Ο Κίμων, η Σκύρος και ο τύμβος στην αρχαία Αμφίπολη

Γράφει ο Τάκης Κατσιμάρδος //

Όταν η εξουσία «συμμαχεί» με την αρχαιολογία.

Εικονογράφηση του Β. Πινέλλι (1809) εμπνευσμένη από το βίο Θησέα με τον Κίμωνα να βρίσκει τον τάφο του μυθικού ήρωα.

To πρωτότυπο, όσο κι ενδιαφέρον εξω-ανασκαφικό ημερολόγιο της Αγγελικής Κώττη στο FRACTAL, δίνει αφορμές για πετάγματα της σκέψης (και του πληκτρολογίου!) Ιδού ένα απ΄ αυτά, που αποδεικνύει ότι όχι μόνο είμαστε κατευθείαν απόγονοι των Αθηναίων, των Σπαρτιατών, των Μακεδόνων κλπ. Αλλά και ότι οι ηγέτες μας, αν δεν έλκουν την καταγωγή, έχουν επαφή με τους αρχαίους ημών άρχοντες. Όπως, λόχου χάρη, ο Αντώνιος με τον Κίμωνα.

Εκτός των άλλων τους …συνδέει και η Αμφίπολη, οι τύμβοι και ίσως η ανεύρεση τάφων θρυλικών προσωπικοτήτων. Όπως ο Θησέας και ο Μ. Αλέξανδρος: Αλλά ας βάλουμε τα πράγματα σε μια σειρά χρονολογική.

Εν αρχή ην ο Πλούταρχος. Στο βίο του Θησέα προβάλλεται ο αριστοκράτης Κίμων ως ο πρώτος γνωστός ηγέτης στην αρχαία ιστορία, που χρησιμοποιεί την «αρχαιολογία» για …εθνικοπατριωτικούς λόγους.

Ο γιος του πρωταγωνιστή στους ελληνοπερσικούς πολέμους του Μιλτιάδη, λοιπόν, το 475 πΧ ανακαλύπτει τον τάφο του Θησέα στη Σκύρο. Μεταφέρει τα οστά στην Αθήνα και κτίζει το περίλαμπρο Θησείο. Αυτό είναι το θέλημα της μοίρας και των θεών για να ενισχυθεί η δύναμη και η δόξα των Αθηναίων.

Η παράδοση είναι διαφωτιστική για την «εθνική αρχαιολογία» του Κίμωνα. Αξίζει να παρατεθεί το σχετικό απόσπασμα ( Πλούταρχος, Βίοι, Θησέας 36):

«Μετά τους μηδικούς πολέμους, όταν άρχοντας ήταν ο Φαίδων, η Πυθία μήνυσε στους Αθηναίους, οι οποίοι ζητούσαν τη συμβουλή του μαντείου, να πάρουν πίσω (αναλαβείν) τα οστά του Θησέα και αφού τα θάψουν με τιμές (θεμένους εντίμως) κοντά τους να τα διαφυλάσσουν.

Απορούσαν, όμως, πώς να τα πάρουν και δεν γνώριζαν τον τάφο εξαιτίας των ακοινώνητων και δύστροπων (αμιξία και χαλεπότητι) Δολόπως, που διαμένανε (στη Σκύρο).

Ο Κίμων, εντούτοις, κατέλαβε το νησί, όπως γράφεται στο βίο του (Πλουτ., Κίμων 8) και φιλοδοξώντας ν΄ ανακαλύψει (τα οστά), είδε, όπως λένε αετό σε βουνοειδή τόπο να χτυπά με το ράμφος του και να ξύνει με τα νύχια του, κατά κάποια θεία τύχη σκεπτόμενος έσκαψε στο σημείο ( θεία τινί τύχη συμφρονήσας ανέσκαψεν). Βρέθηκε δε φέρετρο (θήκη) μεγάλου σώματος και δίπλα χάλκινη λόγχη και σπαθί.

