ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ: Η Βρετανία μας άφησε μόνους στον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940

Γράφει ο Τάκης Κατσιμάρδος //

• -Τα έγγραφα του ΦΟΡΕΙΝ ΟΦΦΙΣ αμέσως μετά την εισβολή και τις πρώτες μέρες σε πλήρη διάσταση με τις ρητορείες ως σήμερα ότι « η Αγγλία θεωρεί ιδικόν της τον αγώνα της Ελλάδος»
• -Αντί για αεροπλάνα έστελνε επαίνους ακόμη και για τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό, επειδή οι Έλληνες έχοντας «μια ασαφή γνώση τίποτε δεν θα τους ευχαριστούσε περισσότερο»
• -Το Λονδίνο ζήτησε και πήρε, ενώ είχε αρχίσει ο πόλεμος πυρομαχικά από την Ελλάδα
• -Αρνήθηκε να συμφωνήσει, ώστε να κηρυχθεί ανοχύρωτη πόλη η Αθήνα για να μην βομβαρδισθεί
• -Για την Ελλάδα αδυνατούσε να στείλει εξοπλισμό, αλλά την ίδια στιγμή εξόπλιζε την Άγκυρα
• -Το ενδιαφέρον εξαντλούνταν στον (απίθανο) κίνδυνο για ιταλική απόβαση στην Κρήτη, τ΄ άλλα εδάφη δεν είχαν «στρατηγική σημασία»

Χαρακτικό του Τάσσου “1940 ΟΧΙ”

Με την έκρηξη του ελληνοϊταλικού πολέμου οι γραμμές επικοινωνίας μεταξύ Αθήνας και Λονδίνου πήραν φωτιά, όπως ήταν φυσικό. Όλα τα κανάλια επικοινωνίας από τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940 ενεργοποιούνται. Εκτός από τις ενημερώσεις για το ιταλικό τελεσίγραφο, την ελληνική απάντηση, τη στάση συνολικά της κυβέρνησης Μεταξά και τα θερμά βρετανικά μηνύματα αλληλεγγύης (Τσώρτσιλ: Η Αγγλία θεωρεί ιδικόν της τον αγώνα της Ελλάδος» ) ένα θέμα συγκεντρώνει τις συχνότερες αναφορές. Πρόκειται για την υλική βοήθεια της Βρετανίας, που η Ελλάδα ζητά εναγωνίως και δεν λαμβάνει.

Ο Μεταξάς με τους κορυφαίους συνεργάτες του στο υπουργικό συμβούλιο της 28ης Οκτωβρίου 1940.

Το ερώτημα τι νόημα έχει σήμερα η ενασχόληση με το ζήτημα είναι εύλογο. Μια βασική απάντηση δίνει ο ιστορικός Γ. Μαργαρίτης, όταν ασχολείται με το ίδιο θέμα:

«Οι κυβερνήσεις της χώρας μας έχουν εναποθέσει την υπόθεση της ανεξαρτησίας και της εδαφικής της ακεραιότητας σε «μεγάλους συμμάχους», «στρατηγικούς εταίρους» και στους οργανισμούς που αυτοί κανοναρχούν.

Πρόθυμοι τρέχουν να συμβάλουν σε πολέμους και εκστρατείες έτσι ώστε η χώρα να δείχνει αφοσιωμένος υπήκοος στους ισχυρούς και να τη λαμβάνουν αυτοί υπόψη όποτε τους έχει ανάγκη.

Αυτά που συνέβησαν το 1940 δείχνουν ανάγλυφα τη φενάκη αυτής της πολιτικής. Την ώρα της κρίσης και της ανάγκης οι μεγάλοι θα κοιτάξουν μόνο τα δικά τους συμφέροντα και δε θα διστάσουν να πλήξουν το μικρό «στρατηγικό τους εταίρο» πισώπλατα. Οι ρητορείες, τότε, στα 1940, όπως και σήμερα, τίποτε δεν κοστίζουν. Στην πραγματικότητα όμως οι λαοί μένουν μόνοι στις δύσκολες ώρες, όταν χρειάζεται να προασπίσουν την ελευθερία τους… » (http://www.rizospastis.gr/storyPlain.do?id=5327851&action)

Κάνοντας ένα άλμα, αλλά πάντα σ΄ επαφή με την πραγματικότητα, υπάρχει και μια απάντηση άλλου είδους στο ερώτημα. Ότι η έλλειψη ουσιαστικής βοήθειας από τους «μεγάλους συμμάχους» προσφέρεται σε περιτύλιγμα πολυτελείας. Συνοδεύεται από πολλούς επαίνους.

