«O Επιβάτης»

της Πέρσας Κουμούτση // *

Όταν το τρένο ανέπτυξε ταχύτητα για τον τελευταίο του προορισμό, ο Κυριάκος Παπαδημητρίου καθόταν στο τελευταίο βαγόνι της αμαξοστοιχίας − τη θέση αυτή την είχε επιλέξει από την αρχή, από την πρώτη μέρα του ταξιδιού του• είχε, επίσης, επιλέξει να καθίσει στην πρώτη σειρά των καθισμάτων του βαγονιού, αφήνοντας τη μοναδική αποσκευή που διέθετε να κάθεται στο αδειανό κάθισμα δίπλα του, για να αποφύγει τα βλέμματα των συνταξιδιωτών του που ενδεχομένως τον παρέσυραν σε τυχόν φλύαρες, ανόητες ή ασήμαντες κουβέντες. Το τελευταίο πράγμα που επιθυμούσε ήταν να εμπλακεί σε ανούσιες συζητήσεις με ενοχλητικούς και φιλοπερίεργους αγνώστους. Δεν άντεχε τα βλέμματα των άλλων που κάθε τόσο πλησίαζαν με σκοπό να του πιάσουν κουβέντα, εκμαιεύοντας πληροφορίες για το πού πήγαινε, ποιός ή ποιά τον περίμενε. Είχε ήδη ταλαιπωρηθεί τις προηγούμενες μέρες και τα επίμονα βλέμματα των συνεπιβατών, που προφανώς αναζητούσαν συντροφιά, κάθε άλλο από καλοδεχούμενα ήταν. έτσι κάθε τόσο υποχρεωνόταν να στρέφει τα μάτια του στα τοπία έξω από το παράθυρο του, χωρίς στη ουσία να βλέπει τίποτα.

Η αμαξοστοιχία είχε διανύσει ατέλειωτα χιλιόμετρα, αφήνοντας πίσω της απέραντες αγροτικές εκτάσεις, βουνά, αμέτρητα ποτάμια μαζί με τους παραποτάμους τους και λίμνες διάφορων σχημάτων και μεγεθών. Φαντασμαγορικά, παρ’ ότι μοναχικά, σχεδόν απόκοσμα τοπία, αλλά εκείνος, ελάχιστα τα θαύμασε καθώς στο μεγαλύτερο μέρος του ταξιδιού είχε βυθιστεί στις σκέψεις του, ανακαλώντας εκείνο το μοιραίο ταξίδι που είχε κάνει πριν από καιρό. Όπως και τώρα έτσι και τότε, η ρυθμική κίνηση του τρένου τον είχε νανουρίσει, είχε μουδιάσει τις αισθήσεις του για τα καλά, έτσι δεν άκουγε κανένα θόρυβο ούτε ήχο, εκτός από τις σκέψεις του, που τον τελευταίο καιρό τον βασάνιζαν σχεδόν μόνιμα. Το δράμα της ζωής του, που συνοψιζόταν σε μια φράση: δεν μπορούσε να ξεφύγει από την μετριότητα του. Όσες φορές κι αν δοκίμασε πρωτοποριακές ιδέες, νεωτεριστική προσέγγιση στα θέματα που επέλεγε, το αποτέλεσμα ήταν πάντα το ίδιο. Μετριότητα! Τα γραπτά του παρέμεναν αδιάφορα και αποτύπωναν περισσότερο το βιωμένο χρόνο του, τις εμπειρίες του, οι περισσότερες επίπεδες χωρίς έντονες συγκινήσεις ή εξάρσεις, τους ανεκπλήρωτους έρωτες τους, αλλά και τους άλλους τους ακόμα πιο χλιαρούς που εκπληρώθηκαν, αφήνοντας πίσω τους και πάλι την ανία και την πλήξη. Μια αλυσίδα αποτυχιών, η μία μετά την άλλη. ‘Mέτρια ζωή, μέτρια βιβλία’, έλεγε στον εαυτό του. Ήξερε πια ότι χρειαζόταν ένα θαύμα για να τον αφυπνίσει από το πνευματικό λήθαργο στον οποίο βούλιαζε τα τελευταία χρόνια. Και το είχε παλέψει πολύ, το πάλεψε ώσπου δεν είχε το κουράγιο να πολεμήσει άλλο το αίσθημα της αποτυχίας, της αδράνειας που τον καταρράκωνε.

