Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Ο εχθρός μέσα είναι ο πιο σκληρός
26/10/2017, 10:34 πμ

Ο εχθρός μέσα είναι ο πιο σκληρός

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

«Ο έτερος εχθρός» της Ελισάβετ Χρονοπούλου, σελ. 136, Εκδ. Πόλις

 

Άλλοτε με σκόπιμη καταφυγή στα ιστορικά δεδομένα, έτσι ώστε να συμπλέει η μυθοπλασία με τις επίσημες πηγές, και άλλοτε με  την αναβίωση να γίνεται μέσα από προσωπικές μαρτυρίες, και σίγουρα όχι πάντα με την ηρωική αχλή που θα περίμενε κανείς, η ελληνική λογοτεχνία έχει να επιδείξει αρκετά δείγματα που ερανίζονται τη θεματική τους από την Κατοχή.

Βέβαια, δεν θα πρέπει να λησμονούμε πως, επειδή ο ιστορικός χρόνος για την Ελλάδα αποδείχθηκε αρκούντως πυκνός και σφόδρα επιθετικός, το μεγαλύτερο βάρος έπεσε, εκ των πραγμάτων, στα κατοπινά χρόνια του Εμφυλίου.

Μυθιστορήματα όπως η «Μεγάλη Πλατεία» του Νίκου Μπακόλα, η «πρωτεύουσα των προσφύγων» του Γιώργου Ιωάννου, η «Παρέλαση» του Τόλη Καζαντζή, κάμποσα αφηγήματα της Ζωρζ Σαρρή, αλλά και το πρόσφατο μυθιστόρημα της Κατερίνας Καριζώνη «Η πόλη των αθώων» δεικνύουν πως η τάση για αναψηλάφηση εκείνης της σκληρής περιόδου ποτέ δεν χάθηκε από τους έλληνες συγγραφείς. Ακόμη κι από εκείνους που δεν έζησαν τα γεγονότα, αλλά τους έρχονται ως μακρινός απόηχος από διηγήσεις και αναγνώσεις.

Μια τέτοια περίπτωση είναι και η Ελισάβετ Χρονοπούλου. Με τη συλλογή διηγημάτων της «Ο έτερος εχθρός» βουτάει στα μολυβένια χρόνια της Γερμανικής Κατοχής σβήνοντας, όμως, εντελώς το φωτοστέφανο του ηρωισμού από τους πρωταγωνιστές της. Αντίθετα, ο πυρήνας της θεματικής της είναι ακριβώς αυτή η αποδραματοποίηση και η απόσταση από κάθε ένδοξη πτυχή του αγώνα των Ελλήνων κατά των γερμανών ολετήρων.

Από αυτή τη συλλογή δεν παρελαύνουν, εν πλήρη εξαρτύσει, αντιστασιακοί που προτάσσουν τα στήθη τους ή που προσφέρουν το αίμα τους στο βωμό της Αντίστασης. Δεν υπάρχουν άνθρωποι που οδηγούνται σε πράξεις αυτοθυσίας για το κοινό καλό ή αποφασίζουν να ξεπεράσουν ακόμη και τα ανθρώπινα όρια έτσι ώστε να ορθώσουν το ανάστημά τους μπρος στην εκθετική βαρβαρότητα των κατακτητών.

Όχι, εδώ ο έτερος εχθρός βρίσκεται αλλού. Θάλλει μέσα στον καθένα, είναι μια βαριά σκιά που ακολουθεί ακόμη και εκείνους που υπό άλλες συνθήκες θα επιδείκνυαν αξιοθαύμαστη απαρέσκεια σε προδοτικές πράξεις.

Είναι σαν να μας λέει η Χρονοπούλου (μας το λέει…) πως πέραν της πείνας, της δυστυχίας του πολέμου και των κακουχιών, εκείνα τα χρόνια υπήρξε και ένας άλλος εχθρός (αποτέλεσμα όλων των δεινών), ο οποίος αναπτύχθηκε ωσάν επικίνδυνος ιός μέσα στους απλούς ανθρώπους: αυτός της αποκτήνωσης.

Θα ήταν ασύγγνωστο να κρίνει κανείς αυτές τις πράξεις με την ευκολία που προσφέρει η χρονική απόσταση. Κάτω από οριακές συνθήκες (τι άλλο ήταν η Κατοχή;) ο οποιοσδήποτε μπορεί να εμφανίσει μέσα του έναν άψυχο ορίζοντα, κάτι σαν ένστικτο αυτοσυντήρησης, και να οδηγηθεί σε ενέργειες καταφανώς απάνθρωπες. Η Χρονοπούλου, ούτε επιτρέπει την ηθική εκδοχή να διατρυπήσει τις ιστορίες της, ούτε και παίρνει θέση. Καταγράφει: αφήνει τους πρωταγωνιστές να μιλήσουν, να βγάλουν από μέσα τους αυτά που τους βαραίνουν. Τους περισσότερους, άλλωστε, αυτό που έζησαν ή έπραξαν τους κατατρώει με αποτέλεσμα να φτάνουν στο τέρμα της ζωής τους κουβαλώντας ένα φορτίο που δεν αντέχεται.

 

Ελισάβετ Χρονοπούλου

 

Άνθρωποι που πρόδωσαν ακόμη και τον φίλο ή τον συγγενή υπό το κράτος του φόβου, που εξευτελίστηκαν μπρος στα μάτια της αγαπημένη τους και εξαφανίστηκαν από προσώπου γης. Άνθρωποι που δεν μπόρεσαν να εκλογικεύσουν τους τρόμους τους και έφτασαν στο σημείο να κοιτούν με φοβικό δέος ακόμη και τους φαντάρους που επέστρεφαν από το Μέτωπο καταρρακωμένοι. Άνθρωποι που για ένα ξεροκόμματο και για μια υποτυπώδη σούπα δεν δίστασαν να προβούν σε ατιμωτικές πράξεις. Γιος τα έβαλε με πατέρα. Μητέρα χωρίστηκε από παιδί. Γυναίκα είδε με άλλα μάτια τον άνδρα της και το αντίστροφο. Η ανεπούλωτη πληγή ζυμώθηκε με την κατοπινή ζωή και την εκτροχίασε. Για πολλούς, εκείνα τα χρόνια της Κατοχής ήταν τόσο έντονα με αποτέλεσμα να μην καταφέρουν ποτέ να οικοδομήσουν ένα καθησυχαστικό ανάχωμα που, λογικά, τους πρόσφεραν οι επόμενες δεκαετίες.

Το τίμημα της επιβίωσης, παντί τρόπω, συνέχισαν να το πληρώνουν και μάλιστα με σκληρό νόμισμα. Κάποιοι πήραν το βάρος στον τάφο τους, άλλοι άφησαν «κληρονομιά» στους επόμενους το άχθος της μνήμης, αρκετοί ήταν εκείνοι που δεν συμφιλιώθηκαν ποτέ με την άγρια φύση τους, έτσι όπως τους κατέκλυσε και τους καθόρισε στα δύσκολα χρόνια.

Οι δέκα ιστορίες της Χρονοπούλου συνιστούν μια άλλη ανάγνωση της εποχής, ήκιστα ηρωική, αλλά, όντως, πραγματική. Άλλωστε, ο άνθρωπος, με την ίδια ευκολία που μπορεί να επιτύχει τα υψηλόφρονα, με την ίδια μπορεί να κυλιστεί και στα χθαμαλά.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top