Το Βρετανικό Πολεμικό Συμβούλιο , που συνέρχεται το απόγευμα της 28ης Οκτωβρίου 1940, μαζί με την ομόφωνη απόφαση για μη βοήθεια προς την Ελλάδα και ανησυχώντας αποκλειστικά για τυχόν απόβαση των Ιταλών στην Κρήτη (πράγμα απίθανο) παίρνει και μια απόφαση: «Συνεφωνήθη ότι η γενική γραμμή που θα ετηρείτο … θα ήταν ότι παρά την αποσκίρτησιν των Γάλλων εκάναμε παν το δυνατόν δια να βοηθήσωμεν την ελληνική Κυβέρνηση» (από τη σειρά Αρχεία του Φόρεϊν Όφφις , που αποδεσμέυτηκαν το 1970 )

Την επομένη μέρα το Βρετανικό Υπουργείο Προπαγάνδας αναλύει αυτή τη στάση αυτή:

«… Οι Έλληνες είναι επιρρεπείς στην κολακεία και υπάρχουν πολλά ευχάριστα και κολακευτικά πράγματα που μπορούμε να πούμε για αυτούς αυτή την ώρα…. Μπορούμε να πούμε ότι είμαστε υπερήφανοι και ευτυχισμένοι που τους έχουμε στο πλευρό μας ως συμμάχους και πολεμούμε για ιδανικά, τα οποία, αν ανατρέξουμε στο παρελθόν, είναι ελληνικά ιδανικά. Υπάρχουν επίσης κλασικές αναφορές οι οποίες θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν με επιτυχία … οτιδήποτε στοιχείο πολιτισμού και κουλτούρας είχαν οι Ρωμαίοι το όφειλαν στους Έλληνες. Όλο αυτό το υλικό θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί με λίγη φαντασία και με μεγάλη επιτυχία από έναν κλασικό φιλόλογο … Οι Έλληνες έχουν μια ασαφή γνώση για τις κλασικές τους παραδόσεις, αλλά τίποτε δεν θα τους ευχαριστούσε περισσότερο από να υπενθυμίσουμε αυτές ένας Άγγλος…» ( Μ.Πετράκη, Βρετανική πολιτική και προπαγάνδα στον ελληνοϊταλικό πόλεμο).

Ο Μεταξάς έξω από το ξενοδοχείο Μ.Βρετάνια μετά την κήρυξη του πολέμου εν μέσω φασιστικών χαιρετισμών των άμεσων συνεργατών του.

«Η Ελλάδα δεν θα επιζήσει μόνο με καλές προθέσεις»

Στα έγγραφα του βρετανικού υπουργείου Εξωτερικών (Foreign Office), τα οποία αναφέρονται στην Ελλάδα, αμέσως μετά την ιταλική επίθεση της 28ης Οκτωβρίου (σειρά F.O 371) το ζήτημα της υλικής βοήθειας τίθεται, ξανατίθεται και πάντα εκκρεμεί . Τόσο, ώστε ακόμη και ο κατεξοχήν αγγλόφιλος βασιλιάς Γεώργιος Β να διαμηνύσει στην κυβέρνηση του «αγαπητού εξαδέλφου» και συνονόματου βασιλιά της Βρετανίας:

«Η Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιζήσει μόνο με καλές προθέσεις…»

Το κατεπείγον της βοήθειας είχε μια σχετικά μακρά απογοητευτική ιστορία για την οποία μεγάλο μέρος της ευθύνης φέρει και το δικτατορικό καθεστώς τη ς4ης Αυγούστου.

