Τα διαφορετικά πρόσωπα της Γερμανίας

Γράφει η Τζένη Μανάκη //

Bernhard Shlink «Όλγα», Μετάφραση: Απόστολος Στραγαλινός, εκδ. Κριτική

«Τι μεγάλη ευτυχία όταν η ζωή ενός ανθρώπου και η παράτολμη πράξη του συμφωνούν, όπως συνυπάρχουν η μελωδία και η αντίστιξη! Και η ευτυχία είναι ακόμη μεγαλύτερη όταν δεν συμφωνούν μόνο, αλλά τις συνταιριάζει ο ίδιος ο άνθρωπος!»

Με το νέο βιβλίο του «ΟΛΓΑ», ο διάσημος Γερμανός συγγραφέας Μπέρνχαρντ Σλινκ, μας συστήνει την Όλγα, μια γυναίκα με φλογερό πάθος, που δεν την εμποδίζει να αποχωριστεί τον ορθολογισμό, ούτε να παραβεί τις αρχές της.

Ένα δυνατό χαρακτήρα που επιβιώνει μέσα από αντίξοες κοινωνικές, ηθικές, πολιτικές συνθήκες και διεκδικεί δικαιοσύνη και δικαίωση, όπως όλες οι γυναικείες φιγούρες του.

Τον είχαμε γνωρίσει με το έξοχο, πολύ γνωστό έργο του «Διαβάζοντας στη Χάννα» που είχε συγκινήσει πολλούς αναγνώστες και εκατομμύρια θεατές από την εξαιρετική κινηματογραφική απόδοσή του.

Με απροκάλυπτη αγάπη προς τη γυναίκα, ο Σλινκ, θαρρείς επαναλαμβάνει τον εαυτό του, σε διάφορες εκδοχές,  που πάντα καθηλώνουν τον αναγνώστη.

Οφείλω να ομολογήσω, ότι στις πρώτες 50 περίπου σελίδες του έργου είχα κάπως απογοητευθεί. Έχει τον τρόπο του να διαβαθμίζει το ενδιαφέρον για την αφήγησή του, και να το εκτοξεύει στην πρόοδο της ανάγνωσης. Κατέληξα ενθουσιασμένη από τη δομή του έργου, από τη σε βάθος ανάλυση του συναισθηματικού κόσμου της ηρωίδας του (Όλγα), που διαθέτει ένα αλάνθαστο πολιτικό ένστικτο, εμπνέει σεβασμό, απεχθάνεται τον ναζισμό, από τον τρόπο που εντάσσει δύο αιώνων Ιστορία της Γερμανίας μέσα σ’ ένα κείμενο που δεν χαρακτηρίζεται ιστορικό, από την αντικειμενική του θεώρηση για ό,τι συνέβη στην πατρίδα του και εξαιτίας της στον κόσμο, δημιουργώντας έναν ήρωα – σύμβολο (Χέρμπερτ). Ο Σλινκ εστιάζει στην ανθρωπιά, στην αγάπη, στην αίσθηση του μέτρου, στη δικαιοσύνη!

«Όποιος κηρύσσει την ηθική επιδιώκει τα μεγάλα, χωρίς παράλληλα να θέλει να χάσει το βόλεμά του. Κανείς όμως δεν είναι τόσο μεγάλος, ώστε να φτάνει το μέγεθος των κηρυγμάτων του. Η ηθική δεν είναι βολική».

Στην πορεία της ανάγνωσης η πλοκή γίνεται συναρπαστική, η ηρωίδα θυσιάζει την υπέρτατη αγάπη χάρη στις ιδέες της. Ακόμη και σε πολύ προχωρημένη ηλικία μάχεται γι αυτές!

Δύο άνθρωποι διαφορετικών κοινωνικών τάξεων ερωτεύονται από τα παιδικά τους χρόνια, σε κάποιο χωριό της Γερμανίας, την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα. Η Όλγα ένα φτωχό ορφανό κορίτσι, σλαβικής καταγωγής από την πλευρά της μητέρας της, με στόχους και πολλά πνευματικά ενδιαφέροντα και ο Χέρμπερτ γιος εργοστασιάρχη και γαιοκτήμονα, που λάτρευε το κυνήγι, τη σκοποβολή την επέκταση της πατρίδας του, την «απεραντοσύνη». Παρά τα πάμπολλα εμπόδια ο έρωτάς τους άνθισε μέχρι που ο Χέρμπερτ αποφάσισε το  1912 να υπηρετήσει στον γερμανικό στρατό  της νοτιοδυτικής Αφρικής, εκεί όπου μας αποκαλύπτει το γερμανικό  ιδιοσυγκρασιακό γνώρισμα του, του μεγαλοϊδεατισμού και επεκτατισμού,  την αντιπάθεια του προς το διαφορετικό. «Να μπορούσαμε να διακρίνουμε αυτούς τους μαύρους διαβόλους! Πόσο κοντά μας ακούγονταν οι φωνές τους. Και πόσο δύσκολο ήταν να τους δούμε και να τους πιάσουμε».

