Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Σαν κλασικό παραμύθι
06/12/2017, 12:16 μμ

Σαν κλασικό παραμύθι

Γράφει η Ασημίνα Ξηρογιάννη //

 

Μπέρτολτ Μπρεχτ «Ο κύκλος με την κιμωλία στον Καύκασο», Θρύλος σε πέντε πράξεις, μετάφραση: Οδυσσέας Ελύτης, Ύψιλον 2010

 

Όλο και περισσότερο έχω την ανάγκη να επιστρέφω σε έργα που έχουν κάτι ουσιαστικό να μου πουν. Ερχόμενη αντιμέτωπη καθημερινά, όπως και οι συμπολίτες μου, με ζητήματα βίας και δικαιοσύνης και  βιώνοντας πολλαπλές καθημερινές εντάσεις και απογοητεύσεις, αναζητώ την επαφή με την μεγάλη τέχνη. Σαν βάλσαμο την αναζητώ και σαν παραμυθία ίσως, για να μπορώ να  να προχωρώ. Και την προτείνω και στους νέους που σε βομβαρδίζουν με ένα σωρό ερωτήματα σχετικά με τον κόσμο, την ζωή, την εποχή και συ δεν ξέρεις τί ακριβώς να απαντήσεις  και πώς να τοποθετηθείς. Πάντως σε καμία περίπτωση δεν έχεις έτοιμες απαντήσεις πάντοτε. Αν είχες έτοιμες απαντήσεις, κι αυτό λάθος θα ήταν, άλλωστε.
Για να έρθω στο πολύτιμο αυτό κείμενο, με την τεράστια παιδαγωγική του αξία, ο Μπρεχτ, μέσα σε έναν κόσμο που αναδύεται αργά από τον ναζισμό και τον πόλεμο, βρίσκει την πηγή της καλοσύνης, ξαναβρίσκει την πρώτη αφέλεια σ’ όλη της την αθωότητα και τις βάζει αντιμέτωπες με την κοινωνία και τις επιβάλλει στην ιστορία. Καλοσύνη και αφέλεια μπορούν να νικήσουν τους ισχυρότερους δεσμούς, αυτούς του αίματος. Στο έργο αυτό τα θέματα του πολέμου και της δικαιοσύνης συνενώνονται. Η ιστορία με την κοιλάδα είναι επίσης ανάλογη με την ιστορία της Γκρούσας, η οποία ταιριάζει με του Αζντάκ. Η δομή είναι αυτή των κινέζικων κουτιών (ή κάτι σαν τις ρώσικες κούκλες). Το έργο είναι ένα αλληγορικό παραμύθι. Ο Μπρεχτ χρησιμοποιεί το μύθος της κιμωλίας για να κάνει κάποια έμμεσα και διακριτικά σχόλια πάνω στην μεταπολεμική τακτοποίηση και διαίρεση της Ευρώπης που σχεδιάστηκε μετά την ήττα της Γερμανίας.

Ο Αζντάκ απονέμει την παρωδία δικαιοσύνης που τελικά όμως είναι αληθινή δικαιοσύνη. Δεν δικάζει κατά το γράμμα του νόμου-γιατί βλέπει πως ο νόμος είναι γραμμένος για τους πλούσιους-αλλά αναποδογυρίζει τον νόμο έτσι που να ευνοεί τους φτωχούς. Οδηγείται λοιπόν στο να ανατρέψει έναν βασικό νόμο της κοινωνίας: τον νόμο της διαδοχής από τους φυσικούς απογόνους. Διεφθαρμένος, δωροδοκούμενος, κατεργάρης (στη φαύλη κοινωνία αρμόζει φαύλος δικαστής), αλλά συγχρόνως, κάτοχος μιας  α λ ά ν θ α σ τ η ς λαϊκής συνείδησης, δικαιώνει στην περίπτωση του Μιχαήλ, γιου της Γκρούσα, τον μόχθο και την αγάπη. Η παραφροσύνη ενός κόσμου που βρίσκεται στο τέλος του βοηθάει τη γέννηση ενός καινούριου κόσμου.‘

