Η κατάβαση και η υπέρβαση στον παράξενο κόσμο του κ. Κλάιν

Γράφει η Χαρά Νικολακοπούλου // *

Χλόη Κουτσουμπέλη “Ο βοηθός του κύριου Κλάιν”, εκδ. Μελάνι 2017

Στην ομηρική Νέκυια, (ραψωδία λ της Οδύσσειας) ο Οδυσσέας αρμενίζοντας με βόρειο άνεμο φτάνει στη χώρα τη σκεπασμένη από τα νέφη και την καταχνιά, πέρα από τον Ωκεανό. Νύχτα παγερή κρέμεται πάνω από τους δύστυχους ανθρώπους και δεν τους αγγίζει το φως του ήλιου. Κατεβαίνει ζωντανός στο βασίλειο του Άδη. Από τα βάθη του ερέβους συνάζονται γύρω του οι ψυχές των πεθαμένων σηκώνοντας ανήκουστη βοή. Ο Οδυσσέας δεν πήγε εκεί για να κουβεντιάσει απλώς με τους νεκρούς ούτε μόνον για να μάθει  το μέλλον. Ουσιαστικά πήγε για να μάθει τι ακριβώς έπρεπε να κάνει. Βίωσε ακραίες συναισθηματικές καταστάσεις και συνειδητοποίησε ότι σημασία έχει η ζωή στο τώρα όχι στο μετά. Κατανόησε ότι μετά δεν μπορεί ν’ αλλάξει κάτι, πολλά όμως μπορούν ν’ αλλάξουν τώρα.

Διερχόμενος την προσωπική του Νέκυια, ο πρωταγωνιστής Στέφαν θα βαδίσει σε μονοπάτια εφιαλτικά, θα έχει οδυνηρές συναντήσεις με αγαπημένα πρόσωπα χαμένα από καιρό, θα κληθεί να αντικρίσει κατάματα φόβους και τρομακτικές ενοχές και τέλος θα αντιμετωπίσει την πρόκληση της καθολικής υπέρβασης, προκειμένου να επιτύχει τη λύτρωση και την κάθαρση.

Είναι δύσκολο να κατατάξει κανείς το πολυδιάστατο βιβλίο της Χλόης Κουτσουμπέλη  σε ένα συγκεκριμένο λογοτεχνικό είδος. Ψυχολογικό θρίλερ; Αλληγορία πάνω στη ζωή και στον θάνατο; Ένα εφιαλτικό παραμύθι κάτω από  τη σκιά της έβδομης σφραγίδας, όπως τη γνωρίσαμε από τον Μπέργκμαν; Μια μεταφυσική ιστορία φαντασίας;

Η ιστορία μας ξεκινάει μια παράξενη μέρα με σημάδια δυσοίωνα στον ουρανό ‘κάπου σε μια πόλη, σε μια χώρα, σε μια ήπειρο, στον πλανήτη Γη’,  μια μέρα που ‘ τα σύννεφα θεριεύουν και γιγαντώνονται’. Το εύρημα της απροσδιοριστίας τοπικών και χρονικών προσδιορισμών χαρίζει στην ιστορία οικουμενική διάσταση. Ο Στέφαν προσλαμβάνεται από τον αινιγματικό κ. Κλάιν ως θυρωρός/επιστάτης μιας πολυκατοικίας. Θα πρέπει να παραμείνει για σαράντα ημέρες έγκλειστος στον πολυκατοικία ώστε να φροντίζει τον χώρο και τους ενοίκους, είναι επίσης υποχρεωμένος να αναλαμβάνει κάθε είδους μερεμέτια και επισκευές που χρειάζονται τα διαμερίσματα.

Ο Στέφαν είναι πρώην δικηγόρος και νυν άνεργος, έχει απεγνωσμένα ανάγκη αυτή τη δουλειά που είναι η σανίδα σωτηρίας του, καθώς είναι χρεωκοπημένος,  ο  δε εργοδότης του, κ. Κλάιν, είναι αρκετά γενναιόδωρος.

