Οι σχέσεις Αθηναίων και Κορωπιωτών τον 19ο αι. – αρχές 20ού

Γράφει ο Γιάννης Πρόφης // *

 

Η επικοινωνία μεταξύ της Αθήνας και του Κορωπίου και γενικά των Μεσογείων ήταν ανέκαθεν συχνή και πυκνή.

Από την αρχαιότητα αναφέρονται οι στενοί δεσμοί μεταξύ των Μεσογειτών και των Αθηναίων. Π.χ.  ο Λυσικράτης, που ανήγειρε μνημείο στην Πλάκα το έτος 335, γνωστό ως Μνημείο του Λυσικράτη ή Φανάρι του Διογένη, καταγόταν από τα Κίκυνα, δηλ. κάπου στη Χαλιδού, αφού στο μνημείο υπάρχει η επιγραφή: «Λυσικράτης Λυσιθείδου Κικυνεύς εχορήγει».

Οι μεσογείτες στις καθημερινές τους συνομιλίες δεν αποκαλούσαν την Αθήνα μ’ αυτό της το όνομα, αλλά Χώρα, όπως ακριβώς οι νησιώτες αποκαλούν την πρωτεύουσα του νησιού τους.      

Οι μεγαλύτεροι φιλικοί δεσμοί μεταξύ μεσογειτών και Αθηναίων δημιουργήθηκαν από τους μεσογείτες αμπελουργούς και τους αθηναίους που είχαν εστιατόρια, ταβέρνες ή μαγειρεία, κυρίως γύρω από την Πλάκα, το

Μοναστηράκι και στου Ψειρή. Αυτό συνέβη κατά τα τέλη του 19^ου αι. όταν η αμπελοκαλλιέργεια άρχισε να επεκτείνεται αλματωδώς στα Μεσόγεια. Οι ίδιοι οι «έμποροι», όπως αποκαλούνταν οι ταβερνιάρηδες, επισκέπτονταν τακτικά τα Μεσόγεια, μαζί με τις οικογένειές τους και φιλοξενούνταν στις οικογένειες από τις οποίες προμηθεύονταν τον μούστο ή το κρασί. Ιδιαίτερα από την παραμονή της εορτής της Αναλήψεως οι περισσότεροι έμποροι βρίσκονταν στο χωριό, στα σπίτια των φίλων τους, όπου και διανυκτέρευαν. Οι ντόπιοι δεν τσιγκουνεύονταν όλα τα αγαθά και τα έξοδα, προκειμένου να τους προσφέρουν ευχάριστη φιλοξενία.

Το αντίστροφο συνέβαινε όταν οι μεσογείτες επισκέπτονταν τους εμπόρους στις ταβέρνες τους στην Αθήνα. Και ναι μεν εκεί τους καλωσόριζε ο ταβερνιάρης, όπου μετά χαράς τους κάθιζε για να φάνε ό,τι διέθετε το κατάστημα, αλλά όσες φορές η επίσκεψη γινόταν στο σπίτι του έμπορα, η υποδοχή από την αθηναία οικοδέσποινα δεν ήταν και τόσο εγκάρδια.  Ένα γλυκό του κουταλιού ή ένα «υποβρύχιο» και «έξω από την πόρτα».

Το… πάρκινγκ της οδού Μητροπόλεως

Οι Κορωπιώτες είχαν από παλιά εξασφαλίσει χώρο στο κέντρο της Αθήνας για να έδεναν τα ζώα τους, όταν έρχονταν με σούστες ή κάρα, κυρίως να πουλήσουν τα προϊόντα που μετέφεραν, όπως κρασί, σανό, σύκα, στάχτη κ.λ.π. Ο χώρος αυτός, που ήταν μια συνηθισμένη μάντρα, βρισκόταν δίπλα στη Μητρόπολη, επί της οδού Μητροπόλεως, ακριβώς εκεί που μέχρι πριν λίγα χρόνια βρισκόταν το Υπουργείο Παιδείας και ανήκε στη μονή Πεντέλης.