Ένιωσε τα βλέφαρά του βαριά, και κάτι σαν ζεστή κουβέρτα να τον σκεπάζει σιγά-σιγά, ώσπου ο ύπνος τον παρέσυρε στη δίνη του και πρέπει να αποκοιμήθηκε βαθιά. Δεν ήξερε πόση ώρα είχε αποκοιμηθεί, όταν ένιωσε μια παράξενη κίνηση δίπλα του που τον έκανε να ανοίξει πάλι τα μάτια. Σήκωσε με απορία το βλέμμα και είδε έναν από τους συνταξιδιώτες του να στέκεται πάνω απ’ το κεφάλι του• ήταν ψηλός κι αδύνατος, με μια γκριζωπή γενειάδα που έκρυβε το μεγαλύτερο μέρος του προσώπου του. Έπειτα όμως όταν το πρόσεξε λίγο καλύτερα η καρδιά του χτύπησε δυνατά. έμοιαζε με βιβλική φιγούρα που ξεπήδησε ξαφνικά σαν από μια άλλη διάσταση, από έναν άλλο κόσμο ή εποχή• κι όμως του φάνηκε οικείο. Σαν κάπου να το είχε ξαναδεί. Παρόλα αυτά ήταν έτοιμος να τον αποκρούσει, να τον στείλει πίσω στη θέση του, όταν κάτι στο ακαθόριστο μειδίαμα του άλλου τον εμπόδισε. «Με συγχωρείς για την ενόχληση, σε παρακολουθώ ώρες τώρα σιωπηλό, σαν να σηκώνεις τα βάρη όλου του κόσμου πάνω στους ώμους σου».

Ο Κυριάκος Παπαδημητρίου έκανε ένα μορφασμό που δήλωνε παραίτηση και ανασηκώθηκε ελαφρώς στο κάθισμα του. έπειτα, ενώ κατέβαζε την αποσκευή στο έδαφος, έκανε νόημα στον άνδρα να καθίσει δίπλα του. Είχε ενδώσει τελικά. Άλλωστε συγγραφέας ήταν και η δουλειά του ήταν να παρατηρεί ανθρώπους και να καταγράφει τις συμπεριφορές τους.

«Τι επαγγέλλεσαι, αν επιτρέπεται;» ρώτησε χωρίς περιστροφές ή συστάσεις ο ηλικιωμένος άνδρας.

«Αποτυχημένος συγγραφέας;» απάντησε ευθέως εκπλήσσοντας τον συνταξιδιώτη του.

«Αποτυχημένος;»

«Ναι»

«Ποιος το λέει;»

«Εγώ»

«Και που το αποδίδεις;»

Και πάλι δεν το σκέφτηκε. «Μέτριες πωλήσεις, μέτριες κριτικές, κυρίως όμως μέτρια έμπνευση. Τώρα βέβαια είναι κάτι χρόνια που δεν γράφω τίποτα. Ταξιδεύω, μήπως εμπνευστώ κάτι νέο, ευφυές».

«Κάνεις όλο αυτό το ταξίδι για να εμπνευστείς;» «Μάλλον.» απάντησε με κάτι σαν αυτοσαρκασμό.

«Το ταξίδι συνήθως είναι εσωτερικό. Τα κυριότερα θέματα , αντλούνται από μέσα μας, είναι εκείνα που προβάλλουν από τα βάθη της ψυχής του συγγραφέα, από την προσωπική του τραγωδία, αν θέλεις πάλι κι από τη δυστυχία των συνανθρώπων του κι αυτή βρίσκεται παντού, όπου κι αν στρέψεις το βλέμμα.»

«Και εσύ που τα ξέρεις όλα αυτά;» τον ρώτησε άκομψα χωρίς να κρύψει την ενόχληση του για την προσπάθεια ενός άσχετου να του δώσει συμβουλές.

«Κάτι έχω διαβάσει και εγώ στη μακρόχρονη ζωή μου» Ο Κυριάκος τον κοίταξε επίμονα, με δυσπιστία και ενόχληση, «Η δική μου ζωή υπήρξε μάλλον ευνοϊκή χωρίς μεγάλες τραγωδίες. Η δική μου τραγωδία είναι η αποτυχία, η ανία. Η πλήξη!» μουρμούρισε σαν μονολογούσε.

