Οι κόρες Νίκα: Η ιστορία του κόσμου είναι η ιστορία της Οικογενείας μας, τελικά

Γράφει η Ελένη Γκίκα //

Μόνικα Σαβουλέσκου- Βουδούρη «Οι κόρες Νίκα», Μετάφραση: Ευγενία Τσελέντη, Συλβάνα Δεπούντη, Εκδ. Καλέντη, σελ. 432

«Κάποιος άνθρωπος βάζει σκοπό της ζωής του να ζωγραφίσει τον κόσμο. Χρόνια ολόκληρα γεμίζει μια επιφάνεια με επαρχίες, βασίλεια, βουνά, κόλπους, καράβια, νησιά, ψάρια, σπίτια, εργαλεία, άστρα, άλογα και ανθρώπους. Λίγο πριν πεθάνει, ανακαλύπτει ότι αυτός ο υπομονετικός λαβύρινθος των γραμμών σχηματίζει την αυτοπροσωπογραφία του» [«Δημιουργός», Χ.Λ.Μπόρχες, 1960]

Η Μόνικα Σαβουλέσκου Βουδούρη κάνει το ακριβώς αντίστροφο: στις «Κόρες Νίκα» και στην ιστορία της οικογένειάς της, σκιαγραφεί ταυτοχρόνως και την προσωπογραφία των δυο τελευταίων αιώνων.

Εξάλλου: «Είμαι ένας άνθρωπος απ’ τα Βαλκάνια. Προέρχομαι από έναν κόσμο που η Ιστορία του περιμένει ακόμα να βγει από τα αρχεία», όπως θα πει η αφηγήτρια ηρωίδα.

Το βιβλίο παρουσιάζει την ιστορία των πέντε οικογενειών Ελλήνων που έχουν ζήσει στη Ρουμανία και αλλού και που τελικά έχουν επιστρέψει στην πατρίδα τους. Πρόκειται για ιστορικό μυθιστόρημα ιδεών που ανασυνθέτει, σαν puzzle, την βιογραφία των θυγατέρων της οικογένειας Νίκα ανάμεσα στις οποίες συγκαταλέγεται η ίδια η συγγραφέας.

Αν και «Εκείνα τα χρόνια δεν το ήξερε. Δεν ήξερε ότι ήταν μια από τις κόρες του γένους των Νίκα. Δεν ήξερε ότι ανήκε σε μια μακριά αλυσίδα από γενιές, που την αρχή τους κατάφερε να την εντοπίσει μόνο ύστερα από χρόνια, μέσα από αφηγήσεις, φωτογραφίες και επιστολές. Αυτό όμως έγινε πολύ αργότερα. Όταν ήταν πια γυναίκα ώριμη. Κι αφού είχε φύγει από τη Ρουμανία. Αφού είχε γυρίσει σχεδόν ολόκληρο τον κόσμο. Αφού είχε δουλέψει για χρόνια σε μια χώρα του Βορρά. Για να ξαναγυρίσει, τελικά, «στον τόπο της». Ποια; Εκείνη που, στην ουσία, δεν είχε καμιά επαφή με αυτήν την συνταρακτική περιοχή της Βόρειας Ελλάδας με τα γυμνά και απόκρημνα βουνά, τα γεμάτα γκρεμούς και φαράγγια.

«Μήπως γνωρίζετε το όνομα Νίκας;» ρωτούσε από χωριό σε χωριό στη Ήπειρο…»
Κατ’ επίφαση θρίλερ, το θρίλερ της ζωής της ζώσας, ιστορικό μυθιστόρημα αλλά και Ιστορία, το κοινωνικό πορτρέτο μια ολόκληρης εποχής, κοσμοπολίτικο μυθιστόρημα που αποδεικνύει ότι όλα είναι φράκταλ στο μεγάλο κακό και στο κακό, ένα μυθιστόρημα που είναι ταυτόχρονα και η τύχη και η μοίρα των γυναικών, οι πολιτικές μεταπτώσεις της εποχής, ο πολιτισμικός χάρτης της και κατ’ ουσίαν μια οικογενειακή σάγκα με οντολογικές προεκτάσεις, το βιβλίο έχει διαγράψει ήδη πορεία εξαιρετική.