Ο Στέφαν αντικρίζει με δέος και φόβο την τεράστια πολυκατοικία η οποία του θυμίζει  κήτος που τον ρουφάει στα ενδότερά της. Η επαφή του και η γνωριμία του με τους ενοίκους επιφυλάσσει δυσάρεστες εκπλήξεις γι’ αυτόν. Συναντά εκεί παλιούς του γνώριμους, όπως τον διάσημο συγγραφέα Σεμπάστιαν Χηλ, οι οποίοι ανασύρουν νήματα μνήμης που τον οδηγούν πίσω σε ένα οδυνηρό παρελθόν.

Ποια είναι η μυστηριώδης, γλυκύτατη αλλά και αυτοκαταστροφική Λούσυ που στοιχειώνει τα όνειρά του και έχει σημαδέψει την ζωή του; Η σταδιακή γνωριμία του και με τους υπόλοιπους ενοίκους θα φέρει στο φως κι άλλες πτυχές της ζωής του που τον πονάνε.

Και ποια σχέση έχουν οι ‘επιδιορθώσεις’, που καλείται να αναλάβει ο Στέφαν στα διαμερίσματα των ενοίκων, με τα τραύματα μιας ζωής που κυριαρχείται από την εγωπάθεια, τη δειλία και την αδυναμία του να συνάψει ουσιαστικές σχέσεις και να αγαπήσει; Μήπως ολόκληρη η ζωή, η δική του ζωή, παρουσιάζει ‘διαρροές’ και χρήζει επειγόντως επισκευής; Κι ακόμα: υπάρχει χρόνος γι’ αυτό ή είναι ήδη πολύ αργά;

Ο Στέφαν ανακαλύπτει με τρόμο πως ο χρόνος έχει χάσει τις γνωστές του διαστάσεις και είναι απολύτως σχετικός μέσα στην πολυκατοικία. Οι μέρες και οι ώρες κυλάνε σε χρόνο ονειρικό και αδιευκρίνιστο.  Μεγάλη ταραχή τού προκαλεί επίσης το γεγονός πως οι δαίμονες από το παρελθόν ξυπνάνε από τον παρήγορο λήθαργό τους και αναδύονται ζωντανοί και απειλητικοί.

«Από την ώρα που μπήκα στην πολυκατοικία, διαπιστώνει ο Στέφαν, μου συμβαίνει κάτι πολύ παράξενο. Το πρόσφατο παρελθόν, η Κρίστυ, ο Κάσπαρ, το σπίτι στα περίχωρα, ξεθωριάζουν, σαν κάποιος με επιμέλεια να ρουφάει το μελάνι τους, ενώ, αντίθετα, οι εικόνες της Λούσυ και της ζωής μου πριν από δέκα χρόνια στην Παλιά Πόλη μοιάζουν με φωτογραφίες υψηλής ανάλυσης τυπωμένες σε ιλουστρασιόν χαρτί΄ αποκτούν όλο και περισσότερη λάμψη και ζωντάνια. Ακόμα και η διαύγεια αυτής της διαπίστωσης τον τρόμαξε.»

Οι ενοχές του για αγαπημένα πρόσωπα που εγκατέλειψε, παραμέλησε, αδίκησε, ορθώνονται αμείλικτες. Η μόνη του επιλογή πια είναι να τις αντιμετωπίσει κατά πρόσωπο και να αφήσει οριστικά στην άκρη τις υπεκφυγές και τις αναβολές.

Κι όσο ανασκαλεύει τις πρίζες, τα καζανάκια και τα φλοτέρ, τόσο ξεπετάγονται από παντού φαντάσματα και σκιές μιας ζωής γεμάτης εγωισμό και αδιαφορία: της δικής του ζωής.

Χλόη Κουτσουμπέλη

Ποιος είναι τελικά ο μυστηριώδης κ. Κλάιν και γιατί τον επέλεξε γι΄ αυτή τη δουλειά;

Με υποδειγματική δομή, γραφή υψηλών προδιαγραφών και άρτια δομημένους χαρακτήρες η Χλόη Κουτσουμπέλη μάς παραδίδει ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα που κινείται στο κλίμα του ψυχολογικού θρίλερ.

Ο φόβος εδώ δεν  προκύπτει από τη δράση ενός ψυχωτικού δολοφόνου αλλά αναδύεται από τα κατάβαθα του εαυτού , γι’ αυτό και είναι πιο οδυνηρός. Αδύνατον να του διαφύγει ο Στέφαν.