«Ναι, η δική σας γενιά… θέλω να πω οι περισσότεροι από εσάς τους νεότερους δεν βιώσατε πραγματικές τραγωδίες, παρότι η ανθρώπινη τραγωδία δεν έλειψε ποτέ από την ιστορία του ανθρώπινου γένους. Αν κοιτάξεις γύρω σου θα δεις ότι συμβαίνουν πολλά, φτάνει να τα δεις, αλλά οι περισσότεροι εθελοτυφλείτε… Η πλήξη βέβαια, είναι η απόρροια της εθελοτυφλίας και φυσικά ίδιον της εποχής. Τη δική μας εποχή οι άνθρωποι δεν προλάβαιναν να πλήξουν. Όσο για τις αποτυχίες: είναι απείρως περισσότερες από τις επιτυχίες. Κάθε μέρα και μια απώλεια, μια αποτυχία μας περιμένει στο τέλος, αλλά όλη η ζωή δεν είναι μια αλυσίδα από απώλειες;»

Η θυμοσοφική διάθεση του ηλικιωμένου άνδρα προκάλεσε τη δυσανασχέτηση του, όμως δεν σχολίασε τα κοινότυπα λόγια του. «Κοινοτυπίες θα πεις, αλλά οι κοινοτυπίες καμιά φορά μας οδηγούν στο υπερβατικό.» συνέχισε σαν διάβασε τη σκέψη του, « Το πρόβλημα των νέων συγγραφέων είναι ότι βρίσκονται σε σύγχυση. Επιμένω, το πρόβλημα τους είναι ότι δεν βλέπουν εκεί που πρέπει να κοιτάξουν.»

«Και που θα έπρεπε να στρέψουν το βλέμμα;»

Ο άνδρας δεν απάντησε αμέσως, περιεργάστηκε το πρόσωπο του συνομιλητή του και έπειτα ψέλλισε, καταφεύγοντας πάλι σε εκείνο το ακαθόριστο μειδίαμα. «Μα μέσα τους, όπως ανέφερα …» έκανε μια σύντομη παύση πριν προσδιορίσει «στο σκοτεινό κομμάτι του εαυτού τους, το δαιμονικό τολμώ να πω. Εκεί κρύβεται το μυστικό της επιτυχίας. Ένας καλός πεζογράφος δεν φοβάται να συνδιαλεχθεί με το ανίερο και αβυθομέτρητο μέρος του εαυτού του, μόνο έτσι φέρνει τους ήρωες του αντιμέτωπους με αυτό. Πώς αλλιώς!»

«Το ανίερο;»

«Που στις μέρες μας όπως και πάντοτε, είναι αλήθεια προσφέρεται αφειδώς και εμφανίζεται σε ποικίλες μορφές.»

«Σαν τι δηλαδή;»

«Κάποιες φορές εντοπίζεται στην αμαρτία και τους πειρασμούς της, άλλοτε στην κοινωνική αδικία». «Κοινωνική αδικία, το καταλαβαίνω, αλλά αμαρτία και πειρασμός στην εποχή μας; Αυτές είναι έννοιες ξεπερασμένες. Τα πάντα επιτρέπονται.» κάγχασε.

«Τα πάντα;»

Το ερώτημα του άντρα, κυρίως όμως η έκφραση του που αλλάζει ξαφνικά, σχεδόν τον τρομάζουν.

«Σχεδόν..» διορθώνει

«Ορίστε λοιπόν, βρες κάτι που δεν επιτρέπεται. Κάτι που θα οδηγήσει πρώτα εσένα και κατά συνέπεια τους ήρωες σου σε οξεία ηθική κρίση»

«Σαν τι δηλαδή;» ρώτησε ταλαντευόμενος ανάμεσα στο σαρκασμό και την αδημονία.

Ο άντρας τον περιεργάστηκε για μια μόλις στιγμή, πριν απαντήσει «Αυτό πρέπει να το βρεις μόνος σου».

