Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Ο άλλος αστερισμός της Τσετσενίας
23/11/2016, 11:30 πμ

Ο άλλος αστερισμός της Τσετσενίας

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

marra_cover«Ο Τσάρος της αγάπης και της τέκνο» του Άντονι Μάρα, μτφ: Αχιλλέας Κυριακίδης, σελ., Εκδ. Ίκαρος

 

Το πρώτο του βιβλίο ήταν μια σαφής δήλωση συγγραφικών προθέσεων. Μια ουβερτούρα ξέφρενης σύνθεσης και οργιαστικής έμπνευσης. Το δεύτερο, καίτοι θα μπορούσε να λειτουργεί ως αναγκαίο συμπλήρωμα, διατηρεί την αυτονομία του όχι μόνο λόγω της διαφορετικής υφολογικής ανάπτυξης, αλλά διότι η δραστικότητα της λογοτεχνικής εμπειρίας εμφανίζεται ακόμη πιο συμπαγής, πολλαπλά επεξεργασμένη και σχεδιαστικά ολοκληρωμένη.

Κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει αν σε δέκα χρόνια από τώρα ο Άντονι Μάρα θα είναι ένας συγγραφέας αναφοράς. Αν θα προστρέχουμε στα βιβλία του για να σκιαγραφήσουμε τη λογοτεχνία της πρώτης 20ετίας του 21ου αιώνα. Το σίγουρο είναι ότι διαθέτει συγγραφικό ένστικτο. Αυτό μπορεί να λεχθεί από τώρα. Και είναι –προφανώς- αυτή η εσωτερική «φωνή» που του «ζήτησε» να ξεφύγει άμεσα από τη δέσμη του πρώτου του –εκλεκτού- βιβλίου («Αστερισμός ζωτικών φαινομένων») και να περάσει στο επόμενο βήμα διαγράφοντας μια εντελώς άλλη πορεία.

Τελικά, όσο πιο λανθάνων είναι ο στόχος κάθε συγγραφέα τόσο περισσότερο βρίσκεται κοντά σ’ αυτόν και στην περίπτωση του Μάρα, το δεύτερο βιβλίο του «Ο Τσάρος της αγάπης και της τέκνο» μετατρέπεται αίφνης σε μια συγγραφική κίνηση κύκλωσης των «φαινομένων» του πρώτου του βιβλίου, εντοπισμένα και αναλυόμενα από διαφορετική οπτική γωνία.

Τυπικά έχουμε να κάνουμε με εννέα μεγάλα διηγήματα∙ μόνο τυπικά. Μπορεί οι περισσότερες ιστορίες να κερδίζουν την αυτονομία τους, ωστόσο, μόνο αν διαβαστούν εν συνόλω αποκαλύπτουν όλες τις πτυχώσεις τους. Ακόμη κι έτσι, δεν έχουμε να κάνουμε με «ιστορίες-αλυσίδα». Το ενοποιητικό τους στοιχείο δεν είναι ο κοινός τόπος ή το συναφές ύφος, αλλά τα πρόσωπα, οι δράσεις και οι μεταξύ τους εμπλοκή. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μυθιστόρημα που έχει «κοπεί» σε μικρότερα κομμάτια. Είναι σαν να εξετάζεις τις λεπτομέρειες ενός πολύπτυχου καμβά. Μα, και ο Μάρα με τις λεπτομέρειες καταγίνεται.

Μπορεί το φόντο των ιστοριών του να είναι ένας αιώνας Ιστορίας και μάλιστα σε ταραγμένο τόπο (πρώην ΕΣΣΔ, Ρωσία και Τσετσενία), όμως, οι μικρές ιστορίες των ανθρώπων είναι που τον αφορούν. Ένας πίνακας, μια φωτογραφία, μια κασέτα, ένα νεύμα, μια ενθύμηση φτάνουν για να πυροδοτήσουν έναν ολόκληρο μηχανισμό δημιουργίας ιστοριών που παλεύουν να κρατηθούν από το δραματικό και τον γκροτέσκο εαυτό τους. Αυτή η θαυμαστή ισορροπία, εν μέσω αμφιθυμίας, είναι που κάνει τις λέξεις του Μάρα να αποκτούν ένα ιδιότυπο σχήμα. Αυτές είναι που διαμορφώνουν ανθρώπινες οντότητες -του παρελθόντος και του παρόντος- διάστικτες από αντιθέσεις, εσωτερικές συγκρούσεις και δυσδιάκριτες προθέσεις. Το πρωταρχικό «όργανο» που αποσπά τις ιστορίες από τη λήθη τους είναι η μνήμη. Η οξύτητα των αισθήσεων και η σύζευξη των ιστοριών επιτυγχάνεται με τον θερμό εναγκαλισμό των ενθυμήσεων.

