Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Ο κόσμος με τα μάτια των ζώων
10/05/2017, 10:50 πμ

Ο κόσμος με τα μάτια των ζώων

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

«Έρευνες ενός σκύλου και άλλα διηγήματα» του Φραντς Καφκα, μτφ: Αλεξάνδρα Ρασιδάκη, σελ. 302, Εκδ. Πατάκη

 

Ο κόσμος πριν από τη «Μεταμόρφωση» και μετά από αυτήν. Η ύπαρξη ενός πλάσματος όπως ο Γκρέγκορ Σάμσα, αυτού του τρεμάμενου ήρωα όπου η ξενότητά του είναι ανησυχητική, υπαρξιακή έως ποιητική αφαίρεσε από τη λογοτεχνία και το ύστατο ίχνος αθωότητας (αν το είχε πoτέ). Από αυτό το βιβλίο κι ύστερα, τίποτα δεν θα μπορούσε να μείνει ίδιο. Ο άνθρωπος κλήθηκε να σταθεί μπροστά στο μέγα τοίχο της αποξένωσής του, να αντικρύσει με γυμνό μάτι τη βάναυση ανημπόρια του, να αποδεχθεί πως υπάρχουν ανώτερες δυνάμεις, άλογες, επιθετικές, σχεδόν εκδικητικές που τον αποξενώνουν από την ύπαρξή του, που μετατρέπουν τη βιωτή του σε ανίατη ασθένεια, εντέλει σε μια παρεκτροπή από την κανονικότητα.

Ο Κάφκα, αρκετές φορές κατέφυγε σε αυτή την παραβολική καταγραφή της πραγματικότητας χρησιμοποιώντας τα ζώα ως ήρωές του. Δεν πρόκειται για προσχηματικό ζωομορφισμό, ούτε για παραμυθία που σκοπεί να δημιουργήσει έναν μύθο που θα οδηγεί σε ένα επιλογικό συμπέρασμα.

Θα έλεγε κανείς πως η χρήση των ζώων, χρησιμοποιημένη και από άλλους πριν από αυτόν, αποκτάει ένα συμβολικό χαρακτήρα. Ισχυροποιεί με διαφορετικό τρόπο τον ασφυκτικό μηχανισμό που υποτάσσει τα πρόσωπα σε μια τρομώδη κατάσταση όπου τα πάντα μπορούν να διαλυθούν αυτοστιγμεί. Συν τοις άλλοις, η έννοια της απομάκρυνσης από την κοινωνία των ανθρώπων, της απομόνωσης, του εμπειρικού φόβου, με τη χρήση του ζωομορφισμού, αποκτάει μεγαλύτερη διάσταση, γίνεται αρχέγονη μοίρα.

Στην παρούσα έκδοση ενυπάρχουν αρκετά από τα πλέον χαρακτηριστικά διηγήματα του Κάφκα (κάποια από αυτά είναι εκτενή) όπου οι ανθρώπινες οντότητες υποχωρούν δίνοντας το σώμα και τη φωνή τους σε ζώα. Άλογα, ποντικοί, νυφίτσες, πίθηκοι, σκύλοι, αλλά και ζώα που μόνο η φαντασία του Κάφκα θα μπορούσε να πλάσει, αποκτούν τη λογική υπόσταση των ανθρώπων και είτε αναγκάζονται να μπουν στην κοινωνία τους, είτε επιθυμούν να ξεφύγουν από αυτή. Το γεγονός ότι μιλούν με τη γλώσσα των ανθρώπων –ορισμένες φορές με την εκλέπτυνση ενός καλλιτέχνη, ενός εναργούς παρατηρητή ή ενός μανιώδους επιστήμονα-, όχι μόνο δεν τα μετατρέπει σε καρικατούρες, αλλά αντιθέτως τους προσδίδει το απαραίτητο κύρος για να αντιληφθεί ο… άνθρωπος αναγνώστης πώς είναι ο κόσμος που τον περιβάλλει. Μα, αυτή ακριβώς είναι μια από τις διαστάσεις που προέταξαν οι αναλυτές των έργων του Κάφκα γύρω από την πρόσδεσή του με τον ζωομορφισμό. Είναι ένας άλλος τρόπος για να εικονοποιηθεί και να  οικειοποιηθεί η δριμύτητα του κόσμου που δημιούργησε η κοινωνία των ανθρώπων.