Έχει γραφτεί ήδη για τις «Κόρες Νίκα»:

«Ποικίλα είναι τα θέματα που αναδεικνύονται στο μυθιστόρημα Οι Κόρες Νίκα, με συνδετικό τους νήμα την ιστορία μιας οικογένειας στο διάστημα μερικών γενιών, από τον 19o μέχρι τον 21o αιώνα. Η επεξεργασία του χρόνου δεν ακολουθεί μια ευθύγραμμη εξέλιξη αλλά μια συνειρμική σύνδεση που τελικά δίνει την εντύπωση της παράλληλης εξέλιξης των ιστοριών. Διαβάζοντας το μυθιστόρημα αυτό, δεν μπορούμε παρά να θυμηθούμε τα έργα του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες και του Μάριο Βάργας Λιόσα. – Αλίσια Σόκο, περ. VENCER, 2014, Λίμα, Περού

«Μυθιστόρημα που διαβάζεται με μιαν ανάσα […]. Άλλοτε έχουμε να κάνουμε με ένα χρονικό κι άλλοτε με ένα δοκίμιο με κοινωνικο-ψυχολογικές παρατηρήσεις, και με τις ποιητικές προεκτάσεις ενός κειμένου όπου μέσα στη μυθοπλασία ενισχύεται η αίσθηση του αληθινού που εκπορεύεται από μαρτυρίες. […] Η συγγραφέας χρησιμοποιεί με άνεση τα αναγκαία εργαλεία για να δημιουργήσει εξαιρετικά ζωντανούς χαρακτήρες, που χαράζονται στη μνήμη μας όχι σαν λογοτεχνικές μορφές αλλά σαν πραγματικοί άνθρωποι. – Irina Nechit, περ. SUD-EST Cultural, τχ. 4, 2011, Κισινάου, Μολδαβία

«Η Μόνικα Σαβουλέσκου-Βουδούρη γνωρίζει πώς να συνδυάζει όλες τις τεχνικές του μεταμοντερνισμού, μεταξύ των οποίων επισημαίνουμε την κινηματογραφική δομή του μυθιστορήματος, που, με συνεχή φλας μπακ, εκτυλίσσεται άλλοτε στο Άμστερνταμ ή στις Βρυξέλλες και άλλοτε στην Κοινότητα Κράσνα του Μπαραγκάν ή στην Αθήνα. Συμπέρασμα: ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα… – Ioan Groşan, περ. Luceafărul de dinineaţă, τχ. 29, 2011, Βουκουρέστι

«Η οικογενειακή σάγκα συνυφαίνεται με το μυθιστόρημα της μετανάστευσης, δεδομένου ότι η αποδημία και η περιπλάνηση σημαδεύει τρεις γενιές. Πρόκειται, ταυτόχρονα, για ένα πολιτικό μυθιστόρημα, καθώς σε αυτό διατυπώνονται κρίσιμα ερωτήματα, συνδεδεμένα με τον 20ό αιώνα και τις θηριωδίες του. – Elisabeta Lasconi, εφ. Ziarul de duminică, Ιούνιος 2011, Βουκουρέστι

«Με το μάτι του γνώστη των σχέσεων μεταξύ Ανατολής και Δύσης, η συγγραφέας αναλαμβάνει να συλλάβει και να απεικονίσει αυτόν τον κόσμο που ο ιστορικός Νικολάε Ιόργκα έχει αποκαλέσει «το Βυζάντιο μετά το Βυζάντιο» […]. Σε μια συμπλοκή των φαντασμάτων της Ανατολής, οδηγεί τους ήρωες άλλοτε στην Αίγυπτο ή στην Κωνσταντινούπολη, και άλλοτε, με την ίδια άνεση, στα μονοπάτια της Δύσης, είτε της βόρειας Ευρώπης είτε της Αμερικής. Η ιστορία διαιωνίζεται… για ποσοστή άραγε φορά; –Grete Tartler, εφ. Ziarul Financiar, Αύγουστος 2011, Βουκουρέστι