Κάνοντας εδώ μια αναγκαία παρένθεση να σημειώσουμε ότι με βρετανική, τουλάχιστον, ανοχή (αν έχει κάτι πολύ βαρύτερο), και οι ΗΠΑ αρνήθηκαν να διαθέσουν εξοπλισμό στην Ελλάδα. Στηριγμένος στα σχετικά αρχεία ο Γ. Μαργαρίτης γράφει:

«…Οι πρώτες επαφές του ελληνικού ΓΕΣ για προμήθεια οπλισμού από τις ΗΠΑ είχαν γίνει τον Ιούνιο του 1940, όταν οι γερμανικές επιτυχίες στο δυτικό μέτωπο άμβλυναν την αμερικανική προσήλωση στην ουδετερότητα. Στις 17 Σεπτεμβρίου 1940 η ελληνική κυβέρνηση, διαμέσου της πρεσβείας της στην Ουάσιγκτον, κατέθεσε συγκεκριμένο αίτημα για την προμήθεια 50 ως 75 καταδιωκτικών αεροπλάνων της εταιρείας «Vultee». Ενα μήνα αργότερα η ελληνική πλευρά κατέθεσε πρόσθετο υπόμνημα όπου ζητούσε επιπρόσθετα άλλα 50 μονοθέσια καταδιωκτικά αεροπλάνα καναδικού σχεδιασμού («Columbia») που κατασκευάζονταν στις ΗΠΑ ή έστω την παράδοση σε αυτή μέρους ή του συνόλου των 60 καταδιωκτικών «Seversky» που είχε παραγγείλει η κυβέρνηση της Σουηδίας, αλλά εκκρεμούσε η παράδοσή τους.

Η αμερικανική κυβέρνηση καθυστέρησε «ευγενικά» την οποιαδήποτε απάντηση στα ελληνικά αιτήματα. Στις σχετικές συζητήσεις μεταξύ των Αμερικανών αξιωματούχων εκφράζονταν ισχυρές αμφιβολίες για το εάν η ελληνική κυβέρνηση επιθυμούσε πραγματικά να αντιταχθεί στις δυνάμεις του Άξονα και εάν ήταν σε θέση να αντιτάξει κάτι περισσότερο από μία συμβολική αντίσταση στην περίπτωση εισβολής. Σε αυτές τις περιπτώσεις τυχόν παράδοση σύγχρονων αεροπλάνων στη χώρα θα μπορούσε τελικά να οδηγήσει στην ενίσχυση του οπλοστασίου του Άξονα. Οι Έλληνες πιλότοι και μηχανικοί δεν κρίνονταν επαρκείς στην αξιοποίηση σύγχρονων αεροσκαφών και καθώς η Βρετανία πολεμούσε σκληρά στους αιθέρες – η «μάχη της Αγγλίας» μαινόταν εκείνες τις ημέρες – κρινόταν ότι η παράδοση των διαθέσιμων αεροπλάνων στους Βρετανούς θα ήταν πολύ πιο αποδοτική από την παράδοσή τους στους Έλληνες. Αυτά τα επιχειρήματα θεωρούνταν πιο ισχυρά από την ανάγκη ενθάρρυνσης, ηθικής όσο και υλικής στήριξης, ενός μικρού ευρωπαϊκού κράτους που επρόκειτο να αντιμετωπίσει τον ακατανίκητο ως τότε Άξονα. Την ίδια στιγμή πάντως αναγνωριζόταν ότι μία σημαντική κίνηση ενίσχυσης της ελληνικής άμυνας εκ μέρους των ΗΠΑ ίσως απέτρεπε τα διαφαινόμενα ιταλικά σχέδια για εισβολή στη χώρα αυτή. Κανείς δεν μπορεί να το ξέρει αυτό καθώς τέτοια κίνηση ποτέ δεν έγινε.

Η αμερικανική άρνηση για την πώληση στρατιωτικών αεροπλάνων στην Ελλάδα ανακοινώθηκε στον Πρέσβη Διαμαντόπουλο στις 26 Οκτωβρίου, δύο ημέρες πριν ξεκινήσει η ιταλική εισβολή. Θ α μπορούσε να το εκλάβει κανείς ως πικρή ειρωνεία…»

Για δυσεξήγητους λόγους τόσο ο πρωθυπουργός Μεταξάς,όσο και ο αρχιστράτηγος Παπάγος προσδοκούσαν σε τουρκική βοήθεια.