Aπό το Λένινγκραντ του 1930 έως τη σημερινή Αγία Πετρούπολη και από το Κίροφσκ έως τον Λευκό Δρυμό, ένα ψεύτικο δάσος που φτιάχτηκε επί εποχής Μπρέζνιεφ. Μα, ακόμη και σε ένα γκούλαγκ ή σε ένα μεταλλείου για να εκτιναχθούμε αίφνης στο… Διάστημα. Οι ιστορίες είναι χωρισμένες από τον Μάρα βάσει των δύο πλευρών μιας κασέτας. Υπάρχει η α’ πλευρά, η β’ πλευρά και ένα απαραίτητο διάλλειμα για το… αστρικό ταξίδι. Αν αυτή η μουσική κατασκευή είναι ένα τέχνασμα του συγγραφέα για να σαγηνεύσει ή να προκαταλάβει τον αναγνώστη του; Αδιάφορο. Η μουσικότητα υπάρχει έτσι και αλλιώς στις ιστορίες του Μάρα και το γεγονός ότι οι λέξεις ακούγονται άλλοτε ως ορμητικός παφλασμός από νότες κι άλλοτε ως συριγμός κύματος που σκάει με μιαν ήσυχη αντήχηση, δείχνει πως δεν χρειάστηκε να κοπιάσει πολύ για να μας πείσει.

Το έκανε από την πρώτη ιστορία του λογοκριτή ζωγράφου που κύριο μέλημά του δεν είναι η δημιουργία, αλλά η αποσύνθεση. Έχοντας λάβει τις «παραμορφωτικές» ευλογίες του σταλινικού καθεστώτος, διαγράφει από τη μνήμη των ανθρώπων και των φωτογραφιών τους μη αρεστούς, εκείνους που περιέπεσαν σε δυσμένεια και πρέπει να εξαφανιστούν παντί τρόπω. Ακόμη κι αν πρέπει να το κάνει για δικό του άνθρωπο. Φυσικά, για να επιβεβαιωθεί η φυσιολογία του παραλόγου, θα κατηγορηθεί κι εκείνος για ένα… χέρι μπαλαρίνας που δεν έσβησε.

 

Anthony Marra

Anthony Marra

 

Ακολουθώντας ένας θαυμαστό συναισθηματικό roller coaster, ο Μάρα δίνει το έναυσμα στη μια ιστορία να εισχωρήσει στα περίχωρα της επόμενης. Κι αυτή με τη σειρά της να παραδώσει την αφηγηματική σκυτάλη σε μια τρίτη. Η κόρη καταδίδει την μάνα για να βρεθεί στη συνέχεια αντιμέτωπη με τη βαρυτική δύναμη των πράξεών της, όταν ο πατέρας της θα την οδηγήσει στον τόπο όπου η μάνα της χάθηκε από προσώπου γης. Ένας γκάνγκστερ που γνώρισε τη βία και με βία απαντάει. Μια ευειδής κοπέλα που δεν αναζητεί κανένα ηθικό έρεισμα για να γίνει γνωστή Σταρ της μιας ημέρας (ελάχιστες περισσότερες κρατάει το ευτελές μεγαλείο της αναγνωρισιμότητάς της). Οι νεόπλουτοι της Ρωσίας που επιδιώκουν να υφαρπάξουν το πετρέλαιο της Τσετσενίας με την επίρρωση των Κινέζων. Το παλαιό καθεστώς που δίνει τη θέση του σε μια επισφαλή δράκα κυβερνητών, τη στιγμή που ο πόλεμος στην Τσετσενία σπέρνει σαρκαστικές εκλάμψεις στους αγριότοπους του Αρκτικού Κύκλου. Η πυκνή βιωτή σε μια περιοχή που έχει γίνει το βασίλειο των ρύπων και της καταστροφής. Όπου σπάνια βλέπεις ανθρώπους να ξεπερνούν το φράγμα των 50 ετών και όπου οι στρατιώτες καλούνται να πραγματώσουν τις πιο αποτρόπαιες πράξεις, να φαντασιωθούν γυναίκες και ευτυχισμένες οικογενειακές στιγμές ή απλώς να κηπεύσουν έναν λόφο.

Η ικανότητα του Μάρα είναι ότι συνδυάζει με τρόπο ισόπαλο το δράμα με την κωμωδία και την παραδοξολογία με τη σκληρή λογική. Απέναντι σε κάθε μορφή αποκτήνωσης ενυπάρχει και ένα βαθύ στοιχείο ανθρωπιάς. Αν υπάρχει μια ελπίδα θα την βρει κανείς μέσα στο βόρβορο της σκληρότητας. Είτε μέσα σε μια τρύπα στον ερημότοπο του Κίροφσκ είτε στα απέραντα όρια ενός επινοημένου Διαστήματος, ο Μάρα μάς λέει ότι αυτό που θα αντέξει, ακόμη αν απομείνει μόνο ένας άνθρωπος επί της Γης, είναι η μνήμη των ιστοριών. Εκείνων που συνέβησαν κι εκείνων που είναι φτιαγμένες από την ύλη των ονείρων.  Εντέλει, με αυτό το δεύτερο βιβλίο, ο Μάρα γίνεται το nic et nunc της σύγχρονης αμερικανικής λογοτεχνίας. «Εδώ και τώρα» υπάρχει κάτι στην άλλη άκρη του Ατλαντικού και ονομάζεται «Άντονι Μάρα».

Η μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη είναι σαν νωπή σφραγίδα. Ακουμπάς με γυμνά δάχτυλα τα σημεία στίξης, τους σπονδύλους του ύφους, την έξαρση της πρόζας και την εικονοποιητική σαγήνη. Φτάνεις στο σημείο να σκέφτεσαι ότι βρίσκεσαι μπροστά σε μια σπάνια στιγμή συνδημιουργίας ή σε μια πράξη αρμονικής συμπόρευσης.

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top