Όμως, ο κόσμος αυτός είναι ακόμα εύθραυστος: o μεγάλος δούκας ξαναπαίρνει την εξουσία. Αφού λοιπόν ο Αζντάκ απαγγέλει την σολομώντεια ετυμηγορία του, πρέπει να εξαφανιστεί: το παράκανε, η δικαστική τήβεννος τον ”παραζεσταίνει”. Μένουν ο Σίμων και η Γκρούσα με τον γιο τους, μόνοι, πρόδρομοι του καινούργιου αυτού κόσμου, μένει ακόμα η ανάμνηση του Αζντάκ, τότε που ήταν δικαστής στις δόξες του, ανάμνηση της εποχής όπου ”στις μέρες του βασίλεψε σχεδόν η ισότητα”.

 

Bertolt Brecht

 

Η Γκρούσα έχει γίνει μάνα του Μιχαήλ. Θα το επικυρώσει και η απόφαση του Αζντάκ: είναι μάνα του ”όχι σύμφωνα με τη φύση ή το αίμα ή τον νόμο, αλλά σύμφωνα με το μόχθος και τη δουλειά. Δεν τον συνέλαβε μέσα στην θεία έκσταση του έρωτα, δεν τον κράτησε στα σπλάχνα της, ούτε τον έθρεψε με το αίμα της. Δεν τον γέννησε με πόνους φρικτούς, δεν γνώρισε τα ψυχικά μαρτύρια μιας μάνας που στερήθηκε το παιδί της. Αλλά το μεγάλωσε μ’ όλη της τής προσοχή και την φροντίδα. Ό,τι και να γινότανε, πάντα του εύρισκε να φάει κάτι και να κοιμηθεί στα ζεστά. Την έβαλε σε ένα σωρό μπελάδες και της στοίχισε κι αρκετά. Δεν κοίταξε ποτέ τον εαυτό, και το συμφέρον της. Η ίδια πιστεύει, όπως λέει στον Σίμωνα, ότι είναι το παιδί της αγάπης, αφού το πήρε την ίδια εκείνη μέρα που τον αρραβωνιάστηκε. Αρνείται δις να διαμελίσει το παιδί: ”Εγώ τ’ ανάθρεψα. Πώς μπορώ να το ξεσκίσω τώρα; Δεν μπορώ να το κάνω αυτό, δεν μπορώ.” Η Ναταλία όμως που το αγαπά επιφανειακά, μπορεί να το διαμελίσει. Ο παλιός μύθος που αναφέρθηκε στον πρόλογο αντιστρέφεται: η φυσική μάνα χάνει το παιδί και το παίρνει αυτή που ‘ναι μάνα του από τον μόχθο και τη δουλειά. Τον τελευταίο λόγο δεν το έχει πια η φύση. Οι ελεύθεροι άνθρωποι μπορούν να φτιάξουν μια καινούρια φύση.

Το ευχάριστο τέλος δεν είναι χαρακτηριστικό του Μπρεχτικού δράματος. Όμως εδώ ο Μπρέχτ εδώ διαψεύδει τον εαυτό του. Εδώ η ηθική τάξη και η αρμονία αποκαθίστανται στο έπακρο, αποπνέει ένας αέρας αισιοδοξίας, το καλό θριαμβεύει. Η Γκρούσα κερδίζει το παιδί, απαλλάσσεται από τα δεσμά του εικονικού γάμου, ξαναδένεται με τον αγαπημένο της, ενώ τα λεφτά της κληρονομιάς του Μίχελ πηγαίνουν στην πόλη για τον ”κήπο του Αζντάκ” που θα γίνει αποκλειστικά για τα παιδιά.

Σαν να είναι κλασικό παραμύθι ή λαϊκός διδακτικός μύθος απλός, αλλά καθόλου απλοϊκός, ο ”Κύκλος με την Κιμωλία”, κερδίζει τον αναγνώστη, του οποίου κινητοποιεί τη σκέψη, θέτοντάς του καίρια ερωτήματα που αφορούν σ ‘όλο το ανθρώπινο γένος και του παρέχει μαθήματα αγάπης, μεγαλοψυχίας και ανθρωπιάς.

Ό,τι ακριβώς χρειαζόμαστε όλοι μας για να αντέχουμε, κυρίως σε χαλεπούς καιρούς.

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top