Μηδέν αεροπορική και ναυτική κάλυψη

Το τελευταίο προπολεμικό κεφάλαιο της βρετανικής μη βοήθειας γραφόταν τις ίδιες ώρες. Όταν οι «εκκλήσεις» του Βρετανού πρεσβευτή στην Αθήνα Μ. Πάλερετ έφτασαν να εξετασθούν από τους αρχηγούς των επιτελείων στο Λονδίνο. Εκείνοι απευθύνθηκαν στο διοικητή των αεροπορικών δυνάμεων στη Μέση Ανατολή Α. Λόνγκμαρ με το ερώτημα τι μπορούσε να γίνει με το ελληνικό αίτημα για αεροπορική – ναυτική κάλυψη. «Τίποτα» ήταν η απάντησή του! Με τη συμφωνία του στρατηγού Α. Ουέβιλ (επικεφαλής των δυνάμεων στη Μέση Ανατολή – Μεσόγειο).

Είναι πασίγνωστες, βεβαίως, οι φοβερές δυσκολίες, που αντιμετώπιζε τότε η Βρετανία. Το Λονδίνο ήταν ακόμη στόχος (Μάχη Αγγλίας), ο κίνδυνος ναζιστικής εισβολής υπαρκτός, η Αίγυπτος δεν είχε ακόμη σωθεί.

Η Βρετανία, όμως, εκτός «από πολιτικούς και συναισθηματικούς λόγους», όπως τους χαρακτήριζαν τότε στο Λονδίνο, είχε και συμβατικές υποχρεώσεις . Από τον Απρίλιο του 1939 είχε εγγυηθεί την ανεξαρτησία και ακεραιότητα της Ελλάδας. Αλλά το κυριότερο ήταν πως στρατιωτικοί και στρατηγικοί λόγοι υπαγόρευαν τη βοήθεια.

Ανεξαρτήτως όλων αυτών και του κοινού πολεμικού εχθρού που ήταν η Ιταλία το ακόμη σημαντικότερο ήταν πως η ιταλική επίθεση εκδηλώθηκε με άλλοθι την επίκληση της Αγγλίας . Η Ελλάδα θεωρήθηκε, δηλαδή. περίπου ως αγγλική βάση εναντίον της Ιταλίας: « Η ευθύνη δια την κατάστασιν ταύτην επιπίπτει πρωτίστως επί της Αγγλίας και επί της προθέσεώς της όπως περιπλέκη πάντοτε άλλας χώρας εις τον πόλεμον …» (από το ιταλικό τελεσίγραφο ).

Παρακάμπτοντας εδώ τους χειρισμούς της δικτατορίας στο θέμα της βοήθειας πριν από την ιταλική επίθεση, οι ελληνικές εκκλήσεις τις πρώτες ώρες του πολέμου είναι αγωνιώδεις.

Ο Μεταξάς πριν ακόμη προσέλθει στο πρώτο πολεμικό συμβούλιο, αμέσως μετά το ιταλικό τελεσίγραφο, έσπευσε στη βρετανική πρεσβεία . Μαζί με την ενημέρωση προς τον Πάλερετ ζήτησε να σταλεί επείγον τηλεγράφημα για να σπεύσει ο αγγλικός στόλος και να «προληφθεί κάθε πραξικόπημα κατά της Κέρκυρας και λοιπών Ιονίων νήσων του εχθρικού στόλου ή κάποια ιταλική απόβαση στην Πελοπόννησο. Παραλλήλως έστειλε και μήνυμα προς τον Βρετανό πρωθυπουργό Τσώρτσιλ για «ταχύτατη βοήθεια ιδίως αεροπορική».

Η έλλειψη αεροπορίας και η ανύπαρκτη αντιαεροπορική άμυνα, παρά τις φανφάρες του καθεστώτος, μπορούσε να αποβεί μοιραία και να εξουδετερωθεί η ελληνική πολεμική μηχανή πριν από τις εχθροπραξίες.

Το στρατιωτικό επιτελείο με τον Μεταξά στο υπόγειο στρατηγείο της Μ.Βρετάνιας. Συνέτασσε καταλόγους για εξοπλιστικές ανάγκες.οι οποίες ουδέποτε ικανοποιήθηκαν.