Δεν είναι γνωστό από πότε διέθεταν αυτήν τη μάντρα, υποθέτω όμως γύρω στο 1860, που πυκνοκατοικήθηκε η Αθήνα και υπήρχε πρόβλημα ελεύθερων χώρων. Δεν είναι επίσης γνωστό μέχρι πότε χρησιμοποιούσαν αυτή τη μάντρα, υποθέτω όμως και πάλι ότι περί τις αρχές του 20ού αι.

Η ανταλλαγή της αθηναϊκής μάντρας με το Κίτσι

Η σημερινή παράδοση, λέει ότι τη μάντρα την παραχώρησαν οι Αθηναίοι στους Κορωπιώτες με αντάλλαγμα αγροτική έκταση των Κορωπιωτών στο Κίτσι. Η έκταση στο Κίτσι, έκτασης 22 στρεμμάτων, βρισκόταν εκεί που τώρα υπάρχουν τα σχολικά συγκροτήματα. Προσθέτει επίσης ότι η ανταλλαγή αυτή έγινε δια λόγου, χωρίς νόμιμους τίτλους. Πράγματι αν υπήρχαν νόμιμοι τίτλοι, τότε η κυριότητα της αθηναϊκής μάντρας θα είχε περιέλθει στην Κοινότητα ή στο Δήμο Κορωπίου και τα οφέλη θα ήταν για τους Κορωπιώτες τεράστια.

Όσον αφορά την έκταση του σημερινού σχολικού συγκροτήματος στο

Κίτσι, εκείνο που είναι γνωστό είναι ότι προ πολλών δεκαετιών ανήκε στο Υπουργείο Γεωργίας και η εκμετάλλευσή της είχε ανατεθεί στο 1^ο Δημοτικό Σχολείο Κορωπίου.

Ο γερο-Παυλής (Παυλίδης), συμπέθερος των Κορωπιωτών Κοτζιάδων

Στο βάθος της μάντρας της οδού Μητροπόλεως βρισκόταν ένα χαμόσπιτο, όπου κατά τους τελευταίους χρόνους της Τουρκοκρατίας ο αθηναίος γερο-Αλέξης Παυλής  κατασκεύαζε πυρίτιδα (μπαρούτι) για λογαριασμό των Τούρκων. Στην περίοδο όμως της Επανάστασης του 1821 την πυρίτιδα τη διέθετε κρυφά στους Έλληνες, κυρίως κατά την πολιορκία της Ακρόπολης από τα στρατεύματα του Κιουταχή. Την πυρίτιδα αυτή την έκρυβαν σε πρώτη φάση στο εκκλησάκι της Αγίας Δύναμης, μάλλον στην υπόγεια στοά που υπάρχει σ’ αυτό.

!!!        Την κόρη του Αλέξη Παυλή, που τη έλεγαν Σοφία, παντρεύτηκε το 1833 ο αγωνιστής της Επανάστασης του ’21 Γιαννάκης Κοτζιάς. (Η Σοφία είχε αδελφό τον Σπύρο Παυλίδη, που έγινε ζαχαροπλάστης και δημιούργησε τη γνωστή σοκολατοβιομηχανία Παυλίδη.

Εδώ εγώ υποψιάζομαι  ότι επειδή στη μάντρα είχε το εργαστήρι του ο γερο-Παυλής, εκείνος που μεσολάβησε στη Μονή Πεντέλης για να επιτραπεί  στους Κορωπιώτες η χρήση της μάντρας, ήταν πιθανώς ο γαμπρός του, ο Γιαννάκης Κοτζιάς.

Ο Αθηναίος Σιορ Λογοθέτης «αρπάζει» περιουσίες

Ας πούμε τώρα και δυο λόγια για κάποιον Αθηναίο που εκμεταλλεύτηκε και έβλαψε τους Κορωπιώτες. Αυτός ήταν ο σιορ Λογοθέτης, που το όνομά του συναντάμε στο έγγραφο του 1793 με τον τίτλο «Η μοιρασιά του Κουρσαλά 1793». Το έτος αυτό ολόκληρη η κτηματική περιουσία των Κορωπιωτών δημεύτηκε από τους Τούρκους  και μοιράστηκε σε 5 Τούρκους και 1 Έλληνα. Η μοιρασιά αυτή αποτελεί μνημείο αυθαιρεσίας,  αρπαγής και βαρβαρότητας.

