο σήμερα, μου είπε, πολλοί από αυτούς άρχισαν να ρωτάνε πότε γεννήθηκες ή πότε έχεις γενέθλια, έτσι για να δύνανται να προχωρήσουν σε πλέον αξιόπιστη διάγνωση και άρα πιο αποτελεσματική και εστιασμένη θεραπεία του ασθενούς τους. Δεν το σχολίασα. Μανιώδης ακροατής του ραδιοφώνου, έχει επίσης τη δική του συμβολή στη λειτουργία του τρίτου προγράμματος ετούτου του σταθμού για πολλά χρόνια, με τη δική του εκπομπή, προσκαλώντας και περιγράφοντας πάντοτε μυθιστορηματικά την άφιξη και την αναχώρηση του προσκεκλημένου του!

Οφείλω όμως εδώ, να εξομολογηθώ για κάτι. Είχα φροντίσει προηγουμένως να ενημερωθώ, για τις πρόσφατες σχετικά δραστηριότητες του Γιώργου Χρονά, οι οποίες βεβαίως περιστρέφονται χρόνια τώρα, γύρω από το περιοδικό και τις εκδόσεις Οδός Πανός και Σιγαρέτα. Δεν ασχολείται ιδιαίτερα με την πολιτική, αν και τον λυπούν οι πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις. Έλκεται από τους υπαρκτούς ανθρώπους του περιθωρίου, γράφει για τη ζωή και την ιστορία τους, χτίζοντας σε αυτές και τη δική του γραπτή εξομολόγηση, δηλαδή την τέχνη του, σε μια εποχή βαριά ποιητική και όχι αντιποιητική όπως θέλουν πολλοί να χαρακτηρίσουν. Η συζήτηση στην εκπομπή του διήρκεσε μία ώρα, αν και θα προτιμούσε, όπως μου εκμυστηρεύτηκε, δύο! Τα θέματα παρμένα από τα κείμενα των βιβλίων μου. Ιστορία της Ιατρικής στη χρυσή ισλαμική εποχή, κάποια ταξιδιωτικά κείμενα και μερικά στοιχεία από τη λαογραφία άλλων λαών, όπως για παράδειγμα οι Ζωροάστρες. Φύγαμε μαζί από το στούντιο. Κατεβήκαμε στο ισόγειο, πήραμε τις αστυνομικές ταυτότητες που μας είχαν ήδη κρατήσει στην είσοδο και βγήκαμε στην άνοιξη. Περασμένες έξι, σχεδόν εφτά το απόγευμα, με τον ουρανό να κατεβαίνει χαμηλότερα. Απειλητικά. Το ταξί μας οδήγησε στην πλατεία Μαβίλη, συζητήσαμε κάποιες άλλες λεπτομέρειες, αφού ευχαρίστησε ο ένας τον άλλο με ευγένεια έκδηλη. Κατευθυνθήκαμε προς τη στάση του μετρό του Μεγάρου Μουσικής περπατώντας, λίγο μετά χαιρέτησε ο ένας τον άλλο, αυτός χάθηκε στο βάθος κι εγώ γύρισα στο ξενοδοχείο μου. Προηγουμένως φρόντισε να μου αφήσει δίπλα μου το βιβλίο του με τίτλο ‘’Σάββατο’. Ένα πανόδετο βιβλίο τριακοσίων σελίδων, από τις Εκδόσεις Πανός φυσικά, με δημοσιευμένα και αδημοσίευτα κείμενα σε βάθος τριών περίπου δεκαετιών. Στο τέλος συνεντεύξεις με άφθονα πληροφοριακά στοιχεία για ανθρώπους και τις συμπεριφορές τους που τον εντυπωσίασαν βαθιά. Προσωπικότητες που γνώρισε από τόσο κοντά, αλλά η ζωή φέρθηκε άκαρδα, με κάποια νοσταλγία πανταχού παρούσα, για τον Χατζηδάκι, τον Τσαρούχη, τον Μίλτο Σαχτούρη, το Νίκο Γκάτσο, τη Ζυράνα Ζατέλη, και τόσους άλλους προδομένους από τη μοίρα, λησμονημένους από τους περισσότερους, όλους υφασμένους στο δίχτυ εποχών πλημμυρισμένων από αισθησιασμό, νοσταλγία και μνήμες μιας πόλης μνημειώδους που την κατοικούσαν διαφορετικής κουλτούρας άνθρωποι.

‘Τη μέρα που ήρθα και σε βρήκα / κάτω στο πέραμα με τους γέρους / στη θάλασσα να βρίζεις / τη κάμαρα που σε γέννησε / και τον Ξέρξη / Στάθηκα δίπλα σου και σου είπα / τα κεραμίδια θα γίνουνε τσιμέντο / τα ξύλα θα γίνουνε πέτρες / η αγάπη θα γίνει χρήμα / Τη μέρα που ήρθα και σε βρήκα / κάτω στο πέραμα με τους γέρους / στάθηκα δίπλα σου και σου είπα / θα μας ξεχάσουνε την Πέμπτη / το Σάββατο, το Σάββατο την ίδια ώρα / θα αναστηθούμε’ , έγραφε κάποια στιγμή ο Γιώργος Χρονάς σε μια ποιητική συλλογή. Μέρες μετά, ανατρέχω στο ‘Σάββατο’, αντλώντας άλλες πληροφορίες γι’ αυτόν, την τέχνη και τον περίγυρό του.

Σε μια από τις πρώτες λευκές σελίδες του βιβλίου, η αφιέρωση είναι σύντομη και ευκρινής, με πράσινο μαρκαδόρο: ‘Στο Γιώργο Νικ. Σχορετσανίτη, ιατρό των ψυχών και των σωμάτων. 5 Απριλίου 2014. Αθήνα. Γιώργος Χρονάς’!