‘Ο αδύνατος άντρας’ του Ντάσιελ Χάμετ και ο δυναμικός Έλληνας ντετέκτιβ

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη //

“Ο αδύνατος άντρας” του Ντάσιελ Χάμετ, εκδόσεις Μεταίχμιο. 2003. Μετάφραση: Αργυρώ Μαντόγλου

‘Ο Χάμετ κατάφερε να κάνει κάτι που μόνο οι εξαιρετικοί συγγραφείς μπορούν. Έγραψε σκηνές που όμοιές τους δεν έχουν γραφτεί ποτέ ξανά’, εξομολογήθηκε  κάποτε ο Ρέιμοντ Τσάντλερ για τον Ντάσιελ Χάμετ. Αλλά περί τίνος πρόκειται όταν αναφερόμαστε στο πολυδιαβασμένο αστυνομικό μυθιστόρημα ‘Ο αδύνατος άντρας’ μέσα στον οποίο εμφιλοχωρεί ο δαιμόνιος αλλά κουρασμένος Έλληνας στην καταγωγή Νικ Τσάρλς; Ένας παχύς ιστός ψεμάτων και εξαπάτησης απ’ όλες τις μεριές, θα μπορούσαμε αυτόματα να απαντήσουμε. Μαφιόζοι επιδιώκουν να κάνουν με κάθε θυσία πραγματικότητα τους στόχους τους. Η αστυνομία όπως πάντοτε πλημμυρισμένη από καχυποψία προς όλες τις κατευθύνσεις. Μια περιουσία σε μετρητά και ομόλογα. Δεν λείπουν όπως είναι ευνόητο οι ναρκωτικές ουσίες. Κάποιες υστερικές και άλλες μοιραίες και διαβολικές γυναίκες. Το  ‘The Thin Man’ (1934) προσφέρει, μία τις γνωστές πλοκές του Ντάσιελ Χάμετ,  αλλά ίσως να μην φτάνει εδώ τον δυναμισμό που βρίσκουμε σε άλλα έργα του, όπως, για παράδειγμα, στο ‘Γεράκι της Μάλτας’.

Στο μυθιστόρημα ετούτο μάλλον οι γυναίκες μας παρουσιάζουν χαρακτήρες περίεργους που κάνουν τα στραβά μάτια στα τεκταινόμενα, ύπουλες, ανόητες, υστερικές, αναξιόπιστες για στοιχειώδη εμπιστοσύνη και κάθε σοβαρή συζήτηση, αλλά μέσα σ’ όλες αυτές παρουσιάζεται ένας θηλυκός χαρακτήρας έξυπνος, αρκετά αξιόπιστος, που υποστηρίζει με τον τρόπο της τον   κύριο χαρακτήρα του βιβλίου, τουτέστιν η Νόρα Τσαρλς. Φυσικά βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με τις περισσότερες αστυνομικές ιστορίες στις οποίες διαφαίνεται σε άλλοτε άλλο βαθμό, κάποια υποψία μισογυνισμού. Ο Ελληνοαμερικανός Νικ Τσαρλς πρώην υπάλληλος της υπηρεσίας αλλοδαπών της Νήσου  Ellis, που είχε ήδη αλλάξει το όνομά του από Χαραλαμπίδης σε αυτό του σήμερα, μαζί με τη σύζυγό του Νόρα, βρίσκονται στη Νέα Υόρκη για να γιορτάσουν τα Χριστούγεννα και το Νέο Έτος μακριά από την επιχείρησή τους στο Σαν Φρανσίσκο, όπου και διαμένουν μόνιμα.

