Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Η εμπειρία και η υπέρβαση της εφηβικής αποτυχίας
18/05/2016, 1:47 μμ

Η εμπειρία και η υπέρβαση της εφηβικής αποτυχίας

Γράφει ο Νίκος Φιλιππαίος // *

 

anemos_1Ελένη Δικαίου, “Ο άνεμος στα μαλλιά της”, εκδ. Πατάκη

 

Η Ελένη Δικαίου γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Νέα Ιωνία Βόλου, σε ένα περιβάλλον ζωντανής μνήμης της μικρασιάτικης ζωής και νοοτροπίας. Το πρώτο της μυθιστόρημα, Τα κοριτσάκια με τα ναυτικά (1991) στην ουσία αποτελεί ένα φόρο τιμής σε αυτή την μνήμη. Από τότε, η Ελένη Δικαίου έχει γράψει και εκδώσει πολλά μυθιστορήματα, κατορθώνοντας να αναδειχθεί ως μία από τις σημαντικότερες φωνές στον χώρο της ελληνικής παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας. Το έργο της έχει αποσπάσει πλήθος βραβείων, με επιστέγασμα την υποψηφιότητα για το Διεθνές Βραβείο Άντερσεν 2016, το οποίο είναι το σημαντικότερο βραβείο παγκοσμίως στον χώρο αυτόν.

Στα βιβλία της, η συγγραφέας ασχολείται με μία ποικιλία θεμάτων, αντλημένων από τους προβληματισμούς και τις ελπίδες του σήμερα, από την ιστορία, τόσο την αρχαία, όσο και τη σύγχρονη και τέλος από την αρχαιοελληνική μυθολογία. Το έργο της Ελένης Δικαίου αποδεικνύει ότι η λογοτεχνία για παιδιά και εφήβους μπορεί να αρθρώσει ουσιαστικό και καίριο λόγο για σημαντικά ζητήματα που αφορούν τον σύγχρονο άνθρωπο, την κοινωνία, τον πολιτισμό, την ιστορία του και βέβαια τον εσωτερικό του κόσμο.

Το ξεκίνημα του μυθιστορήματος της Ελένης Δικαίου Ο άνεμος στα μαλλιά της είναι οικείο και καθημερινό. Ο πρωταγωνιστής της  ιστορίας μας, ο Γιώργος  έχει μόλις περάσει τα 18 και ζει στην Καστέλα, μία από τις πιο πλούσιες συνοικίες  του Πειραιά, σε ένα σύγχρονο μικρό αρχοντικό στην κορυφή ενός λόφου μαζί με την οικογένειά του. Μάλιστα, το δωμάτιό του έχει μία καταπληκτική θέα στον Σαρωνικό. Ο Γιώργος, παρόλο που δεν τα έχει καταφέρει στην πρώτη του προσπάθεια στις Πανελλήνιες εξετάσεις, δεν έχει απογοητευτεί, αντίθετα αντιμετωπίζει την κατάσταση με χαλαρότητα, ακόμα και αδιαφορία. Στο πίσω μέρος του μυαλού του υπάρχει η βεβαιότητα ότι κάπως θα τα καταφέρει χάρη στην οικονομική ευχέρεια της οικογένειάς του. Παρόλα αυτά, αντιμετωπίζει τους γονείς και την λίγο μεγαλύτερη αδερφή του, πότε με πλήξη, πότε με σαρκασμό. Από την αρχή της αφήγησης, δείχνει να τον ενοχλεί η τάση των δικών του προς την πολυτέλεια και την επίδειξη πλούτου, αν και χωρίς αμφιβολία τους αγαπά.