Ο Έλληνας  αυτός (το Έλληνας εντός εισαγωγικών)  ήταν ο Σιορ (segnor) Λογοθέτης,με πλήρες όνομα Νικόλαος Χωματιανός Λογοθέτης, που ανήκε στις αριστοκρατικές οικογένειες της Αθήνας και απολάμβανε της εύνοιας όχι μόνο των Τούρκων, αλλά και των Φράγκων. Έτσι τα μέλη της οικογένειάς του κατόρθωναν να αποκτούν διάφορα αξιώματα, όπως να γίνονται δημογέροντες, πρόξενοι κ.λ.π. Ο σιορ Λογοθέτης μάλιστα διορίστηκε υποπρόξενος της Αγγλίας στην Αθήνα με υπογραφή του λόρδου Έλγιν. Γι αυτό και στην αυλή του φιλοξενούσε πολλά από τα ανάγλυφα του Παρθενώνα, που με βάρβαρο τρόπο  ο Έλγιν είχε αποσπάσει.

Ο αγωνιστής του ’21 Γιαννάκης Κοτζιάς

Ο αγωνιστής Γιαννάκης Κοτζιάς γεννήθηκε το 1805 και από 18 ετών πολέμησε για την ανεξαρτησία της πατρίδας, κυρίως  στην Ακρόπολη, που την πολιορκούσαν οι Τούρκοι το 1826. Εκεί γνωρίστηκε και με πολλούς Κορωπιώτες Αγωνιστές και διατήρησε φιλία μ’ αυτούς.        Ήταν πρώτος εξάδελφος της Σοφίας Εγκαστρωμένου ή Καστριώτη – Σλήμαν.

Ο  ίδιος και κυρίως ο γιος του Χρήστος, κατοίκησαν στο Κορωπί ο μεν πατέρας από το 1861, ο δε Χρήστος από  το 1877, όπου παντρεύτηκε την

Κορωπιώτισσα Ελένη Παπαγεωργίου. Απ’ αυτούς προέρχονται οι

οικογένειες των Κορωπιωτών Κοτζιάδων.  Αλλά και ο ίδιος ο Νικολής

Κοτζιάς, πατέρας του αγωνιστή, ήδη από την εποχή της τουρκοκρατίας είχε παντρευτεί την Κορωπιώτισσα, την Κατίγκω Μήτρου Ντεμερτζή, μητέρα του αγωνιστή. Το επώνυμο Ντεμερτζής δεν διατηρήθηκε στο Κορωπί, γιατί άλλαξε πιθανώς σε Αναγνώστου

Ο Γιαννάκης Κοτζιάς πέθανε στην Αθήνα το 1885, παρότι ήταν δημότης Κορωπίου. Τα ιερά όπλα του Αγώνα που χρησιμοποιούσε, τα δώρισαν οι Αθηναίοι απόγονοί του πριν λίγα χρόνια στο Λύκειο Ελληνίδων Κορωπίου και φυλάσσονται στο Λαογραφικό Μουσείο του, στη Βιβλιοθήκη του Δήμου.

Οι γάμοι με αθηναίους και αθηναίες

Οι περισσότεροι γάμοι ήσαν μεταξύ Κορωπιωτισσών και αθηναίων γαμπρών. Οι έμποροι που επισκέπτονταν το Κορωπί, έβλεπαν στο σπίτι που φιλοξενούνταν τα κορίτσια της οικογένειας και εκτιμούσαν είτε την ομορφιά τους και τα ψυχικά τους χαρίσματα είτε και την… προίκα τους και ανάλογα αποφάσιζαν να τις προξενέψουν σε κάποιο γιο τους. Τέτοιου είδους προξενιά κατέληγαν συνήθως σε αρραβώνα και γάμο.

Σημειώνω ελάχιστα παραδείγματα γάμων:

– Της Καλομοίρας (Μηλίτσας) Ιωάννου Στεργίου, αδελφής του χημικού Δημητρίου Ιω. Στεργίου με τον αθηναίο Γιάννη Σιγάλα το 1943 (καταγωγή από Σαντορίνη, ο οποίος διατηρούσε το γνωστό εστιατόριο στην πλατεία Μοναστηρακίου.