Στις σελίδες του: Μετά τον βομβαρδισμό της 5ης Απριλίου 1944, στον σιδηροδρομικό σταθμό του Μπουζάου της Ρουμανίας, οι στρατιώτες βρίσκουν στις ράγες του τρένου ένα παιδί χαμένο. Ο στρατιωτικός γιατρός που βρίσκεται εκεί το παίρνει μαζί του, αγνοώντας την καταγωγή του. Αργότερα αποκαλύπτεται πως το κοριτσάκι αυτό, η Ντάρια, είναι απόγονος μιας οικογένειας Ελλήνων που έφτασαν στη Ρουμανία πριν από δύο περίπου αιώνες. Πόλεμοι και επαναστάσεις ανάγκασαν τις γυναίκες του γένους των Νίκα να παλέψουν σκληρά. Να αναθρέψουν τα παιδιά τους, που εξασφάλιζαν τη συνέχεια του γένους τους, την ώρα που οι άντρες τους θυσιάζονταν στους βωμούς της ιστορίας, της πολιτικής, της μετανάστευσης…
Ώριμη γυναίκα πια, η Ντάρια θα καταφέρει να ανασυνθέσει το παζλ της καταγωγής της. Είναι η πρώτη γυναίκα από το γένος των Νίκα που, μέσα από το ίδιο της το επάγγελμα, αυτό της κοινωνιολόγου, αποκτά συνείδηση των κοινωνικών και πολιτικών γεγονότων που καθόρισαν όχι μόνο την προσωπική της ιστορία, αλλά και αυτήν του γένους της.

Ο αφηγηματικός τρόπος του μυθιστορήματος αρχιτεκτονικός: η αφηγήτρια Ντάρια θα γράψει για την ιστορία της οικογένειάς της και για το παρελθόν με ό,τι είναι.

Έχω πει και δεν θα βαρεθώ να επαναλαμβάνω ότι το παρελθόν δεν είναι τετελεσμένος χρόνος. Ξαναγράφεται αναλόγως με το πού βρίσκεται ο αφηγητής, αναπλάθεται με ό,τι έγινε εκείνος.

Με όλες τις γνώσεις Κοινωνιολογίας, Ιστορίας, Λογοτεχνίας που αποτελούν και της κυρίας Σαβουλέσκου πια την λογοτεχνική σκευή, η εποχή και η οικογένεια αναδύεται ανάγλυφα με πλήθος στοιχείων.

Ας μη ξεχνάμε ότι η Μόνικα Σαβουλέσκου- Βουδούρη που γεννήθηκε στη Ρουμανία. Αποφοίτησε από τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου του Βουκουρεστίου, του οποίου ανακηρύχθηκε διδάκτωρ. Από το 1982 ζει στην Ολλανδία και την Ελλάδα. Εργάστηκε ως κοινωνιολόγος σε διάφορα ευρωπαϊκά κέντρα ερευνών με εξειδίκευση στη μεταναστευτική ψυχολογία. Πεζογράφος, ποιήτρια, δοκιμιογράφος, αλλά και μεταφράστρια από την ολλανδική γλώσσα. Πολλά από τα έργα της, για τα οποία βραβεύτηκε τόσο στην Ολλανδία όσο και στη Ρουμανία, μεταφράστηκαν στα ολλανδικά, γαλλικά, αγγλικά, ισπανικά και άλλες γλώσσες. Από το 2004 είναι πρόεδρος του πολιτιστικού συλλόγου «Σύγχρονα Βαλκάνια», που εδρεύει στην Αθήνα. Από τα έργα της ξεχωρίζουν: Αν διασχίσεις τη γέφυρα Σοβέτο (μυθιστόρημα, 2015), Σας γράφω από την Αθήνα στα χρόνια της κρίσης (άρθρα, 2013), Η Ρουμανία έξω από τη Ρουμανία: Κι από αυτό έχουμε! (άρθρα, 2012), Ένας βασιλιάς Ληρ (δοκίμιο, 2012), Ο Δρόμος – τόπος διάβασης και διασκέδασης (δοκίμιο, 2008), Διασπορά: οι ρίζες μου (δοκίμιο, 1992), Αντόν Πάβλοβιτσι Τσέχωφ (μονογραφία, 1981). Στα ελληνικά κυκλοφορεί επίσης το μυθιστόρημά της Πατέρα, είμαστε υπνοβάτες (Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 2010).

Μόνικα Σαβουλέσκου- Βουδούρη

Το αποτέλεσμα ένα βιβλίο απολαυστικά αλλά εντούτοις πυκνό, πολυεπίπεδο και πολυπρόσωπο που διανύει με άνεση ταχυδακτυλουργική όπως μόνο η Μνήμη μπορεί Τόπο και Χρόνο.