Παραθέματα από συγγραφείς όπως ο Μπέρναρντ Σω, ο Σαίξπηρ (Τρικυμία και ΄Αμλετ), η ΄Εμιλυ Ντίκινσον, ο Άγιος Ιωάννης του Σταυρού και από βιβλία όπως η αποκάλυψη του Ιωάννη, η αιγυπτιακή βίβλος των νεκρών αλλά και από την εμβληματική ταινία Η έβδομη σφραγίδα του Μπέργκμαν, λειτουργούν σαν προβολείς που φωτίζουν ένα κομματάκι αυτής της σκοτεινής υπόθεσης, την  εσώτερη μοναξιά και την απόγνωση του κεντρικού ήρωα, και μας προϊδεάζουν για το τι επίκειται στη ζωή των προσώπων.

Η συγγραφέας μάς παραδίδει  ένα μυθιστόρημα συγγραφικής ωριμότητας ακροβατώντας με επιδεξιότητα ανάμεσα σε πραγματικότητα και φαντασία, ανάμεσα σε ρεαλιστική απεικόνιση και ποιητικές αναφορές. Πρόκειται για ένα πολύ ενδιαφέρον λογοτεχνικό κράμα το οποίο έχει αφομοιώσει και μεταπλάσει δημιουργικά αναφορές από την ομηρική Νέκυια, την καφκική  πνιγηρή ατμόσφαιρα, την δαντική κόλαση, τη βίβλο των νεκρών, και φροϋδικές νύξεις.

Εξαιρετική δύναμη στην εικονοπλασία,  σχήματα λόγου εντυπωσιακά στην πρωτοτυπία τους: ΄κατά διαστήματα όλα σκοτείνιαζαν ξαφνικά, θαρρείς και μια τεράστια σουπιά εκσφενδόνιζε το  μελάνι της.’  η πολυκατοικία παρομοιάζεται με ‘μια τεράστια φάλαινα, ένα κήτος που ανέπνεε’ , ΄και από μέσα ξεπρόβαλε το σκοτεινό της υπογάστριο.’ ‘  αρχοντικά με ξεχυμένα τα έντερά τους στα πεζοδρόμια΄ ,  ΄μαλακό χνούδι και σπασμένες φτερούγες πουλιού, η Λούσυ του’ ΄ η φράση που ξεπήδησε από το στόμα του Στέφαν, ένα πλήρως διαμορφωμένο έμβρυο από λέξεις’ , ‘ η ταριχευμένη λύπη’, ‘όταν ξυπνά ο Στέφαν είναι η ώρα που έχει σπάσει το αυγό της αυγής και ο κρόκος του έχει χυθεί παντού στον κόσμο.’

Και λίγα λόγια για τη σημειολογία των ονομάτων όπως τα αποκρυπτογράφησε η Πόλυ Χατζημανωλάκη: «Μια ιστορία δομημένη στο στυλ ταινίας τους Γουές Άντερσον, όπως το «Grand Budapest Hotel» ή η «Οικογένεια Τένεμπάουμ», με χαρακτήρες σε χωριστά κουτιά, ορατά και χαρτογραφημένα σε τρεις διαστάσεις. Η ιστορία εκτυλίσσεται σε μια πολυκατοικία όπου ο παράξενος βοηθός του κυρίου Κλάιν, όπως ο θυρωρός στο Γκραν Μπούνταπεστ, που βασίζεται σε μια νουβέλα του Στέφαν Τσβάιχ, εξυπηρετεί και σχετίζεται συναισθηματικά με τους ενοίκους. Στέφαν και το όνομα του ήρωα – πνευματική οφειλή στον Τσβάιχ, υποθέτω. Όλα τα ονόματα παραπέμπουν κάπου: στο πένθος – Οικογένεια Μουρν, στη θεραπεία – κύριος και κυρία Χιλ και δεν λείπει η αναφορά διά του συμβολικού ονόματος στο σύμπλεγμα το μυθικό, κύριος και κυρία Ίντιπους. Ο Μπίλλυ που λείπει – τρυφερή αναφορά στον «Βασίλη μας», τον αδελφό της που στη μνήμη του είναι αφιερωμένο το βιβλίο.» (Στέφαν όπως Τσβάιχ, η Μαγική Πολυκατοικία στον Αρχαίο Κόσμο της Χλόης Κουτσουμπέλη , Εφ. Αυγή 11 Ιουλίου 2017)