Ο Νικ Τσαρλς, κάποτε είχε εργαστεί ως ιδιωτικός ντετέκτιβ, πριν γνωρίσει τη Νόρα και χωθεί  στην πατρική της επιχείρηση. Η Νόρα, με τη σειρά της, από τη στιγμή που γνώρισε τον Νικ,  άρχισε να ενδιαφέρεται έντονα για το χώρο της δουλειάς του ντετέκτιβ. Η ευκαιρία για να δει τα πράγματα εκ του σύνεγγυς, ίσως με κάποια ωραιοποιημένη εκδοχή, ήρθε αναπάντεχα όταν ένας από τους πρώην πελάτες του λείπει, ενώ η γραμματέας βρίσκεται νεκρή με τέσσερις σφαίρες. Το ζευγάρι Τσάρλς απεικονίστηκε περίφημα στην κινηματογραφική έκδοση του μυθιστορήματος από τον William Powell και την Myrna Loy, το 1934, καθώς και σε μερικές άλλες προσπάθειες μεταφοράς του σεναρίου, χωρίς όμως να έχουν οποιαδήποτε σχέση με το αρχικό, εκτός του τίτλου. Στο βιβλίο υπερτερούν οι γυναίκες με τις ιδιορρυθμίες τους, και δεν αποτελεί έκπληξη δεδομένου ότι το μυθιστόρημα γράφτηκε σε συνέχειες για λογαριασμό ενός γυναικείου περιοδικού. Κεντρική επίσης θέση καταλαμβάνει η νεαρή κοπέλα Ντόροθι Γουάιναντ, με αρκετές περίεργες νευρωσικές συμπεριφορές και αντιδράσεις.  Η μητέρα της, Μίμι, η πρώην σύζυγος απόντος πελάτη του, παρουσιάζει εκδικητική συμπεριφορά, ενώ συχνά δείχνει αδιάφορη. Η Νόρα έχει απίστευτο χαρακτήρα, πολύ ισχυρή προσωπικότητα, αλλά και μερικές αδυναμίες ταυτόχρονα. Ενοχλεί, παιχνιδιάρικα μάλλον, τον Νικ, και έχει λόγο στις υποθέσεις του. Προσπαθεί να τον συμπληρώσει, χωρίς να έχει όλα τα προσόντα, τις χαρακτηριστικές δεξιότητες και  ικανότητες του συζύγου. Αλλά το βιβλίο δεν διαπραγματεύεται το ζεύγος και τα προσόντα ενός εκάστου εξ αυτών των δύο, αλλά το μυστήριο που δημιουργήθηκε και το οποίο παρουσιάζεται μάλλον  περίπλοκο. Ο συγγραφέας αφήνει να εννοηθεί ότι όλες οι γυναίκες που αλωνίζουν στο σενάριο και στις γειτονιές της Νέας Υόρκης, είναι γεννημένες για να ψεύδονται ασύστολα.  Εξαιρείται η Νόρα. Ο χαρακτήρας του Νικ, γεμάτος από   κυνισμό, τις χειρίζεται με κάποια πείρα και ειδικότητα, λόγω πολύχρονης απασχόλησης. Η γραφή είναι απλή, σαφής, αλλά σε κάποια σημεία  ο Χάμετ αφήνει να γλιστρήσουν κάποιες δηκτικές πινελιές, άχαρες ορισμένες φορές, ευφυΐας του πρωταγωνιστή. Το μυθιστόρημα αυτό του Ντάσιελ Χάμετ διαβάζεται άνετα χωρίς να παρουσιάζει τίποτα το σκοτεινό στις γραμμές του. Ο Νικ και η σύζυγός του, δεν βρέθηκαν ποτέ σε κίνδυνο ανεβάζοντας έτσι την αγωνία του αναγνώστη, εκτός ίσως από μια φορά κατά την οποία η αστυνομία υποπτεύτηκε για κάποιο χρονικό διάστημα  τον Νικ. Περισσότερο η ένταση συσχετίζεται με την απλή περιέργεια και  επιθυμία του Νικ να ξεκαθαρίσει ένα χάος, και στη συνέχεια να απολαύσει τις διακοπές του  ή  να γυρίσει πίσω στην Καλιφόρνια. Δεν είναι  αδιάφορο μυθιστόρημα, αλλά σίγουρα δεν είναι και εκείνο που δίνει τη δύναμη των περισσοτέρων αστυνομικών ιστοριών.

Στις 22 Νοεμβρίου, το 1930,  στην αίθουσα χορού του Hollywood Roosevelt Hotel, μια τυχαία συνάντηση με την αναγνώστρια ονόματι Λίλιαν Χέλμαν, θα αλλάξει ριζικά τις υπόλοιπες τρεις δεκαετίες της ζωής του Ντάσιελ Χάμετ. Τα διηγήματα και μυθιστορήματα που έγραψε  πριν από το 1931 είναι τα έργα της εφεύρεσης, βιβλία ενός αφιερωμένου στο γράψιμο συγγραφέα. Η σχετικά μικρή σε όγκο παραγωγή που κατάφερε μεταξύ των ετών 1931 και 1934, ενώ ήταν σίγουρα δημοσιεύσιμη και άξιζε να δει το φως της δημοσιότητας, εν τούτοις δεν είναι αρκετά  συγκρίσιμη με όσα είχαν προηγηθεί. ‘Ο αδύνατος άντρας’ όπως είπαμε στην αρχή εκδόθηκε το 1934. ‘Το Γεράκι της Μάλτας’ (1930), από τα μυθιστορήματα που προηγήθηκαν, με το διάσημο πρωταγωνιστή του,  Sam Spade, και ένα σωρό άλλων αξέχαστων απατεώνων και ψευτών,  παραμένει το βασικό έργο του συγγραφέα, κι ένα από τα λίγα γνήσια κλασσικά αστυνομικά μυθιστορήματα της Αμερικής, όπως ψηφίστηκε από τους συγγραφείς βιβλίων μυστηρίου της Αμερικής, αλλά αυτό το γεγονός, όμως, δεν θα πρέπει να αφήσει σκιά πάνω στα άλλα βιβλία, μεταξύ των οποίων και τον ‘Αδύνατο Άντρα’.

