Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Νταχάου: Ένα βιβλίο προσφοράς στην ιστορική μνήμη
19/10/2014, 5:46 πμ

Νταχάου: Ένα βιβλίο προσφοράς στην ιστορική μνήμη

Γράφει ο Κώστας Κωσταβασίλης // *

 

ntaxaouΕλπιδοφόρος Ιντζέμπελης «Νταχάου, προφορικές και επιστολικές μαρτυρίες», εκδόσεις «Μένανδρος»

 

Είναι ιδιαίτερα σημαντικό, και πολύ περισσότερο στην εποχή μας, οι άνθρωποι να μπορούν να ανατρέχουν στην ιστορική μνήμη. Αν επιθυμούμε να παραμείνουμε συγκροτημένοι σε κοινωνίες, θα πρέπει να μπορούμε να ζούμε στα πλαίσια των κοινοτήτων, όπως κι αν αυτές ονομάζονται (πόλεις, χωριά, συνδικαλιστικές ενώσεις, χώρες κ.ο.κ.). Η κοινότητα, όμως, χρειάζεται τη συλλογική εμπειρία για να παραμείνει κοινότητα. Και συλλογική εμπειρία χωρίς συλλογική, επομένως και ιστορική μνήμη, δεν γίνεται να υπάρξει. Στην εποχή μας, και μάλιστα τα τελευταία χρόνια, γίνεται μια προσπάθεια να χαλκευθεί αυτή η ιστορική μνήμη, έτσι ώστε να μπορούν όσοι έχουν συμφέροντα να την αναδιατάσσουν κατά το δοκούν και όπως τους συμφέρει. Σε μια τέτοια περίπτωση το πρόβλημα θα ήταν μεγάλο, καθόσον δεν θα μπορούσε να γνωρίζει κανείς την πραγματικότητα για τις ιστορικές του ρίζες, αλλά και την πορεία του λαού και του έθνους στο οποίο ανήκει, μέχρι σήμερα. Θα μπορούσαν, έτσι, να ανοίξουν οι πόρτες της αλόγιστης αμφισβήτησης η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε τέτοιο συγκρητισμό (κοινώς αχταρμά) πολιτισμών που θα καθιστούσε αδύνατη την αυτόνομη πορεία των εθνών. Για το λόγο αυτό είναι σπουδαίας σημασίας να αναλαμβάνει κάποιος να αναζητήσει πηγές και μαρτυρίες για τα σημαντικά γεγονότα του παρελθόντος και ακόμα σπουδαιότερο είναι να καταφέρνει να δημοσιεύει και να δίνει στο φως, ευλαβική προσφορά στην ιστορία, τα όσα ανακάλυψε σε αυτή του την έρευνα.

Ο Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης, για μια ακόμα φορά αποτολμά μια τέτοια κατάβαση στη μνήμη του παρελθόντος. Αν και είναι γνωστός για τις λογοτεχνικές του ικανότητες, με πληθώρα δημοσιευμένων κειμένων του, ο Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης έχει αποδειχθεί δεινός χειριστής και της ιστορικής πένας. Αναφέρω ενδεικτικά μόνο κάποιους από τους τίτλους των ιστορικών του πονημάτων, μόνο και μόνο για να έχουμε κάποιο μέτρο σύγκρισης: «Μια αναδρομή στην ιστορία του 1ου Γυμνασίου Άρτας», «Μενίδι, τα καλύτερά μας χρόνια», «Κόπραινα, ταξίδι στη μνήμη» (από κοινού με τον Β. Ζιώβα), «Άρτα 1881-1941». Η τελευταία του εργασία, όμως, με τίτλο «Νταχάου, προφορικές και επιστολικές μαρτυρίες» που εκδόθηκε από τις εκδόσεις Μένανδρος (Αθήνα, 2014), έρχεται να ξεπεράσει σε όγκο αλλά και σε ποιότητα δουλειάς και εμφάνισης, κάθε προηγούμενη προσπάθειά του. Αν ο ιστορικός κρίνεται και από το μέτρο με το οποίο συμβάλλει στην ανάγνωση του ιστορικού παρελθόντος με μια νέα ματιά και νέα δεδομένα κάθε φορά, ο Ιντζέμπελης, με το τελευταίο βιβλίο του, μπορεί να καταχωρισθεί στους σημαντικούς «χτίστες» όχι μόνο της τοπικής αλλά και της εθνικής ιστορίας.