Δίχως να χάνεται ο παιγνιώδης τόνος, η οπτική των ζώων είναι σύμφυτη με αυτή των ανθρώπων. Ακόμη κι όταν τα ζώα έχουν καταφέρει να φτάσουν σε ανώτερο επίπεδο (όπως ένας πίθηκος) και να αντιμετωπίζουν με υποτιμητικό τρόπο τις φαύλες συνήθειες των ανθρώπων. Υπάρχουν ζώα που ζουν στενεμένα στον κύκλο της «σκυλοσύνης» τους (αν πρόκειται για σκύλους), που αντιμετωπίζουν τους άλλους με έμφοβο πάθος, που αισθάνονται πως δεν ανήκουν πουθενά. Όπως ακριβώς συμβαίνει με κάποιους ιδιαίτερους ανθρώπους. Υπάρχουν ζώα ερευνητές και ζώα καλλιτέχνες. Και στις δύο περιπτώσεις, ο Κάφκα άλλο δεν κάνει από το να θέτει το ζήτημα της πεπερασμένης γνώσης του ανθρώπου για τα σημαντικά ερωτήματα που τον απασχολούν, τα οποία ούτε καν η επιστήμη δεν μπορεί να απαντήσει με σιγουριά. Επιπροσθέτως, η έννοια της τέχνης λειτουργεί με τον μαρτυρικό τρόπο του αποστερημένου από εγγύτητα και κοινωνική βεβαιότητα  καλλιτέχνη. Η Ζοζεφίνα, η καλλικέλαδη ποντικίνα του αντίστοιχου διηγήματος, καίτοι χαίρει εκτίμηση της φυλής της, στην πραγματικότητα είναι μια μοναχική οντότητα, ολότελα διαφορετική από τους άλλους. Είτε τα ζώα παρατηρούν τους ανθρώπους είτε συμβαίνει το αντίστροφο, το είδωλο και ο παρατηρητής εξετάζουν λεπτομερώς όλο το ρεπερτόριο των συμφορών που λειτουργεί απομαγευτικά.

 

Franz Kafka

 

Αυτό που θέλει να μας πει ο Κάφκα με εντατικό τρόπο είναι ότι σε αυτά τα κείμενα θάλλει η ανεπίγνωστη απελπισία της εσωτερικής ζωής του, αλλά και του ανθρώπου συνολικά. Από την άλλη, δεν θα πρέπει να μην επισημανθούν οι επιρροές που έχει δεχθεί από τον εβραϊσμό του ή από τη σύγχρονη πραγματικότητα όπου ο άνθρωπος ολοένα και πιο έντονα βιώνει την αποξένωσή του από τα πράγματα που τον αφορούν με ένα εσωτερικό ανάδεμα που καταλήγει στην απόλυτη γυμνότητα και την πλέρια κατάρρευση.

Τα συγκεκριμένα διηγήματα έχουν μεταφραστεί από την κριτική έκδοση των έργων του Κάφκα. Κάτι που σημαίνει ότι δεν έχουν υποστεί την επεξεργασία του επιστήθιου φίλου του Κάφκα, του Μαξ Μπροντ, του ανθρώπου που έμελλε να διασώσει τα γραπτά του και να τα φέρει στο φως της δημοσιότητας. Είναι αλήθεια ότι ο Μπροντ επενέβη στα κείμενα αλλάζοντάς τα όπου θεωρούσε απαραίτητο να το κάνει. Εδώ, όμως, έχουμε τον Κάφκα ανεπεξέργαστο και ατόφιο. Η έκδοση συμπληρώνεται από ένα αναλυτικότατο πρόλογο και επίμετρο της Αλεξάνδρας Ρασιδάκη (έχει κάνει και την εξαίρετη μετάφραση) στα οποία προβάλλονται όλα τα επιμέρους στοιχεία που συνθέτουν την ανάγκη του Κάφκα να καταφεύγει συχνά πυκνά στον κόσμο των ζώων για να παρατήσει το ανθρώπινο βασίλειο, ενώ γίνονται οι απαραίτητες διακειμενικές συσχετίσεις, καθώς και η συνολική αποτίμηση του ζωομορφισμού του Κάφκα στα μεγαλύτερης έκτασης έργα του όπως η «Μεταμόρφωση» και ο «Πύργος».

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top