Τα δύο πρώτα μυθιστορήματα του Χάμετ, ο ‘Κόκκινος θερισμός’ και ‘η Κατάρα των Ντέιν’, είναι αξιοσημείωτα για το έξυπνο σενάριο, την ψυχαγωγία, και κινούνται με πυρετώδεις ρυθμούς από το έλασσον στο δραματικό με αφήγηση πάντοτε σε πρώτο πρόσωπο του ήρωά τους. Στον ‘Κόκκινο θερισμό’ ο πρωταγωνιστής προσπαθεί να αποκαταστήσει την τάξη σε μια διεφθαρμένη πόλη ορυχείων, στα βορειοδυτικά της χώρας, γεμάτη από απεργούς, ανθρακωρύχους, ντετέκτιβ και κακοποιούς που είχαν προσληφθεί από τους ιδιοκτήτες των ορυχείων για να αναγκάσουν τους ανθρώπους να επιστρέψουν στην εργασία με τους όρους που ήθελαν εκείνοι. Υπήρξε η βάση για μπόλικες και ονομαστές ταινίες, ανάμεσα στις οποίες βρίσκεται και η φημισμένη ‘Για μια χούφτα δολάρια’ του Σέρτζιο Λεόνε. Τόσο ο ‘Κόκκινος θερισμός’, όσο και ‘η Κατάρα των Ντέιν’, είχαν τις ρίζες τους στο περιοδικό Μαύρη Μάσκα. Στο τελευταίο βιβλίο που είναι αριστουργηματική ιστορία μυστηρίου, μια ληστεία διαμαντιών θα σταθεί η αφορμή για να εμπλακεί ο ντετέκτιβ Κοντινένταλ Οπ σ’ ένα χορό αίματος και βίας γύρω από την εικοσάχρονη Γκαμπριέλα Ντέιν Λέγκετ, εθισμένη στη μορφίνη και μπλεγμένη σε θρησκευτικές αιρέσεις, στο Σαν Φρανσίσκο της δεκαετίας του 1920. Στο ‘Γυάλινο κλειδί’, ο αναγνώστης μεταφέρεται σε μια φανταστική εκδοχή της Βαλτιμόρης την εποχή της ποτοαπαγόρευσης, της πόλης όπου μεγάλωσε ο Ντάσιελ Χάμετ, η οποία βρίσκεται στο έλεος της διαφθοράς και του υποκόσμου. Πολιτικά παιχνίδια, διαπλοκή, αλληλένδετα συμφέροντα, μάχες για την πρωτοκαθεδρία στην πόλη, προγραμματισμένες δυναστείες, κληρονομιές περίεργες και φυσικά το μη αναμενόμενο, όχι απαραίτητα, που ανατρέπει τα πράγματα. Ο φόνος του γιου του γερουσιαστή. Κλασσικό δείγμα υψηλής αστυνομικής λογοτεχνίας, το οποίο ο ίδιος ο Χάμετ θεώρησε ως το καλύτερο μυθιστόρημά του και αρκετοί άλλοι συμφώνησαν μαζί του.

‘Ο αδύνατος άντρας’, σύμφωνα με Αμερικανούς κριτικούς είναι το μυθιστόρημα εκείνο το οποίο μας δείχνει περίτρανα την επίδραση που είχαν στη γραφή του Ντάσιελ Χάμετ, οι κινηματογραφικές ταινίες, τα χρήματα, το αλκοόλ και η Λίλιαν Χέλμαν! Στο παρελθόν, ο Χάμετ είχε χρησιμοποιήσει τις εμπειρίες του ως αστυνομικού ντετέκτιβ να τροφοδοτήσουν την φαντασία του και να τις αποτυπώσει στο χαρτί. Τώρα, όμως, στηριζόταν στο σημερινό τρόπο ζωής του. Έτσι ο χαρακτήρας της Νόρα βασίστηκε στην Λίλιαν Χέλμαν.

‘The Thin Man’,  ήταν όμως σημαδιακό μυθιστόρημα, αν και ο  Χάμετ δήλωσε σε συνέντευξή του, το 1957, ότι ήταν βαρετό. Ήταν ίσως η πιο προσοδοφόρα δουλειά που έκανε, αφού γυρίστηκαν πάνω σε αυτή αγαπημένες κινηματογραφικές ταινίες, έγιναν τηλεοπτικές σειρές, ραδιοφωνικό πρόγραμμα, και μιούζικαλ στο Μπρόντγουεϊ. Μετά το θάνατό του το 1961, λόγω καρκίνου του πνεύμονα, εμφυσήματος  και καρδιακής νόσου, σύμφωνα με τις επιθυμίες του, η Λίλιαν Χέλμαν διορίστηκε εκτελεστής της διαθήκης του.