Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Η Αντιγόνη πέθανε στη Σατίλα
22/06/2016, 10:22 πμ

Η Αντιγόνη πέθανε στη Σατίλα

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

tt_cover«Ο τέταρτος τοίχος» του Σορζ Σαλαντόν, μετάφραση: Λίνα Σιπητάνου, σελ. 332, Εκδ. Εστία

 

Για τους ηθοποιούς, τέταρτος τοίχος είναι το αόρατο πλέγμα που κάνει τους θεατές της παράστασης απόντες-παρόντες. Είναι το δίχτυ ασφαλείας που διατηρεί τα μέλη του θιάσου απρόσβλητα από τα πεινασμένα μάτια εκείνων που μετέχουν ως ουδέτεροι παρατηρητές στη θεατρική σύμβαση.

Ο τέταρτος τοίχος, για τους ήρωες του Σορζ Σαλαντόν, είναι το τελευταίο άκρο διαχωρισμού των ζώντων από τους πεθαμένους. Είναι το σημείο όπου συνορεύει ένα τρελό όνειρο με τη σκληροτράχηλη πραγματικότητα. Υπάρχει, άραγε, περίπτωση η ειρήνη να νικήσει τον πόλεμο; Γίνεται η τέχνη, το θέατρο εν προκειμένω, να κατασιγάσει τα όπλα; Πόσο δυνατό είναι ο λόγος να γίνει πιο ισχυρός από το αθώο αίμα;

Όλα ξεκινούν από την υψιπετή ιδέα του έλληνα σκηνοθέτη Σαμουήλ Ακούνη, ενός εξόριστου στη Γαλλία κατά την περίοδο της χούντας. Ενός ανθρώπου με σκληρό οικογενειακό παρελθόν, καθώς οι εβραίοι γονείς του ζούσαν στη Θεσσαλονίκη μέχρι τη στιγμή που έπεσαν θύματα του ναζιστικού Ολοκαυτώματος. Φευ, κι από το παρόν του δεν λείπουν τα τραύματα. Ο Ακούνης φυλακίστηκε και βασανίστηκε από τους συνταγματάρχες για τη θεατρική του δράση που θεωρήθηκε εχθρική προς τη δικτατορία. Κάπως έτσι κατάφερε να διαφύγει από τον «γύψο» και να αυτοεξοριστεί στο Παρίσι. Αυτή η διαδικασία βίαιης ωρίμανσης τον οδήγησε σε μια συνολική αναθεώρηση των ιδεολογικών και πολιτικών προταγμάτων του. Κόντρα στο ρεύμα της εποχής, αρνήθηκε τη στράτευση σε μια ιδέα που χρειάζεται τη βία για να αναπτυχθεί. Καίτοι εντάσσεται σε μια ομάδα νεαρών «επαναστατών» της Αριστεράς, προσπαθεί να τους καταδείξει την αξία της ειρήνης και της κατανόησης σε σχέση με την εμπρηστική δύναμη των μολότοφ. Ο πασιφισμός του Ακούνη δεν ακονίζεται από μια εστέτ πόζα, αλλά ακουμπάει σε μια «τρελή» κι ωστόσο βαθιά ανθρώπινη απόφαση. Να μπει στο… μάτι του πολέμου, να τον περιγελάσει. Το πεδίο εφαρμογής της ιδέας του είναι ο Λίβανος στα χρόνια του εμφύλιου σπαραγμού (τη δεκαετία του ’80). Θέλει να ανεβάσει την «Αντιγόνη» του Ανούιγ – έργο εμβληματικό και συναφές με την προσπάθεια του ανθρώπου να μείνει όρθιος απέναντι στον ανοικτίρμονα νόμο του κάθε Κρέοντα. Έργο που ο Ανούιγ το ανέβασε την περίοδο της γερμανικής Κατοχής στη Γαλλία. Άρα, οι συνάφειες γίνονται ακόμη πιο άμεσες.

Ο θίασος του, έτσι όπως το έχει οραματιστεί ο Ακούνης, αποτελείται από ερασιτέχνες και θα περιλαμβάνει μέλη από όλες τις σέχτες που μετείχαν στον πόλεμο. Ναι, είναι μαξιμαλιστικός στόχος: να ενώσει εχθρούς, να τους βάλει κάτω από την «ομπρέλα» της τέχνης και έτσι, απαλλαγμένοι από τα πάθη και τα μίση, να παίξουν την παράσταση στην ουδέτερη ζώνη. Όσο θα διαρκεί το θεατρικό δρώμενο, ο πόλεμος θα έχει ηττηθεί κατά κράτος.

Ο καρκίνος, όμως, τον προλαβαίνει και τότε παραδίδει τη σκυτάλη στον γάλλο φίλο του, Ζορζ, έναν νεαρό ιδεολόγο και παθιασμένο με την επανάσταση. Μπορεί και ο Ζορζ να έλκει την καταγωγή του από το χώρο του θεάτρου, ωστόσο η πολιτική στράτευση έχει αλλάξει άρδην τις προτεραιότητές του. Στο ενδιάμεσο του προκύπτει ένας γάμος και ένα παιδί που κάνουν ακόμη πιο δύσκολη την απόφαση να αναλάβει αυτό το σισύφειο έργο.