Μυστήριο  και σκοτεινή ατμόσφαιρα σε μια πρώτη ανάγνωση, αλλά η προσέγγιση της ιστορίας ξεδιπλώνεται σε πολλαπλά επίπεδα. Συγκλονιστική η  ψυχογράφηση όλων των ηρώων, η ζωή και ο θάνατος σε μόνιμη αντιπαραβολή, το ταξίδι στα κατάβαθα του εαυτού, ο κόσμος του περιθωρίου, οι απόκληροι της ζωής, το τραύμα της απώλειας, η ορφάνια των ανθρώπων σε έναν κόσμο κατακερματισμένο, γεμάτο πολέμους, κρίση και προσφυγιά, όλα τα στοιχεία υφαίνουν επιδέξια τον καμβά της ανθρώπινης περιπέτειας, τον πόνο του ανθρώπου επί γης. Σε μια γη όπου το κακό βασιλεύει καθώς ο άνθρωπος αφήνει όλο και περισσότερο τον ‘χιμπατζή να κυριαρχεί στον εγκέφαλο του.’

Ένα εφιαλτικό παραμύθι όπου δεσπόζει η αγέρωχη φιγούρα του κ. Κλάιν ο οποίος έχει αναλάβει να βάλει τάξη στο χάος και κάτω από τις εντολές του οποίου όλοι κινούνται  σπασμωδικά σαν υπάκουες μαριονέτες.  Αν κυριαρχεί μία αίσθηση σε όλο το βιβλίο, είναι εκείνη του εγκλωβισμού. Ο Στέφαν είναι υποχρεωμένος να παραμείνει στην πολυκατοικία για 40 ημέρες, αλλά και σε ένα άλλο επίπεδο οι ήρωες βρίσκονται εγκλωβισμένοι στα πάθη και στα τραύματα , σε ένα παρελθόν οδυνηρό, στον δίχως όνειρα ύπνο, σε μια μεταβατική κατάσταση ανάμεσα σε ζωή και θάνατο.

Αποτύχαμε ως ανθρωπότητα, μοιάζει να διαπιστώνει η συγγραφέας, αλλά μήπως υπάρχει ακόμα μία αχτίδα φωτός;

Κι ακόμα  αναρωτιέται: «Ποια μπορεί να είναι η λύτρωση για ένα εγωκεντρικό άτομο που δεν ενδιαφέρεται και δεν σχετίζεται ουσιαστικά με τους άλλους ανθρώπους;»  Η ερώτηση από το οπισθόφυλλο αποτελεί και τον κεντρικό πυρήνα του βιβλίου.

Πώς λοιπόν θα επέλθει η κάθαρση; Με ποιον τρόπο θα μυηθεί ο κεντρικός ήρωας, στη δαντική παραίνεση «Εδώ πρέπει ν ‘αφήσεις κάθε φόβο, εδώ κάθε ατολμιά πρέπει να σβήσει!» Δάντης, Θεία κωμωδία (Γ 14-24)

Γράφει η Αρχοντούλα Διαβάτη: «Οφείλει να συμφιλιωθεί με τους δαίμονές του, να πονέσει και να λυπηθεί, αγκαλιάζοντας τον άλλο άνθρωπο και τώρα, έγκαιρα να κάνει την υπέρβασή του, βοηθώντας τους άλλους να σωθούν, αγαπώντας με την ψυχή του τους άλλους, μια και είμαστε όλοι «μια ψυχή σε ένα περίβλημα». Από Μίδας, το χρυσό αγόρι με τη σημαδεμένη τράπουλα, ο νάρκισσος και κακομαθημένος, να φτάσει στην αγάπη, γιατί «μόνον η αγάπη είναι η συγκολλητική ουσία… αυτό που μπορεί να δώσει κάποιο νόημα στο χάος της ζωής μας.» (ΕΝΩ ΕΣΥ ΚΟΙΜΟΣΟΥΝ Μια ανάγνωση του βιβλίου της Χλόης Κουτσουμπέλη Ο ΒΟΗΘΟΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΚΛΑΙΝ, ηλεκτρονικό περιοδικό Φρέαρ, 13 Ιουλίου 2017)

* H Χαρά Νικολακοπούλου είναι φιλόλογος – συγγραφέας.