Ο Χέρμπερτ επιστρέφει, ενώ η Όλγα φοιτά στην Παιδαγωγική Ακαδημία του Πόζεν. Βρίσκονται και πάλι, εκείνος της αφηγείται τις ονειροπολήσεις του, εκείνη τον αγαπά αλλά και τον κρίνει. Ο Χέρμπερτ φεύγει και πάλι για την Αργεντινή, μετά για τη Βραζιλία και κάθε φορά που επανέρχεται, εμφορούμενος από τις ίδιες ιδέες, εκείνη τον περιμένει με άσβεστη αγάπη που δεν επηρεάζει τις απόψεις της. Η μεγάλη φυγή του Χέρμπερτ για εξερεύνηση και ”κατάκτηση” του βορρά μέχρι και τον βόρειο Πόλο, αφήνει την Όλγα Ρίνκε ερωτευμένη, τραυματισμένη από τα δεινά και τις επιπτώσεις των δύο μεγάλων πολέμων, κωφή, πράγμα που την εμποδίζει να ασκήσει το επάγγελμα της δασκάλας. Δεν πτοείται, γίνεται μοδίστρα, εγκαθίσταται κατά πάσα πιθανότητα στην Χαϊδελβέργη (πιθανολογείται από τις περιγραφές του κειμένου), εργάζεται, χωρίς να εγκαταλείπει τα πνευματικά της ενδιαφέροντα και καταφέρνει να έχει τον σεβασμό και την αγάπη  μεταξύ άλλων και δύο νέων ανθρώπων, του Άικ, με τον οποίο την συνδέει μια ιδιαίτερη σχέση και του Φέρντιναντ, ο οποίος είναι και ο αφηγητής της ιστορίας της και αυτός που αναζήτησε τις επιστολές της προς τον πάντα απόντα Χέρμπερτ. Στους δύο αυτούς νέους ανθρώπους, απ’ όταν ακόμη ήταν παιδιά, διηγούνταν με τον δικό της τρόπο τις περιπέτειες του αγαπημένου της, χωρίς να υποπτεύεται την επίδραση στον ένα εκ των δύο.

Οι επιστολές της εξαιρετικά συγκινητικές, είναι αποκαλυπτικές της μεγάλης αγάπης αυτής της γυναίκας, για τον άνδρα που ήταν ελάχιστα παρών στη ζωή της όμως διαρκώς στην καρδιά της. Η ίδια κατόρθωσε να ζήσει με δύναμη και αξιοπρέπεια, αν και πληγωμένη από την απόρριψη της οικογένειάς του, απογοητευμένη από τη διαρκή απουσία του, χωρίς να φθίνει η αγάπη της στη διάρκεια δεκαετιών. Παρ’ όλα αυτά με επίγνωση της κατάστασης. «Και το ν’ αγαπάς, ω θεοί, τι ευτυχία!» γράφει ο Γκαίτε, θέτοντας το ν’ αγαπάς υπεράνω της ευτυχίας του ν’ αγαπιέσαι». Έτσι μπορεί να γράφει ποίηση όποιος ζει με την ασφάλεια ότι αγαπιέται. Εγώ τούτη την ασφάλεια δεν την είχα. Ποτέ».

Είχε δεθεί στο άρμα του αιθεροβάμονα αγαπημένου της, χωρίς να αποποιείται τον ορθολογισμό της. Σε κάποια επιστολή της καταλήγει: «η Όλγα σου- μη ρωτάς πώς, αλλά ακόμη είμαι η Όλγα σου».