 

Sorj Chalandon

Sorj Chalandon

 

Εντέλει, στο όνομα της άδολης φιλίας του με τον Σαμ και για να ξορκίσει τον επικείμενο θάνατό του, ο Ζορζ αποφασίζει να μπει στο στόμα του λύκου. Μόνο που η αποστολή του θα τον μεταμορφώσει εξ ολοκλήρου. Ο κόσμος του θα γυρίσει ανάποδα, η ζωή του θα ακολουθήσει δραματικές τροχιές. Ή, μάλλον, τραγικές με την έννοια ότι τα πάντα είναι προκαθορισμένα να συμβούν εντός του… έργου της ζωής.

Βρίσκεται αντιμέτωπος με την ωμή βία του πολέμου όπου η ανθρώπινη ζωή κείται στον πάτο της πυραμίδας αξιών. Αδελφός σκοτώνει αδελφό• οι μάχες ανάμεσα στις σέχτες είναι απηνείς και δίχως τέλος. Στο μέσο του ορυμαγδού, ο Ζορζ κάνει τιτάνιες προσπάθειες να μαζέψει το θίασό του, να του δώσει να καταλάβει το βάθος του εγχειρήματος, να ξεφύγουν οι ηθοποιοί από τους εαυτούς τους και τα πολεμικά εγχειρήματα και να αφεθούν στη λυτρωτική μαγεία της τέχνης. Τη στιγμή που οι «ηθοποιοί» είναι έτοιμοι για τη μετάβαση, μια επίθεση από ισραηλινά αεροπλάνα σκορπάει την ομάδα στα πέντε σημεία του ορίζοντα. Η έκθεση στην ωμή βία ασκεί στον Ζορζ μια βασανιστική επιρροή. Ακόμη και όταν γυρνάει στην οικογενειακή εστία, τραυματισμένος και ο ίδιος, καθώς παραλίγο να χάσει την όρασή του, κουβαλάει πάνω του, ως άλλο δέρμα, το μπαρούτι, το αίμα, τη μεταλλική οσμή του πολέμου και του θανάτου. Και κάπου εκεί καταρρέει. Το μυαλό του κυβερνάται από τις κραυγές του πολεμικού θεάτρου σκιών και από την Αντιγόνη του, την Ιμάν, μια νεαρή παλαιστίνια σουνίτισσα για την οποία αισθάνεσαι μια έντονη έλξη. Στο Παρίσι όλα του φαίνονται μάταια και ξένα: ακόμη και η γυναίκα και το παιδί του. Είναι καταδικασμένος να επιστρέψει. Μόνο που αυτή τη φορά η ελπίδα έχει πεθάνει, όπως και ο φίλος του ο Σαμ. Και η τελευταία ικμάδα αισιοδοξίας χάθηκε με τον αποτρόπαιο θάνατο της Ιμάν από αντίπαλες δυνάμεις. Αυτή η απώλεια θα βαρύνει μέσα του σαν μάσκα θεατρική. Γίνεται με τη σειρά του κάποιος άλλος: μέτοχος της τραγωδίας που παίζεται μπροστά του. Ως άλλη Αντιγόνη θα πάρει πάνω του την αληθινή έννοια της δικαιοσύνης και δεν θα διστάσει να βάψει τα χέρια του με τα χρώματα του θανάτου. Έχει περάσει πλέον την διακεκαυμένη ζώνη που χωρίζει τους αθώους του αίματος από εκείνους που το έχουν φορέσει. Ο Ζορζ τελειώνει με μια δραματουργία άφατου πόνου και εγκατάλειψης από τη ζωή. Παίζοντας στα αλήθεια τον τελευταίο ρόλο της ζωής του.

Ο Σαλαντόν είναι δημοσιογράφος, υπήρξε για χρόνια βοηθός αρχισυντάκτη και ρεπόρτερ στην εφημερίδα Liberation. Συνεχίζει να αρθρογραφεί σε άλλα μετερίζια, ενώ εμπλέκεται ενεργά στα λογοτεχνικά πράγματα της χώρας του. Στη δική μας είναι εντελώς άγνωστος για το συγγραφικό έργο του. Άρα, είναι ευχής έργον που το βάπτισμα του πυρός γίνεται με τούτο το διαπρύσια ανθρώπινο μυθιστόρημα. Είναι πρόδηλο πως ο Σαλαντόν ερανίζεται υλικό από τις δημοσιογραφικές αποστολές του στη Βηρυτό και σε άλλα πεδία του πολέμου, όμως, η μεταφορά του πρωτογενούς υλικού στη μυθοπλαστικά φόρμα καθίσταται κάτι παραπάνω από επιτυχής. Ελέγχοντας πλήρως τη θερμοκρασία του κειμένου, είναι έτσι και αλλιώς υψηλή λόγω του θέματος, αφήνει στο διάβα του λυτρωτικές ωδές συγκίνησης που κάνουν το μυθιστόρημα να μεταφέρει μια αίσθηση τραγωδίας στο σήμερα. Η παρούσα έκδοση συμπληρώνεται από την άρτια μετάφραση της Λίνας Σιπητάνου.

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top