Ο Κυριάκος έγνεψε βαριεστημένα χωρίς να πει τίποτα. Ήταν φανερό ότι δεν είχε διάθεση να συνεχίζει την παράλογη αυτή κουβέντα. Διαβάζοντας την απροθυμία του, ο ηλικιωμένος άντρας σηκώθηκε ήσυχα και με ένα αόριστο νεύμα τον χαιρέτησε και επέστρεψε το ίδιο ήσυχα στη θέση του.

Ο Κυριάκος χάθηκε ξανά στα τοπία που τον προσπερνούσαν και που η ταχύτητα, αλλά και το σκοτάδι που έπεφτε σιγά-σιγά αλλοίωναν τα χαρακτηριστικά τους.

Είχε χαθεί εντελώς στους συλλογισμούς του, όταν το μακρόσυρτο φρενάρισμα του τρένου τον αφύπνισε πάλι από τη ρέμβη του, ενώ το ανατριχιαστικό και επίμονο τρίξιμο από τις ρόδες, τον συνέφερε για τα καλά στο σήμερα.

Επιτέλους η αμαξοστοιχία έφτασε στον τερματικό σταθμό, αλλά εκείνος καθόλου δε βιάστηκε να σηκωθεί, έμεινε καρφωμένος στο κάθισμα του και έπειτα όταν βεβαιώθηκε ότι όλοι είχαν αποβιβαστεί και απομακρυνθεί από την αμαξοστοιχία σηκώθηκε. Με αργές κουρασμένες κινήσεις πήρε τη μικρή αποσκευή στα χέρια του και προχώρησε προς την έξοδο και το ερημικό σχεδόν σταθμό. Τότε ακριβώς αντιλήφθηκε μια παράξενη κινητικότητα στα δεξιά, που κατά βάθος την ανέμενε. Παρόλα αυτά, η καρδιά του βούλιαξε στο στήθος. Συνέχισε σχεδόν ονειροβατώντας με κατεύθυνση το όχημα που τον περίμενε. Οπλισμένοι αστυνομικοί με παρατεταμένα τα όπλα τον περιστοίχισαν από κάθε πλευρά, ενώ κάποιος τον έσπρωξε σχεδόν βίαια. Αλλά ο Κυριάκος Παπαδημητρίου δεν πρόβαλε καμία αντίσταση. Μόνο άπλωσε υποτακτικά τα χέρια του για να του περάσουν τις χειροπέδες και με τον ίδιο τρόπο χώθηκε στο περιπολικό, χωρίς να αρθρώσει λέξη. Όχι, δεν είχε αντίρρηση, καμία. Για το μόνο που λυπόταν, ωστόσο, ήταν ότι είχε καταφέρει να συνδιαλεχτεί, να βυθομετρήσει τη σκοτεινή
του πλευρά, κι είχε πράγματι ανακαλύψει τον ανίερο και δαιμονικό του εαυτό, όπως έλεγε ο γέροντας, αλλά η ‘ευφυής’ έμπνευση δεν φάνηκε, ούτε έφτασε ποτέ.

* Η Πέρσα Κουμούτση γεννήθηκε στο Κάιρο. Ήρθε στην Ελλάδα αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές της στη Φιλοσοφική Σχολή του Αιγυπτιακού πανεπιστημίου του Καΐρου. Δίδαξε στην ανώτερη εκπαίδευση, ενώ από το 1993 ασχολήθηκε επαγγελματικά με τη λογοτεχνική μετάφραση από τα αραβικά και τα αγγλικά. Εκτός από έργα αγγλόφωνων συγγραφέων, έχει μεταφράσει το μεγαλύτερο μέρος του έργου του Αιγύπτιου νομπελίστα λογοτέχνη Ναγκίμπ Μαχφούζ από τα αραβικά, καθώς και έργα άλλων σημαντικών Αράβων δημιουργών  και αραβική ποίηση. Το 2001 τιμήθηκε με το Διεθνές Βραβείο Καβάφη. Έχει συμμετάσχει σε διεθνή λογοτεχνικά συνέδρια, ενώ κείμενα, πεζά και ποιήματα της έχουν δημοσιευτεί σε λογοτεχνικά περιοδικά στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Από το 2002 μέχρι σήμερα έχει εκδώσει έξι μυθιστορήματα.