Στο κενό οι δραματικές εκκλήσεις για υποστήριξη

Οι δραματικές εκκλήσεις για βοήθεια τις πρώτες ώρες και μέρες του πολέμου δεν θα έχουν αποτέλεσμα. Ενώ τις ίδιες στιγμές οι Βρετανοί ανταποκρίνονται στις υποχρεώσεις τους προς την Τουρκία για πολεμικό υλικό. Η ενίσχυσή της «ουδέτερης» ακόμη γείτονος ήταν πιο συμφέρουσα από την απώλεια της Ελλάδας! Το μόνο που φαίνεται ενδιαφέρει το Λονδίνο είναι η Κρήτη. Όσο για τον κίνδυνο κατάληψης της Κέρκυρας από τους Ιταλούς η διαπίστωση του Βρετανικού Πολεμικού Συμβουλίου ήταν:

«Εάν το έπραττον τούτο η διαφορά δι΄ εμάς θα ήταν στρατηγικώς μικρή… Δεν τίθεται θέμα να στείλωμε τον στόλον μας εκεί…»

Ενώ η Αθήνα αγωνιά για τη στρατιωτική βρετανική υποστήριξη και ζητά οικονομική βοήθεια για αγορά στρατιωτικού υλικού, καυσίμων και σταριού, στ΄ αρχεία του F.O είναι καταχωρημένο ένα κωμικοτραγικό αίτημα. Στις 28 Οκτωβρίου το Λονδίνο ζητά από τον Πάλερετ «να εξασφαλίσει την άμεση παράδοση στη βρετανική πλευρά των πυρομαχικών εκείνων, που παράγει το Ελληνικό Πυριτιδοποιείο και δεν χρησιμοποιούνται από τα ελληνικά στρατεύματα …»

Δυο μέρες το αίτημα έχει ικανοποιηθεί και ελληνικά πυρομαχικά θα παραδοθούν στις βρετανικές δυνάμεις στη Μέση Ανατολή!

Τα πρώτα εικοσιτετράωρα περνούν και βοήθεια δεν φαίνεται πουθενά. Οι εκκλήσεις του Βρετανού πρεσβευτή μένουν αναπάντητες.

Ήδη έχουν περάσει τρεις μέρες, τηλεγραφεί στις 30 Οκτωβρίου, και δεν έχει εμφανιστεί αεροσκάφος, στρατιωτική μονάδα ή πολεμικό σκάφος της Βρετανίας στην Ελλάδα, γεγονός που η κοινή γνώμη σχολιάζει αρνητικά, Σημειώνει ότι γνωρίζει ότι ο βρετανικός στόλος κατευθύνεται στην Ελλάδα, καθώς επίσης ότι θα εγκατασταθούν βρετανικές βάσεις ανεφοδιασμού στον κόλπο της Σούδας. Στο τελευταίο αυτό γεγονός προτίθεται να δώσει τη μεγαλύτερη δυνατή δημοσιότητα την κατάλληλη στιγμή.

Για την ιστορία μόλις στα μέσα Νοεμβρίου στάλθηκαν στην Ελλάδα δυο μοίρες καταδιωκτικών και βομβαρδιστικών αεροπλάνων περιορισμένων δυνατοτήτων. Ο Μεταξάς σημειώνει στο ημερολόγιό του στις 11 Νοεμβρίου : «Αγγλική αεροπορική βοήθεια μόνο 15 αεροπλάνα. Ολίγη».

Στα τέλη Νοεμβρίου η παρουσία της βρετανικής αεροπορίας ανερχόταν σε μία μοίρα διώξεως ( 8-10 απαρχαιωμένα αεροσκάφη «Gladiators») και δύο μοίρες βομβαρδισμού (με είκοσι περίπου «Blenheims»).

Η πρώτη πραγματική υλική βοήθεια θα είναι 310 αυτοκίνητα της αεροπορίας με 2200 περίπου προσωπικό, και 400 στρατιωτικά οχήματα με 4000 άνδρες για τις διαβιβάσεις και την αντιαεροπορική κάλυψη.

Το συμπέρασμα είναι κάτι παραπάνω από σαφές. Συμβολική χαρακτηρίζεται στρατιωτική βοήθεια κατά την πρώτη φάση του ελληνοϊταλικού πολέμου.

Ο Τσώρτσιλ σε ραδιοφωνική ομιλία του το 1940. Οι ήρωες πολεμούν σαν Ελληνες είχε πει, αλλά δεν αντιμετώπιζε τους τελευταίους αναλόγως.

Πτυχές λίγο-πολύ άγνωστες

Τα όσα σχετικά ακολούθησαν, αλλά και η βρετανική στρατιωτική απουσία στον ελληνοϊταλικό πόλεμο αποτελούν αντικείμενο άλλου θέματος.