Αυτά, λοιπόν, μετέφερε ο Κίμων με το πλοίο του (τριήρη) και οι Αθηναίοι χαρούμενοι δέχτηκαν με λαμπρές πομπές και θυσίες, σαν να επέστρεφε στο άστυ αυτός ο ίδιος (ο Θησέας). Τα έθαψαν στη μέση της πόλης κοντά στο σημερινό γυμνάσιο (το γυμναστήριο της εποχής του Πλούταρχου)…»

Εδώ σταματά για το θέμα μας η πλουτάρχεια διήγηση. Αιωρείται το ερώτημα πως βρέθηκε στη Σκύρο από τον Κίμωνα ο τάφος, αφού σύμφωνα με τον Πλούταρχο στον ίδιο βίο (Θησ. 35) τον Θησέα εξόντωσε ο βασιλιάς του νησιού σπρώχνοντάς τον σε γκρεμό.

Παρέκβαση πρώτη

Σύμφωνα με μυθολογικές παραδόσεις κατά τις περιπέτειες του Θησέα εκτός Αθηνών

ο Μνησθέας, απόγονος του Ερεχθέα ξεσήκωσε τον λαό των Αθηνών εναντίον του. Ο Θησέας αποφάσισε να αυτοεξοριστεί. Έστειλε τους δυο γιούς του στην Εύβοια, στο βασιλιά των Αβάντων, Ελεφήνορα γιό του Χαλκόδοντα. Ο ίδιος καταράστηκε τους συμπατριώτες του και κατέφυγε στη Σκύρο, όπου είχε σκοπό να συνάψει φιλικές σχέσεις με τους κατοίκους της.

Ο παππούς του, πατέρας του Αιγέα καταγόταν από την Σκύρο. Επομένως οι ελπίδες του για μια φιλήσυχη ζωή κοντά στα κτήματα που είχε κληρονομήσει ήταν βάσιμες. Ήλπιζε ότι ο βασιλιάς της Σκύρου θα τον καλοδεχτεί, όπως και έγινε στην αρχή. Στη συνέχεια, όμως, ο Λυκομήδης είτε γιατί ζήλεψε την δόξα του Θησέα και φοβήθηκε για τον θρόνο και τα κτήματά του, είτε επειδή δεν ήθελε να δυσαρεστήσει τον Μνησθέα, αποφάσισε να τον ξεφορτωθεί. Τον οδήγησε, λοιπόν σε ύψωμα με το πρόσχημα να του δείξει τα κτήματα του κι εκεί τον έσπρωξε στον γκρεμό. Με αυτόν τον άδοξο τρόπο πέθανε στη Σκύρο ο Θησέας.

Αργότερα στη Σύρο βρίσκονται εγκατεστημένοι οι Δόλοπες, λαός ληστρικός και άγριος. Αφού λήστεψαν εμπορικά, θεσσαλικά πλοία και αιχμαλώτισαν τους εμπόρους, οι Θεσσαλοί αντέδρασαν και τους κατήγγειλαν στη Δελφική Αμφικτιονία. Με τους ψήφους των Δολόπων της Θεσσαλίας, οι πειρατές αθωώνονται και καλείται η πόλη της Σκύρου να αποζημιώσει τους εμπόρους. Οι Σκυριανοί αρνούνται και καλούν σε βοήθεια τους Αθηναίους. Ετσι οι τελευταίοι, υπό το στρατηγό Κίμωνα κατέλαβαν το νησί, πούλησαν σκλάβους τους Δόλοπες και εγκατέστησαν εκεί κληρούχους.

Παραστάσεις στο “Θησείο” με κατορθώματα του Θησέα.

Ο …αρχαιολόγος Κίμων

Ο Κίμων «θεία χάριτι» βρήκε τον τάφο και ταυτοποίησε το Θησέα από μεγάλο σώμα, το δόρυ και το ξίφος. Πρόκειται για το πρώτο κλασικό παράδειγμα όπου συνάπτεται «μια πολλά υποσχόμενη συμμαχία συμμαχία» μεταξύ αρχαιολογίας, εξουσίας και ιδεολογίας, όπως εξαιρετικά εύστοχα σημειώνουν μελετητές (βλέπε περιοδικό Αρχαιολογία, τεύχος 87, Απρίλιος – Ιούνιος 2003).