Όμως, αυτή η άλλωστε επισφαλής ισορροπία της έναρξης του μυθιστορήματος, γρήγορα ανατρέπεται, καθώς στη ζωή του Γιώργου εισβάλουν δύο νέα δεδομένα: πρώτον, η αποκάλυψη των κουκουλωμένων οικονομικών δυσκολιών της οικογένειάς του και δεύτερον μία πρωτόγνωρα δυνατή ερωτική σχέση με ένα κορίτσι που ονομάζεται Γιασεμή και είναι κατά ένα χρόνο μικρότερή του, μαθήτρια λυκείου. Η Γιασεμή έρχεται από έναν διαφορετικό κόσμο από τον εύπορο και άνετο του Γιώργου. Ζει στη συνοικία της Νίκαιας με τη μητέρα και τους παππούδες της. Οι γονείς της έχουν χωρίσει από τότε που εκείνη ήταν σε πολύ μικρή ηλικία και πλέον η μητέρα της εργάζεται σκληρά ως νοσηλεύτρια.  Το όνειρο της Γιασεμής είναι να ασχοληθεί με την προστασία του περιβάλλοντος κι μελετά πολύ για να πετύχει στις Πανελλήνιες εξετάσεις. Ωστόσο,  αν και η οικογένεια της Γιασεμής αντιμετωπίζει όλες αυτές τις δυσκολίες, το  σπίτι της χαρακτηρίζεται από τον Γιώργο ως «γελαστό», δηλαδή γεμάτο από θετικότητα. Αυτός ακριβώς ο ασυνήθιστος συνδυασμός οικονομικής ανέχειας και αστείρευτης αισιοδοξίας αφήνει στον Γιώργο μία έντονη εντύπωση, σε βαθμό που αρχίζει να αναθεωρεί τον δικό του τρόπο ζωής και αντίληψης, ξύνοντας την επιφάνεια της οικογενειακής του ευτυχίας. Μέσα από τον έρωτα, ο πρωταγωνιστής έρχεται σε μία ανανεωμένη επαφή με το παρελθόν, τόσο το προσωπικό, όσο και το ιστορικό.

Η Γιασεμή σήκωσε το κεφάλι. Σκούρα μάτια στο χρώμα της ελιάς και του μελιού. Στα νεοελληνικά κείμενα – κοίτα δουλειά που είχε κάνει η Έλλη[1]– μέλι και ελιά ήταν ο τόπος μας. Απλός και καθαρός. Αληθινός. Σαν τις παππούδες της Γιασεμής. Κι εμείς, το κορίτσι μου,  κι εγώ. Απλοί και καθαροί. Αληθινοί! (σελ. 90)

Έτσι,  πρωταγωνιστής μας καλείται να βρει την άκρη σε αυτό τον λαβύρινθο των οικογενειακών προβλημάτων και να αντιμετωπίσει την αποτυχία, κρατώντας τον μίτο που του έχει δώσει η δική του Αριάδνη, που δεν είναι άλλη από τη Γιασεμή.

Την είχα ανάγκη λες κι ήταν ο φρέσκος αέρας και καθάριζε την κάπνα που είχε μαζευτεί στο μυαλό μου. (σελ. 88)

Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση ξετυλίγεται μέσα από τις εμπειρίες Γιώργου, έτσι κι εμείς ως αναγνώστες γινόμαστε μέτοχοι των πιο κρυφών σκέψεων και των συναισθημάτων του. Η Ελένη Δικαίου σκιαγραφεί τον ψυχικό του κόσμο σε βάθος, ουσιαστικά δημιουργεί έναν ήρωα ευφυή και σκεπτόμενο, μα και θαρραλέο, συναισθηματικό και αυθόρμητο. Εξοργίζεται με τις οικονομικές ατασθαλίες των γονιών του, αλλά και επιδιώκει σχέσεις ειλικρινείς και βαθιές με τους ανθρώπους που ο ίδιος έχει επιλέξει: ατόφια φιλία για  τους «κολλητούς» του, τον Μήτσο και τον Πάτροκλο  και βέβαια ένας ακατανίκητος έρωτας για τη Γιασεμή. Σε όλο το μυθιστόρημα, διακρίνεται το ενδιαφέρον και η αγωνία της συγγραφέα να παρουσιάσει με δύναμη, ρεαλισμό και ευαισθησία τη γενιά των εφήβων που μεγαλώνουν εν μέσω της οικονομικής κρίσης, να βυθιστεί στον δικό τους κόσμο, στη φιλία, στο φλερτ και στον έρωτα, στη διασκέδαση, στη μουσική που ακούνε. Για αυτό τον λόγο, η Ελένη Δικαίου δεν διστάζει να επιλέξει στην ιδιόλεκτο των σημερινών εφήβων, η οποία εμπεριέχει νεολογισμούς, βωμολοχίες και greeklish. Φυσικά, αυτή η επιλογή είναι αποτέλεσμα παρατήρησης και ψαξίματος.