«Από τα Μητρώα των Δημοτών

Της Κοινότητας Ουρζίστεντ Ρουμανία

Επίθετο: Μπογκντανέσκου

Όνομα: Μαρίκα

Ημερομηνία γεννήσεως: 15 Φεβρουαρίου 1892

Ημερομηνία θανάτου: 12 Αυγούστου 1974 (Βουκουρέστι)

Όνομα πατρός: Βλάντκο Μπογκντουνέσκου, πρώην Μπογκντάνοβιτς

(του Γιώργη του αντάρτη)

Όνομα μητρός: Σεβαστίτσα Μπογκντανέσκου, το γένος Νίκα

Οικογενειακή κατάσταση: Έγγαμος

Ημερομηνία τελέσεως του γάμου: 3 Φεβρουαρίου 1910

Όνομα συζύγου: Χαράλαμπος (Λάμπου)

Σπυριντόν (αυτός με το παντοπωλείο)»

Τα στοιχεία των ηρωίδων σαν προσκλητήρια ψυχών σε μια λογοτεχνική ανάσταση που θυμίζει μια εκτός χρόνου παρουσία.

Και η Σαβουλέσκου, μ’ αυτόν τον τρόπο, θα αναστήσει πολλές: Την Δάφνη από την Πόνδο και την κόρη της Σεβαστίτσα Νίκο. Την κόρη της Μαρίκα Μπογκντανέσκου και την μεγαλύτερη κόρη της Γεωργία Σπυριντόν, την μικρότερη κόρη της Τατιάνα Αννούτσα Σπυριντόν και την Ντάρια Βέιζα γεννημενη στο Γαλάτσι ως Ελένη Ζίππα. Την κόρη της Ιωάννα (Γιαννούλα) Δημητρακοπούλου και την κόρη της Δήμητρα- Ρομάνα που γεννιέται στην Αντίς Αμπέμπα της Αιθιοπίας.

Ένα γενεαλογικό δέντρο με δυνατούς και χυμώδεις, γενναίους θηλυκούς καρπούς και μια θηλυκή ανάγνωση, τελικά, της Ιστορίας του Κόσμου. Παρακολουθώντας σχεδόν κατανυκτικά όλα τα γυρίσματα της Ιστορίας που την αφορούσαν. Από την εποχή που ήταν το Αντικείμενό της προτού γίνει το Υποκείμενο: «Απ’ όσο ξέρω, είμαι η πρώτη γυναίκα από το γένος των Νίκα που ενδιαφέρεται για την πολιτική. Οι γιαγιάδες και οι προγιαγιάδες μου υπήρξαν σύμφωνα με την παράδοση, σύζυγοι και μητέρες. Πνιγμένες στις ευθύνες και τριγυρισμένες από παιδιά. Μέσα σε μεγάλα σπίτια. Στο βάθος αυλών με βαριές εξώπορτες. Εξώπορτες που, γενικά με γενιά, η Ιστορία γκρέμιζε με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο. Από την άλλη, η πολιτική ριχνόταν πάνω τους, σκοτώνοντας τους συζύγους τους ή επιστρατεύοντάς τους σε πολέμους και επαναστάσεις. Αναμείγνυε τα γένη κι άλλαζε το όνομά τους, φέροντας στην αυλή τους άλλοτε κάποιον Σέρβο ή κάποιον Γερμανό, κι άλλοτε κάποιον πρόσφυγα από τη Μικρά Ασία… Τις έσερναν από τη μία χώρα στην άλλη, από τη μια πόλη στην άλλη. Κι εκεί ορθώνονταν πάλι άλλες εξώπορτες. Αλλά κι αυτές, στη γενιά της επόμενης κόρης της οικογένειας Νίκα, έμελε και πάλι να γκρεμιστούν. Από την Ιστορία. Από την πολιτική…»

Με δοκιμιακά κομμάτια και διαρκή φλας μπακ, με εγκιβωτισμένα κείμενα από Μητρώα, επιστολές και Αρχεία, η Μόνικα Σαβουλέσκου επιχειρεί να ερμηνεύσει τον κόσμο λύνοντας το δικό της προσωπικό αίνιγμα, αυτό της δικής της Οικογένειας.

* Μέρος του κειμένου δημοσιεύθηκε στο ethnos.gr