Προφανώς ο Κίμων βρήκε κάποια προϊστορική ταφή, την απέ4δωσε στο Θησέα και έσπευσε να μεταφέρει το λείψανο του «αττικού ήρωα» στην Αθήνα. Μαζί, βεβαίως με τιμές για λογαριασμό του. Μεταφέροντας τα λείψανε του σπουδαιότερου Αθηναίου βασιλιά και θεμελιωτή του αθηναϊκού μεγαλείου εδραίωσε την αριστοκρατική εξουσία του.

Η «συμμαχία» δεν θα είναι μοναδική στο πέρασμα των αιώνων. Από τότε ως σήμερα πολλές ανακαλύψεις θα γίνουν αντικείμενο άγριας εκμετάλλευσης κάθε είδους.

Παρέκβαση δεύτερη

Οι περιπέτειες, όμως του νεκρού Θησέας έχουν και σύγχρονη συνέχεια. Ο ναός στα σύνορα της αρχαίας αθηναϊκής αγοράς, που ονομάστηκε και ονομάζεται Θησείο, δεν είναι αφιερωμένος στον πιο δημοφιλή μυθολογικό ήρωα μετά τον Ηρακλή. Αλλά στον Ηφαιστο και την (Εργάνη ) Αθηνά. Κι αυτή η ιστορία ακουμπά, κάπως, στην εργαλειακή χρήση της αρχαιολογίας.

Παρά τα όσα αναφέρει ο Παυσανίας («υπέρ δε τον Κεραμεικόν και στοάν την καλουμένην βασίλειον ναός έστιν Ηφαίστου», Ελλάδος Περιήγησις 1.14.6) το Ηφαιστείο ονομάστηκε Θησείο. Υποτίθεται ότι το μοναδικό λατρευτικό μνημείο ορθώθηκε πάνω από τον τάφο του Θησέα. Πράγμα, που διευκόλυνε η ύπαρξη παραστάσεων στο ναό με κατορθώματα του Θησέα⁽¹⁾.

Ο σύνδεσμος «Αμφίπολη»

Ο Κίμων είναι συνδεδεμένος και με την περιοχή της αρχαίας Αμφίπολης. Ο «φαύλος, άκομψος», αλλά και «μέγιστ’ αγαθός» Αθηναίος ηγέτης, όπως τον χαρακτηρίζει ο Πλούταρχος (Κιμ. 4) χρησιμοποιώντας μια φράση του Ευριπίδη, τουλάχιστον σε δυο περιπτώσεις εμπλέκεται με τοπικά γεγονότα.

Ένα- δυο χρόνια πριν από την «ανακάλυψη» του τάφου του Θησέα έχει την κατέχει την αρχηγία του αθηναϊκού – συμμαχικού στόλου. Εκστρατεύει στη Μακεδονία, όπου απελευθερώνει την Ηιόνα (κατοπινό επίνειο της Αμφίπολης), στο Στρυμόνα, από τα περσικά στρατεύματα (477/6 π.Χ.). Αποτυγχάνει ωστόσο στην κατάληψη του Δορίσκου (θρακική πόλη υπό περσικό έλεγχο).

Περίπου μια δεκαετία αργότερα οι Αθηναίοι αποφασίζουν. να στείλουν 10.000 αποίκους στη θέση Εννέα Οδοί (εκεί που ιδρύθηκε το 437 η Αμφίπολη από τον Αθηναίο στρατηγό Αγνωνα).

Οι Θάσιοι βλέποντας να διακυβεύονται τα συμφέροντά τους από τη δημιουργία αποικίας στην ηπειρωτική τους χώρα (την αποκαλούσαν Θασίων Ήπειρο), όπου υπήρχαν τα μεταλλεία αργύρου και χρυσού του Παγγαίου όρους, αποστάτησαν από τη Δηλιακή Συμμαχία. Ο Κίμων ανέλαβε να τους επαναφέρει στην τάξη.

