Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Η τυραννία της εξουσίας του χρήματος
01/03/2017, 12:47 μμ

Η τυραννία της εξουσίας του χρήματος

Γράφει η Πέρσα Κουμούτση //

 

anarxikos_trapezitisΦερνάντο Πεσσόα, «Ο αναρχικός τραπεζίτης» Εισαγωγή-Μετάφραση-Σημειώσεις: Μαρία Παπαδήμα, εκδόσεις Gutenberg.

 

«Το έργο του Φερνάντο Πεσσόα και οι μεταφράσεις του είναι ένα σημαντικό μέρος της ζωής μου, της πνευματικής μου συγκρότησης και της συναισθηματικής μου πληρότητας» είχε αναφέρει σε συνέντευξη της η μεταφράστρια και μελετήτρια του Πεσσόα, Μαρία Παπαδήμα, « Έχω μια πολύ μεγάλη βιβλιογραφία την οποία εμπλουτίζω διαρκώς γύρω από το έργο του.. Διαβάζω, εμβαθύνω, αλλά είναι αστείρευτος. Υπάρχουν ετερώνυμά του ή πλευρές του που με δυσκολεύουν περισσότερο. Είναι σαν να μεταφράζω ταυτόχρονα, όχι έναν αλλά πολλούς συγγραφείς. Θα μπορούσα να μην κάνω τίποτε άλλο παρά να μεταφράζω τον Πεσσόα για όλη μου τη ζωή και πάλι δεν μου έφτανε.»

 

 

Έτσι και σε αυτό το βιβλίο του, με τον τίτλο «Ο αναρχικός τραπεζίτης», (από μόνος του ο τίτλος παραπέμπει σε μια παραδοξότητα, σε μια ‘ιδεολογική΄ αντίφαση), η Μαρία Παπαδήμα  έρχεται πάλι αντιμέτωπη με ένα ακόμα ετερώνυμο του Πεσσόα , άλλη μια άκρως ενδιαφέρουσα και ανατρεπτική πτυχή του, μαζί μια ακόμα μεταφραστική πρόκληση που δικαιώνει το πάθος της για αυτόν τον σπουδαίο συγγραφέα, δικαιώνει επίσης και τη φήμη του για πολλοστή φορά: Το βιβλίο γράφτηκε το 1922, πέντε χρόνια μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση και έναν μόλις χρόνο μετά την ίδρυση του Κομμουνιστικού Κόμματος της Πορτογαλίας, μια εποχή ιδιαίτερα ταραγμένη για τη χώρα με πολλά έκτροπα κι έντονες αναταράξεις στο πολιτικό της προσκήνιο. Έκτοτε, γνώρισε επανειλημμένες εκδόσεις και μεταφράσεις, συνιστώντας μαζί με το Βιβλίο της ανησυχίας τους δύο πιο γνωστούς τίτλους της εργογραφίας του. Στον Αναρχικό Τραπεζίτη, ο Πεσσόα καταπιάνεται με ένα θέμα άκρως επίκαιρο, διαχρονικό και εξαιρετικά ευαίσθητο: την τυραννία της εξουσίας και όχι οποιαδήποτε εξουσίας, αλλά εκείνη του χρήματος. Εξουσία  που ασκείται στον σύγχρονο άνθρωπο με τέτοιον τρόπο, ώστε η «απουσία» του να αποτελεί κύρια πηγή των βασάνων και της δυστυχίας του, αφού τον καθιστά αδύναμο να υλοποιήσει τα όνειρα και τις προσδοκίες του, καταστρατηγεί τις επιδιώξεις και τις προσπάθειες του για μια καλύτερη ζωή , αποστερώντας τον από το μεγαλύτερο αγαθό, την ελευθερία του. Αλλά για να μπορέσει ένας άνθρωπος να αντιπαρατεθεί  με το χρήμα, όπως υποδηλώνεται στο κείμενο, θα πρέπει πρώτα να το κατακτήσει κι αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα από τον αναρχισμό. Για τον αφηγητή είναι η μόνη  δυνατή λύση. Και είναι ένας συλλογισμός που διέπει την ιστορία και που είναι βέβαια αιρετική, όπως αναφέρει η κυρία Μαρία Παπαδήμα στο εισαγωγικό της σημείωμα.

 

Fernando Pessoa

Fernando Pessoa

 