-Της Σοφίας Παπαγεωργίου, κόρης του παπα-Μήτσου, με τον Γρηγόρη Μαρκάκη, το 1946 που είχε μεγάλο εστιατόριο γωνία Σταδίου και Εδουάρδου Λω.

-Της θείας μου Καλλιόπης Ιω. Θηβαίου, που παντρεύτηκε το 1930 τον Σιδέρη  Βουτσαρά, που είχε μαγειρείο – ταβέρνα στο Ρουφ – Βοτανικό. Η Καλλιόπη Θηβαίου είχε «ανακηρυχτεί» άτυπα «Μις Κορωπί».

Εκτός από τους πιο πάνω γάμους υπήρχαν και γάμοι μεταξύ Κορωπιωτών με αθηναίες κοπέλες. Οι Κορωπιώτες που παντρεύτηκαν αθηναίες ήσαν κατά κανόνα επιστήμονες που φοιτούσαν στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας κατά τα τέλη του 19^ου αι.

Η επίδραση της αθηναϊκής γλώσσας στην αρβανίτικη διάλεκτο

-Τα εις –άκης ανδρικά ονόματα: Γιαννάκης, Γιωργάκης, Νικολάκης, Αντωνάκης κλπ. έχουν καταγωγή από Αθήνα.

Ομοίως γυναικεία ονόματα, όπως Όρσα, Κατίγκω, Κούζα (Κρεούζα), Μπίτσα, Μαρδίτσα κλπ

Η προφορά του λ ως λι και ο τσιτακισμός του κ, π.χ Λιες, τσαι κλιαις (Γ΄ 385)

προέρχονται από την Αθήνα. (Στις παρενθέσεις αναφέρονται οι παραπομπές στον Δημ. Γρ. Καμπούρογλου, Ιστορία των Αθηναίων).

Αθηναϊκή δημοτική ποίηση γνωστή στα Μεσόγεια

Βρέχει, βρέχει και χιονίζει

και τα μάρμαρα ποτίζει

κ’ ο παπάς χειρομυλίζει

και η γάτα μαγερεύει

και ο ποντικός χορεύει. (Α΄ 314)

-Τσαμ, τσαμ, τουραλί

τ’ άλογό σου δεν μπορεί

δώσ’ του στάρι και κριθάρι

για να γίνει παλικάρι. (Α,315)

-Τράμπα, τραμπαλίζομαι

πέφτω και τσακίζομαι

και χτυπώ το γόνα μου

και φωνάζω νόνα μου (Α, 316)

-Τσίμπι, τσίμπι το λεπτό

πάει ο Γιάννης για νερό

και τσιμπάει τον ουρανό,

ουρανέ μου, το παιδί

που το βάφτισες εσύ

δώσ’ του, δώσ’ του κόπανο

να ξεράσει κόκαλο

να το πάνε στην αγιά

στην αγιά την Παναγιά

που ‘χει αηδόνια και κατόνια

και σαράντα χελιδόνια. (Α΄ 317)

Βάρα πάνω, βάρα κάτω

και στη μέση μη βαρείς

γιατί ‘ναι κόρη και πονεί

και πονεί στην κεφαλή. (Παραμύθι «Τρισεύγενη», Α΄ 385)

-Βράκανε τα κουτσία (κουκκιά) ?

-Βράκανε τσαι γίνανε σκατία (σκατά). (Α ΄415)

Με παντρέψαν οι γονείς μου

δίχως θέληση δική μου

και μου δώσαν μια γυναίκα

που ΄τρωγε για πέντε – δέκα. (Γ΄ 390)

Μάνα μου, μανούλα μου

κατσή που ‘ν’ η αγάπη

μήτε το σπίτι με χωρά

μήτε τσαι το χαγιάτι. (παράδοση προγιαγιάς Όρσας Γκιόκα, 1845-1931)

* Ο Γιάννης Πρόφης είναι ζωγράφος και λαογράφος