Πιθανολογεί ότι μπορεί να μη γυρίσει ποτέ, όμως εκείνη τον περιμένει, κι αν εκείνος δεν απαντά, η Όλγα δεν χάνει την αυτοπεποίθησή της κι αναρωτιέται:

«Είμαι περήφανη για όλα αυτά που κατάφερα μόνη μου. Τώρα είναι πολύ αργά για να μάθω το είδος συμβίωσης που θέλετε εσείς οι άνδρες. Δεν θέλω να προσαρμοστώ και να υποταχθώ. Θα μπορούσες να μάθεις να ζεις υπό αυτές τις συνθήκες μαζί μου; Θα το ήθελες;»

Με αφορμή την ψυχική δύναμή της ηρωίδας του και του κριτήριού της για τα ζητήματα ζωής και πολιτικής, της αντιπάθειάς της για τον μεγαλοϊδεατισμό των συμπατριωτών της που ξεκίνησε από τον Μπίσμαρκ και επέφερε μόνον δεινά και θάνατο, ο Σλινκ σχολιάζει:

«Ο θάνατος θα έχανε το δέος του αν δεν μας εξίσωνε τόσο σκληρά έπειτα από μια ζωή ανισοτήτων, μεροληψιών και διακρίσεων, αλλά αποτελούσε απλώς και μόνο τη συνέχεια μιας ζωής την οποία ζήσαμε όλοι ίσοι».

Στις επιστολές της προς τον Χέρμπερτ κατά την διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου η Όλγα πληγωμένη από προσωπική μεγάλη απογοήτευση, μπροστά στον όλεθρο που είχε επέλθει του γράφει:

 «…για τα παιδιά που καταλαβαίνουν ότι ο κόσμος καταρρέει, ότι οι νίκες δεν φέρνουν την ειρήνη, ότι ο Χάρος έχει εγκατασταθεί στα σπίτια μας σαν να είναι ο πνευματικός μας πατέρας, ότι οι έννοιες πατρίδα, ηρωικός θάνατος, τιμή, πίστη δεν είναι παρά μόνο λέξεις.»

Όμως η αφήγηση δεν τελειώνει με τον πόλεμο. Χρόνια μετά, 4 Ιουλίου του 71, η ηρωίδα γράφει:

«Με ποιον να το μοιραστώ, αν όχι μ’ εσένα; Ο Φερντινάντ είναι καλό παιδί και τον συμπαθώ, αλλά μου φαίνεται λίγο βαρετός. Όλοι έτσι είναι. Έχουν πάντα έτοιμες τις ηθικές ετυμηγορίες τους για το παρελθόν και για το παρόν και, παρόλο που ζουν μια ζωή προφυλαγμένη και δεν τους εμποδίζει τίποτε να παριστάνουν τους ηθικούς, θεωρούν τους εαυτούς τους θαρραλέους και κορδώνονται όλο καμάρι. Εύχομαι ο Φερντινάντ να τα καταφέρει καλύτερα από σένα και τον Άικ. Αλλά και η δική του γενιά διέπεται από μεγαλοϊδεατισμό».

Η Όλγα, είναι ένα βιβλίο που συνιστώ ανεπιφύλακτα, σε εξαιρετική μετάφραση του κ. Στραγαλινού. Λίγη υπομονή στις πρώτες σελίδες. Θα αποζημιωθείτε!

Bernhard Shlink

 

O Μπέρνχαρντ Σλινκ γεννήθηκε το 1944 στο Mπίλεφελντ της Γερμανίας και μεγάλωσε στη Χαϊδελβέργη και στο Μάνχαϊμ. Είναι νομικός, Καθηγητής Δημοσίου Δικαίου, ζει στο Βερολίνο και στη Νέα Υόρκη. Πετυχημένος συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων -έχει ήδη βραβευθεί για δύο βιβλία του, «O γόρδιος φιόγκος» και «H εξαπάτηση του Zελμπ»- ο Σλινκ εξέπληξε κριτικούς και αναγνώστες και απέσπασε διθυραμβικές κριτικές για το «Διαβάζοντας στη Xάννα», που αποτέλεσε το μεγαλύτερο εκδοτικό γεγονός του 1995 όχι μόνο για τη Γερμανία αλλά και για τα παγκόσμια γράμματα, αφού μεταφράστηκε σε 28 γλώσσες και μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο σε σκηνοθεσία του Stephen Daldry με τίτλο «Σφραγισμένα χείλη» (The Reader) και κέρδισε το Όσκαρ πρώτου γυναικείου ρόλου για την ερμηνεία της Kate Winslet. 

Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε πάνω από 50 γλώσσες. Το Μάιο του 2002 ο Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας απέδωσε στον Μπ. Σλινκ τον τίτλο του Ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής.