Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Διαρκής αναγέννηση
28/03/2018, 12:29 μμ

Διαρκής αναγέννηση

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου //

 

«Ο μόνος πιστός ένοικος» του Αντώνη Δ. Σκιαθά, τρίγλωσση έκδοση, (μετάφραση στα αγγλικά: Robert L. Crist και Despina L. Crist στα ισπανικά: Mario Domínguez Parra) με 16 υδατογραφίες της Κατερίνας Καρούλια, εκδόσεις Πικραμένος

 

Η νέα ποιητική συλλογή του Αντώνη Σκιαθά είναι ενδιαφέρουσα είδηση έτσι κι αλλιώς. Ακόμα περισσότερο όταν πρόκειται για μια τρίγλωσση (ελληνικά, αγγλικά, ισπανικά) έκδοση με την εικαστική σύμπραξη της Κατερίνας Καρούλια με 16 υδατογραφίες. Την αγγλική μετάφραση υπογράφουν ο Robert L. Crist και η Despina L. Crist. Την ισπανική ο Mario Domínguez Parra. Συλλεκτική έκδοση, σε 359 αριθμημένα και υπογεγραμμένα αντίτυπα, καθώς και σε 21 επιπλέον αντίτυπα εκτός σειράς με λατινική αρίθμηση.

Κρατώντας στο χέρι την πολυτελή αυτή έκδοση, ακόμη και πριν την ανοίξω για να διαβάσω τα ποιήματα, σκέφτομαι τη λειτουργία της Τέχνης (το κεφαλαίο γράμμα σκόπιμα έτσι), τον κοινωνικό της ρόλο. Το έργο που απευθύνεται στις μεγάλες μάζες του λαού -μακάρι και να πηγάζει από τη λαϊκή δημιουργία- έθρεψε ως προοπτική το όραμα κάθε προοδευτικού στην ιδεολογία ανθρώπου, ευαίσθητου στα καλλιτεχνικά δρώμενα. Δεν θα μπορούσε εύκολα, αβασάνιστα, να αγνοήσει κανείς έργα δημιουργών που ενέπνευσαν επαναστατικά κινήματα, που εμβληματικά πλέον δηλώνουν την παρουσία τους δίπλα σε πολιτικές πράξεις ή σε βίαιες ρήξεις (εδώ ένας ορισμός της επανάστασης) μέσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Ίσως, όμως, να μας διαφεύγει μια απλή αλήθεια, την οποία κανένας από τους θιασώτες για παράδειγμα της λεγόμενης στρατευμένης τέχνης (εδώ το μικρό γράμμα πάλι σκόπιμα έτσι) δεν θα αποδεχόταν ποτέ, καθόσον θα ανέτρεπε τη βάση του ιδεολογικού του οικοδομήματος: η κάθε εποχή εγκυμονεί την καλλιτεχνική της έκφραση, τα δημιουργήματα της ευαισθησίας των καλλιτεχνών πάντα (είτε το θέλουν είτε όχι) απηχούν κάποιες από τις συνιστώσες του κοινωνικού «σώματος», φέρουν κάποια από τα μηνύματα (ίσως ακόμη ασαφή και αδιόρατα) της βούλησης των καιρών· αυτά ενσωματώνουν στο έργο τους οι καλλιτέχνες, οι δημιουργοί, οι ποιητές. Δεν χωρούν εδώ σκοπιμότητες, δεν συγχωρούνται πολιτικές προδιαγραφές και δεσμεύσεις. Αν φυσικά θέλουμε να εννοούμε την Τέχνη με κεφαλαίο το γράμμα της. Με αυτό δεν επιθυμώ να πω ότι το έργο του δημιουργού αφορά λίγους· ίσα ίσα εννοώ πως από μόνο του θα βρει τον δρόμο για τη μέγιστη και μαζική  αποδοχή, αν η αξία του είναι τέτοια, αν όντως μπορεί να εκφράσει την εποχή, τη διάθεση, το όραμα ακόμη (γιατί όχι;) των αποδεκτών του. Θυμάμαι, για παράδειγμα,  ότι ο σπουδαιότερος δίσκος της ελληνικής δισκογραφίας, ο «Μεγάλος ερωτικός» του Μάνου Χατζιδάκι, γράφτηκε μέσα στη χούντα. Δεν τραγουδήθηκε στις μυστικές συνάξεις  ούτε παράνομα αντιγράφηκε σε κασέτες που κυκλοφορούσαμε χέρι με χέρι. Κι όταν η μνήμη λειτουργεί σήμερα για όλα αυτά τα γεγονότα μάλλον θυμόμαστε κάτι πιο επαναστατικό. Κι όμως το νιώθαμε από τότε ότι ακούγαμε κάτι πιο πάνω από ευκαιριακά συνθήματα και πιο πέρα πολύ από στενόχωρα φορεμένες κομματικές μπροσούρες. Ο έρωτας, όπως τραγουδήθηκε από τον μεγάλο της μουσικής μας, είναι εδώ διαχρονικός και πάντα νέος, να μας καλεί σε αυθεντικούς ξεσηκωμούς. Η εποχή η ίδια μιλάει με γνήσιο λόγο σε όποιο αληθινό σκίρτημα του ανθρώπου που εκφράζεται μέσω της τέχνης. Μπορεί έτσι να χειρίζεται, για παράδειγμα,  ερωτικά τον λόγο και να προκύψει πιστό αποτύπωμα της πιο επαναστατικής εποχής. Αντιθέτως μπορεί να οδηγεί «στα πιο βαθιά χασμουρητά» αποτρέποντας από την όποια δράση, την ίδια στιγμή που προσπαθεί να συνεγείρει τα πλήθη με λεξιλόγιο φτηνό πολιτικά.

 

Αντώνης Δ. Σκιαθάς

 

Μακροσκελής, ίσως η αναφορά αυτή, ωστόσο δεν έχω ξεφύγει από τη σκέψη ότι μιλώ για τον «Μόνο πιστό ένοικο», μόνο που χρειαζόμουν (ίσως μόνο εγώ;) να απολογηθώ γιατί εστιάζω σε ένα έργο, που από τη φύση της έκδοσής του λίγοι θα το αγγίξουν. Η δύναμή του είναι τέτοια που θαρρώ θα φθάσει σε περισσότερους θιασώτες της καλής ποίησης από όσοι φαίνεται να είναι οι αγοραστές του, αριθμημένοι όπως και τα λιγοστά αντίτυπα. Ας πούμε εν τέλει ότι η ποίηση έχει πάντα το πιστό της κοινό που την ακολουθεί κάτω από τις οποιεσδήποτε συνθήκες.

Ο Αντώνης Σκιαθάς, πολύπειρος στα ποιητικά πράγματα και εν σιωπή ευρισκόμενος για πολλά χρόνια, επανήλθε το 2016 με την ποιητική συλλογή «Ευγενία» για να κινητοποιήσει τη μνήμη τη συλλογική (μέσα από την προσωπική του βιωματική εκδοχή των χρονικών διαστημάτων) καταθέτοντας μια ποιητική σύνθεση που διέτρεχε τις παρελθούσες γενιές και οραματιζόταν τη μελλούμενη. Εδώ, στον «Μόνο πιστό ένοικο» η ποιητική του πρόταση εστιάζει σε στοιχεία του προσωπικού του σύμπαντος προσφέροντας και σε μας μια προνομιούχο θέα στον κόσμο της συλλογικής μας αποθηκευμένης (ίσως και ξεχασμένης;) παιδικότητας. Η έννοια αυτή εμπεριέχει όχι μόνον τα παιδικά ενθυμήματα, τις εικόνες μιας αθωότητας πλέον χαμένης· περισσότερο εδώ ο Σκιαθάς δίνει τη συνέχεια ενός κόσμου που τον (και μας) καθόρισε, σε ηλικίες που ακόμη η ελπίδα μετρούσε τα απλά της λόγια και όντως συνόψιζε εικόνες πραγματικής ζωής. Σε μια σημερινή άνευρη πραγματικότητα που της ταιριάζουν τα γκρίζα χρώματα αποτελώντας το σύνηθες ένδυμά της, έρχεται ανέλπιστα μέσα από τα ποιήματα ένα φως αιγαιοπελαγίτικο να κατακλύσει τη σκοτεινιά, έρχονται παιδικές φωνές από τα λατρεμένα παιχνίδια, αυλές με πολύχρωμα πλακάκια που φτάνουν ως τη θάλασσα, έρωτες εφηβικοί που όλα τα υπόσχονταν χωρίς να νοιάζονται για την εγγενή τους αυτοκατάργηση, ύμνοι των σωμάτων (μα, πώς αλλιώς ο έρωτας;) δέντρα εμβληματικά της εσαεί εγκατοίκησης στα σπίτια και στις μνήμες μας να υπόσχονται την αιωνιότητα μέσα από τους καρπούς τους. Η συνέχεια, η διαρκής αναγέννηση μέσα στο ανελέητο φως που απλόχερα φωτίζει αυτόν τον τόπο και δεν επιτρέπει στο σκοτάδι να επικρατήσει. Αρκεί να έχουμε τα μάτια να το αντικρίζουμε έτσι όπως ρίχνει εύγλωττες σκιές στα μάρμαρα, έτσι όπως κάνει τα διάσπαρτα εκκλησάκια να γαλανίζουν προκλητικά απέναντι στο άλλο γαλανό της φύσης. Και μεταφέροντας τα θραύσματα της συλλογική μνήμης δίνει μεγαλόθυμα τη συνέχεια της ζωής σ’ αυτό το ελάχιστο κομμάτι του κόσμου, που μεγάλωσε παρηγορητικά στους μύθους των Αργοναυτών ή του Οδυσσέα, στις υπέροχες ανθοφορίες των ύπνων του. Η ποιητική γραφή του Σκιαθά ικανότατη στην εικονοποίηση, στην αναπαράσταση του ένδον αισθήματος σε πληθωρική σκηνή ζωής, με την προσεκτική επιλογή των λέξεων να αποδίδει την ελληνική γλώσσα στα καλύτερά της.

 

 

Παραθέτω εδώ κάποια δείγματα αυτής της έξοχης γραφής:

[…]

Τι νύχτα και αυτή;

Πόσο δειλή, να θέλει

τραγούδια να ακούσει

ξενιτεμένων Τρώων.

 

Άσματα ποιων λυράρηδων

για τις απάτες των νερών

στους πλόες της αστροφεγγιάς.

εκεί, στην ωμοπλάτη του Αιγαίου.

 

 

 

[…]

Οι μοίρες μας, αλίμονο

τα συμφωνήσανε πολλά.

Εμείς όμως

δίχως υπογραφές

χωρίς συμβόλαια και συμβολαιογράφους,

ν’ αγαπηθούμε πέπρωται.

 

 

[…]

 

Μικρός την είδε γεμάτη αίματα

να φεύγει από την Σμύρνη,

τώρα τη βρήκε ανοιχτά της Εύβοιας

να καβαλά τα γλαρονήσια,

ν’ ανθίζει από της Σκιάθου τις Κουκουναριές,

στο Πήλιο να πνίγει την Βρεφοκρατούσα

στους ύμνους του Θεόφιλου.

 

 

[…]

 

Νέοι έμαθαν στις νήσους άσωτοι ηδονών

να πλάθουνε σταμνί την άμμο

το σταμνί να ντύνουν πέτρα,

την πέτρα ν’ ανάβουνε κερί,

τα μεσημέρια -φευ!- των ηφαιστείων

όπου αρραβώνιαζε

ο ήλιος το νερό στη λάβα του πελάγους.

 

 

Η έκδοση είναι τρίγλωσση, με τα ποιήματα να μεταφέρονται σε δύο ακόμη γλώσσες, την αγγλική και την ισπανική. Πανάξιοι οι μεταφραστές της ποίησης του Σκιαθά, ο Robert L. Crist και η Despina L. Crist για τα αγγλικα,  ο Mario Domínguez Parra για τα ισπανικά. Άλλο μεγάλο θέμα εδώ η μετάφραση/απόδοση της ποίησης. Γνωστό ότι δεν αρκεί η άριστη γνώση της ξένης γλώσσας, γιατί το νέο κείμενο (όντως για νέο κείμενο πρόκειται) πρέπει να αναπνέει σωστά μετρώντας τις ανάσες του στη νέα γλώσσα, να ακολουθεί τους ρυθμούς της. Να ρέει, να ακούγεται, να επικοινωνεί. Η πείρα των μεταφραστών εδώ εγγυάται την ποιητικότητα των μεταφρασμένων.

Ταυτόχρονα, συμπορεύονται με τα ποιήματα 16 υδατογραφίες της εικαστικού Κατερίνας Καρούλια με θεματική συνάφεια και μεταξύ τους αλλά και με τα ποιήματα, τα οποία ιδιότυπα προλογίζουν. 14 υδατογραφίες πριν από καθένα από τα 14 ποιήματα της συλλογής, μία υδατογραφία προλογικά και μία στο εξώφυλλο. Στο όλον πρόκειται για μια ποιητική αλλά και εικαστική πρόταση (εύγε στις εκδόσεις Πικραμένος για το άρτιον της συνολικής εικόνας του βιβλίου) που μπορεί να απευθύνεται αυστηρά στους ολίγους που θα αποκτήσουν ένα από τα αριθμημένα και υπογεγραμμένα αντίτυπα, ωστόσο η δυναμική της έκδοσης είναι πολύ μεγαλύτερη. Άλλωστε τα σημαντικά δημιουργήματα τα Τέχνης βρίσκουν τον δρόμο τους σε κάθε περίπτωση.

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top