Οι Αθηναίοι κατεναυμάχησαν το στόλο των Θασίων συλλαμβάνοντας 33 πλοία και άρχισαν να πολιορκούν την πόλη της Θάσου. Οι άποικοι με τη σειρά τους προσπάθησαν να εδραιωθούν στην περιοχή γύρω από τα μεταλλεία, αλλά κατεσφάγησαν από θρακικά φύλα στο Δράβησκο (δίπλα στη σημερινή Δράμα). Αν και τελικά οι Θάσιοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν (463 πΧ) η σφαγή των αποίκων είχε προκαλέσει μεγάλη δυσφορία στην Αθήνα. Την εκμεταλλεύτηκαν οι δημοκρατικοί και ο Περικλής κατηγορώντας τον Κίμωνα ότι δεν εισέβαλε στη Μακεδονία, επειδή δωροδοκήθηκε από το βασιλιά της Μακεδονίας Αλέξανδρο Α΄.

Για την ιστορία ο Κίμων απαλλάχθηκε τότε από τις κατηγορίες. Τον επόμενο χρόνο θα εξοστρακιστεί εξαιτίας των ατιμωτικών εξελίξεων στις σχέσεις Αθήνας – Σπάρτης. Αυτό, όμως, είναι μια άλλη ιστορία. Άσχετη με το συσχετισμό αρχαιολογία – εκμετάλλευση – Σκύρος -Αμφίπολη…

Το Θησείο, ως ναός του Θησέα, σε παλιότερη αναπαράσταση.

⁽¹⁾ Το Θησείο σύμφωνα με την Αρχαιολογία της Πόλεως των Αθηνών : «Επειτα από την επιτυχή για τους Αθηναίους εκστρατεία στη Σκύρο, ο Κίμων προέβη σε μετακομιδή των λειψάνων του Θησέως από τη νήσο στην Αθήνα, όπου εγκαθίδρυσε για την στέγασή τους ιερό, το καλούμενο Θησείον, σε σημείο στο κέντρο της πόλης, όπως αναφέρουν ο Παυσανίας και ο Πλούταρχος. Η ακριβής θέση του ιερού παραμένει άγνωστη στις μέρες μας. Μερικοί το ταυτίζουν με το τετράγωνο κτίριο στα νοτιοδυτικά του χώρου ανάμεσα στη Μέση Στοά και στη Νότια Στοά της Αγοράς, όπου παλαιότερα τοποθετείτο το Γυμνάσιο του Πτολεμαίου, ενώ άλλοι εκτιμούν ότι βρισκόταν νοτίως της Ρωμαϊκής Αγοράς, πλησίον των ιερών των Ελευσινίων Θεών, σε χώρο που δεν έχει ακόμη ανασκαφεί. Μία τρίτη άποψη, βασιζόμενη στις μαρτυρίες ενεπίγραφων καταλόγων νικητών των αγώνων που τελούνταν προς τιμήν του Θησέως, το αναζητεί μερικές εκατοντάδες μέτρα ανατολικά της Αγοράς, κάπου στην περιοχή της σημερινής Πλάκας. Κατά μία τελευταία θεωρία, πρέπει να κατασκευάσθηκαν μετά το πέρας των Περσικών Πολέμων δύο Θησεία, ένας τάφος του ήρωος στον χώρο της Αγοράς, κοντά στο Λεωκόρειο, τον Βωμό των Δώδεκα Θεών και το Ωδείο του Αγρίππα (το οποίο στα χρόνια του Παυσανία ήταν ήδη γυμνάσιο) και ένα ευρύτερο τέμενος αφιερωμένο στη λατρεία του Θησέως στα νότια της Ρωμαϊκής Αγοράς. Σύμφωνα με τον Παυσανία, τους τοίχους του ιερού κοσμούσαν μία σειρά από ζωγραφικές παραστάσεις, έργα του Πολυγνώτου και άλλων εξεχόντων ζωγράφων της εποχής, που απεικόνιζαν τις σκηνές της Αμαζονομαχίας και της Κενταυρομαχίας, μυθικές αναμετρήσεις που συγκαταλέγονταν ανάμεσα στα κατορθώματα του Θησέως.» (http://www.eie.gr/archaeologia/gr/02_DELTIA/Thesseion.aspx)