Εδώ παραθέτοντας περιλήψεις του μεγαλύτερου μέρους των εγγράφων του F.O. το τετραήμερο 28 -31 Οκτωβρίου 1940, τα οποία αναφέρονται στη βοήθεια που χρειαζόταν και ζητούσε η Ελλάδα να ξεχωρίσουμε και μερικές πτυχές άγνωστες στους πολλούς :

1) η ελληνική κυβέρνηση πρόσφερε άνευ όρων τις βάσεις της στη βρετανική αεροπορία, όπως και τα ελληνικά πλοία .Ζητούσε απλώς και μόνο να ενημερώνεται ….

2) μη παίρνοντας βοήθεια σε στρατιωτική υλικό επιζήτησε τη μεσολάβηση του Λονδίνου να αγοράσει από την Τουρκία όπλα και αεροπλάνα. Αφελές μέχρι κωμικό αίτημα

3) οι βρετανοί αρνήθηκαν να προχωρήσουν στην ανακήρυξη της Αθήνας ως ανοχύρωτη πόλη, ώστε να μην δεσμευτούν να δεχθούν το ίδιο για τη Ρώμη

4) η βοήθεια σε μη στρατιωτικό υλικό ήταν κι αυτή συμβολική. Ακόμη και το κάρβουνο, που χρειαζόταν η χώρα τη στιγμή, που όλες οι δυνάμεις της ήταν στραμμένες στα αλβανικά σύνορα, έπρεπε να βρει τρόπους να το μεταφέρει μόνη της

5) πριν και αμέσως μετά την έναρξη του πολέμου ήταν σταθερή η βρετανική θέση για συμβολική στρατιωτική βοήθεια.

Σ΄ ένα από τα πιο σημαντικά έγγραφα του F.O. για το πρώτο κρίσιμο τετραήμερο του ελληνοϊταλικού πολέμου διαβάζουμε:

«Ο Churchill τονίζει στον Palairet κατανοεί απολύτως την επιθυμία των Ελλήνων να υπάρξει ορατή απόδειξη της βρετανικής υποστήριξη, καθώς και τη μεγάλη σημασία που έχει να διατηρηθεί υψηλό το ηθικό τους. Η συμβολή των περιορισμένων βρετανικών δυνάμεων που θα σταλούν στην Ελλάδα, θα πρέπει να καταστεί όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερη. Γίνονται ήδη ειδικές ρυθμίσεις για την εκτέλεση αεροπορικών επιθέσεως εναντίον της Ιταλίας και την εγκατάσταση ναυτικών δυνάμεων στην Κρήτη, από όπου θα ελέγχεται το Ιόνιο. Η ελληνική Κυβέρνηση, ωστόσο, θα πρέπει να μην τρέφει ανεδαφικές προσδοκίες και να έχει υπόψη της πως η Βρετανία εγγυήθηκε στο παρελθόν για την Ελλάδα από κοινού με τη Γαλλία, η «λιποταξία» της οποίας επιβάρυνε σοβαρά τη βρετανική θέση στη Λιβύη».

Διαβάστε εδώ το ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ με τα ντοκουμέντα του ΦΟΡΕΪΝ ΟΦΦΙΣ >>

Εξαιρετικό βρετανικό σκίτσο, που υπάκουε στην ανάγκη να κολακευτούν οι Έλληνες ως απόγονοι της αρχαίας πολεμικής αρετής.

Άκομψη προπαγανδιστική ιταλική παράσταση (ασύντακτη και ατυχής) για τους Βρετανούς που τρώνε “πεντάκις” και τους Έλληνες φτωχικά και μετά βίας μια φορά.

Άλλη μια προπαγανδιστική αφίσα από τη Ρώμη. Καλεί τους Έλληνες ν΄αναρωτηθούν ποιόν προστατεύουν πολεμώντας.

Ένα από τα λίγα καταδιωκτικά αεροπλάνα καθηλωμένο στο έδαφος.

Μεταξάς και Μποδοσάκης. Συμφώνησαν χωρίς δεύτερη κουβέντα και έστειλαν αμέσως στους Βρετανούς υλικό πολέμου , που είχε παραχθεί στο εργοστάσιο του τελευταίου.