 

Ελένη Δικαίου

Ελένη Δικαίου

 

Σε ένα σημείο κορύφωσης της πλοκής, ο Γιώργος έχει καταφέρει να ξεφορτωθεί τους γονείς και την αδερφή του από το σπίτι και να καλέσει τη Γιασεμή για να περάσουν μία ειδυλλιακή νύχτα οι δυο τους. Εντελώς αναπάντεχα όμως κάνει την εμφάνισή του ο παλιός συνεργάτης του πατέρα του και καρδιακός φίλος του παππού του, ο Κυρ Θεμιστοκλής, ο οποίος εισβάλει στο σπίτι και απαιτεί να πάρει πίσω χρήματα που έχει δανείσει στην οικογένειά του Γιώργου, μία επίσκεψη με αναπάντεχη και δυσάρεστη εξέλιξη… Σε αυτό το σημείο, ο Γιώργος καλείται να τα βγάλει πέρα με μία στιγμή πολύπλευρης αποτυχίας: έχει απογοητεύσει το κορίτσι του, καθώς άθελά του της αποκαλύφθηκαν τα άπλυτα της οικογένειάς του˙ έχει απογοητεύσει τον παλιό αδερφικό φίλο του παππού του, τον οποίο σέβεται και αγαπά˙ μέσα του έχει θρυμματιστεί, όχι μόνο η θετική εικόνα που κάθε άνθρωπος έχει για τους γονείς του, αλλά και η εικόνα που έχει για τον ίδιο του τον εαυτό:

Η Έλλη έλεγε πως η εφηβεία είναι η ηλικία της αμφισβήτησης. «Τι είδους νέος είσαι αν δεν αμφισβητείς;» Και πως κάτι τέτοιο είναι εντελώς φυσιολογικό. Ωραία ακούγονταν όλα αυτά, αλλά τι σκατά καθυστερημένη εφηβεία περνούσα εγώ που είχα κλείσει τα δεκαοχτώ; Και τι σκατά αμφισβητούσα, την εντιμότητα της οικογένειάς μου; Μα ήμουν ένας απ’ αυτούς. Ή μήπως αμφισβητούσα τη δική μου εντιμότητα απέναντι στον εαυτό μου; (σελ. 120)

Ο Γιώργος βρίσκεται σε μία κρίσιμη καμπή πλήρους αμφισβήτησης όσων ως τότε λογάριαζε ως δεδομένα. Τελικά όμως ο κάθε άνθρωπος, ειδικά κατά την περίοδο της εφηβείας – όπως τονίζει και η φιλόλογος Έλλη- δεν αμφιβάλλει για τα πάντα; Αυτή η εκ βάθρων κριτική του Γιώργου, η οποία έχει ως αιτία την αποτυχία, στο πλαίσιο του μυθιστορήματος αποτιμάται πολύ θετικά. Η οργή και η επαναστατικότητά προκύπτουν αβίαστα από την στοχαστικότητα, την ευαισθησία, την ειλικρίνεια της προσωπικότητάς του. Ο τρόπος που επιλέγει να αντιμετωπίσει τις αποτυχίες του είναι σύμφωνος με τις βαθύτερες του αξίες: τα ροκ ακούσματά του, την παιδική του ηλικία στις γειτονιές του Πειραιά, την Κωνσταντινουπολίτικη καταγωγή του.

Το μυθιστόρημα Ο άνεμος στα μαλλιά της δεν αποτελεί ένα εγχειρίδιο αντιμετώπισης των εφηβικών αποτυχιών, δεν προσφέρει άμεσες συμβουλές και έτοιμες λύσεις. Αντίθετα, οδηγεί τον αναγνώστη να σταθεί με ειλικρίνεια και αγάπη στις πιο δύσκολες στιγμές της ζωής ενός εφήβου στα χρόνια της πολλαπλής κρίσης που βιώνουμε. Η Ελένη Δικαίου, κλείνοντάς μας το μάτι, καταφάσκει στην αλήθεια, στον δυναμισμό, στην απείθεια και στα έντονα συναισθήματα της νεανικής ηλικίας.

____________________________________

[1] Έλλη ονομάζεται η φιλόλογος που παραδίδει ιδιαίτερα μαθήματα στον Γιώργο.

 

* Ο Νίκος Φιλιππαίος είναι Φιλόλογος, Υποψήφιος διδάκτορας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top