Το κείμενο ουσιαστικά είναι ένας διάλογος, μια συζήτηση ανάμεσα σε δυο ανθρώπους, χωρίς  όνομα, χωρίς ξεκάθαρη ταυτότητα και η ανωνυμία αυτή καθ’ εαυτή καθιστά το έργο πολύ ιδιαίτερο. Είναι, ωστόσο, φανερό ότι ο πρώτος εκ των δυο είναι «ο αναρχικός» ενώ ο συνομιλητής και κύριος αφηγητής, ο «τραπεζίτης» που απαντά στα ερωτήματα του πρώτου, προκειμένου να του λύσει τις απορίες του, Ίσως, μάλιστα τα δυο αυτά πρόσωπα να αποτελούν τις δυο όψεις /προσωπεία του ίδιου, καθιστώντας τα δυο εμπλεκόμενα πρόσωπα περσόνες –σύμβολα, παρά χαρακτήρες σε ένα βιβλίο. Κι αφού μόνο η επαγγελματική ιδιότητα και η συνακόλουθη ιδεολογία των δυο αυτών προσώπων γίνονται γνωστές στον αναγνώστη, η σχέση αυτή καθεαυτή αυτομάτως γίνεται συμβολική, Έτσι το βιβλίο αποκτά αμέσως την αλληγορική του διάσταση, παρότι επιφανειακά μοιάζει ρεαλιστικό. Ενώ εξελίσσεται η αφήγηση αναφαίνεται η φιλοσοφική θεώρηση του αφηγητή, όπως επισημαίνονται οι κοινωνικές ανισότητες που προκύπτουν από τους θεσμούς, τις κοινωνικές δομές, και τους κανόνες που έχει ‘κατασκευάσει’, προκειμένου να ευνοούνται οι κατέχοντες του χρήματος και να αδικούνται όσοι δεν το έχουν: «Κάποιοι γεννώνται προστατευμένοι σε συνθήκες που τους επιτρέπουν να μορφώνονται, να ταξιδεύουν, να απολαμβάνουν όλα τα αγαθά, ενώ άλλοι αδυνατούν να τα απολαύσουν.» Η κοινωνία με τους κανόνες της αποστερεί τον άνθρωπο από όλα εκείνα τα προνόμια που του  έχει χαρίσει η φύση, επομένως μόνο σε μια απολύτως φυσική κοινωνία θα μπορούσε ο άνθρωπος να αξιοποιήσει τις δυνατότητες του και νιώσει ίσος με τους άλλους, και κατά συνέπεια να νιώσει ελεύθερος… Μόνο αν καταστραφεί το κράτος, μαζί με όλες τις καταπιεστικές δομές της κοινωνίας, θα απαλειφθεί ο ταξικός διαχωρισμός. «Χρησιμοποίησα όλα τα μέσα για να πλουτίσω. Ελευθέρωσα έτσι έναν άνθρωπο» δηλώνει απερίφραστα ο τραπεζίτης αναρχικός και είναι σίγουρος ότι αν όλοι ακολουθούσαν το παράδειγμά του, τότε θα  φθάναμε σε μια κοινωνία πραγματικά ελεύθερη.. Πίσω από την άποψη του Αναρχικού Τραπεζίτη του Πεσσόα διαφαίνεται ο ανελεύθερος άνθρωπος που καταπιέζεται από την εκάστοτε εξουσία, τους άδικους νόμους που του επιβάλλουν για να νιώθει ανήμπορος, ανεπαρκής και το χειρότερο, να νιώθει ένοχος και υπόλογος για αυτή του την ανεπάρκεια. Ο τραπεζίτης, αναρχικός, με ένα λόγο καυστικό, δηκτικό, καταφεύγει σε μια επιχειρηματολογία που για τους πολλούς είναι προκλητική, ενώ για να υποστηρίξει τις απόψεις του επικαλείται παραδείγματα από την ιστορία, κατηγορώντας ανοικτά τους ‘επαναστάτες’ για υποκρισία και φαρισαϊσμό, καθιστώντας τους υπεύθυνους για την αναρχία που προκάλεσαν προκειμένου να ευνοηθούν οι ίδιοι και να βρεθούν σε θέσεις εξουσίας. Ο αναρχικός τραπεζίτης επιθυμεί πρωτίστως την προσωπική αλλαγή, κάτι που θυμίζει έντονα τον εξεγερμένο άνθρωπο του Καμύ, και καταδικάζει ευθαρσώς οτιδήποτε μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά μιας ελεύθερης κοινωνίας, να την οδηγήσει στα δεσμά και τις αλυσίδες του αναχρονισμού και των απαρχαιωμένων αντιλήψεων.

Ο Αναρχικός Τραπεζίτης είναι ένα άκρως πολιτικό, κοινωνικό, φιλοσοφικό βιβλίο, μια σύγχρονη αλληγορία για τον ανελεύθερο  άνθρωπο, κυρίως όμως είναι μια  μαρτυρία για την υποκρισία εκείνων που κυριαρχούν στο πολιτικό προσκήνιο. Αποτελεί επίσης μια δριμεία κριτική ματιά της σύγχρονης κοινωνίας που έχει μάθει να ζει στην υποκρισία, να αποδέχεται τον εκφυλισμό των αξιών, επιτρέποντας σε κάθε τι παλιό, παρωχημένο και σαθρό να κυριαρχεί. Και που αν και επιθυμεί να εκσυγχρονιστεί, να  απαλείψει την εδραιωμένη  διαφθορά, στην ουσία, το μόνο που καταφέρνει είναι να την ανακυκλώνει και να την αναπαράγει. Ο αναρχικός Τραπεζίτης είναι μια πραγματεία, που εξετάζει σε βάθος το θέμα της ελευθερίας του ανθρώπου στη σύγχρονη κοινωνία. Ένα σημαντικό βιβλίο που ευτύχισε, όπως και τα άλλα του βιβλία, να αποδοθεί εξαιρετικά από μια σπουδαία μεταφράστρια.

Παραθέτω από τη περιγραφή του βιβλίου: Παραβολή, διαλεκτική σάτιρα, υποδειγματικό οικοδόμημα μιας αυστηρής επαγωγικής λογικής, Ο Αναρχικός Τραπεζίτης συνιστά, σύμφωνα με τον δημιουργό του, “έναν “κατώτερο βαθμό” των πολλαπλών εκδοχών της προσωπικότητας του, καθότι οι ιδέες του είναι διαφορετικές από τις δικές του”.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top