Το βιβλίο σε κερδίζει αμέσως με την εμφάνισή του. Χαρτόδετο, με σκληρό εξώφυλλο που παραπέμπει σε σοβαρές διαχρονικές εκδόσεις του παρελθόντος και εικόνα που αμέσως παραπέμπει τον αναγνώστη στον σκληρό κόσμο του διαβόητου γερμανικού στρατοπέδου συγκέντρωσης, το «Νταχάου» δεν επιθυμεί ούτε να ξεγελάσει ούτε να προσελκύσει με ψεύτικες υποσχέσεις τον αναγνώστη. Η θετική εντύπωση διατηρείται και με το άνοιγμα του βιβλίου. Η πρώτη αίσθηση της επαφής με το ιλουστρασιόν χαρτί των σελίδων δημιουργεί μια αντίθεση με το σκληρό περιεχόμενο των μαρτυριών και των φωτογραφικών ντοκουμέντων που αποκαλύπτονται στο εσωτερικό του βιβλίου. Δεν αποτελεί όμως αυτή η προσοχή στην ποιότητα της έκδοσης κάτι ανοίκειο, αλλά, αντίθετα, τονίζει το σεβασμό με τον οποίο αντιμετωπίζονται τα δεινά και τα πάθη των έγκλειστων του Νταχάου. Είναι μάλλον η ελάχιστη οφειλόμενη τιμή σε όλους εκείνους που η μοίρα και οι συγκυρίες το έφεραν να βιώσουν τη ζωώδη απανθρωπιά και την ανθρώπινη κτηνωδία στον ύψιστο βαθμό.

Η ανάγνωση ξεκινά με πρόλογο από την ιστορικό Τ. Βερβενιώτη και με κατατοπιστικό εισαγωγικό σημείωμα από το συγγραφέα σχετικό με τη χωροθεσία του Νταχάου και τα κίνητρα που τον ώθησαν να ασχοληθεί με την έρευνα και τη συγγραφή ενός πονήματος για το στρατόπεδο αυτό. Είναι εξαιρετικής σημασίας ότι ενδιαφέρεται κυρίως για τις μαρτυρίες των απλών ανθρώπων, των κρατουμένων που δεν άφησαν κάποιο ιδιαίτερο στίγμα ως άτομα στην ιστορία, αλλά που, ως μέλη της τεράστιας ομάδας των κρατουμένων διαμόρφωσαν μια μελανή όσο και συγκινητική σελίδα στη σύγχρονη παγκόσμια ιστορία. Ακολουθεί ένα ιστορικό του Νταχάου με πληροφορίες για την ίδρυσή του, την αβίωτη καθημερινότητα των κρατουμένων, τα πειράματα που γίνονταν πάνω τους, τη στιγμή της απελευθέρωσης, με φωτογραφικά ντοκουμέντα και ονόματα ελλήνων κρατουμένων. Ένα δεύτερο κεφάλαιο αφορά την εικόνα του Νταχάου σήμερα. Αυτή προβάλλει ανάγλυφα μέσα από τις φωτογραφίες που αναδημοσιεύονται από το αρχείο της Αρετής Πριοβόλου και που αποδίδουν ανάγλυφα την εικόνα του στρατοπέδου σε περίπου 20 σελίδες. Το μεγαλύτερο μέρος, όμως, καταλαμβάνεται από τα έγγραφα και τα ντοκουμέντα που δημοσιεύονται για πρώτη φορά , σε συνδυασμό με τις προφορικές και επιστολικές μαρτυρίες κρατουμένων του Νταχάου. Οι μαρτυρίες και τα ντοκουμέντα καταλαμβάνουν 72 σελίδες του βιβλίου, δεν κουράζουν όμως ούτε καταπονούν τον αναγνώστη. Η αμεσότητα και η ζωντάνια του προφορικού λόγου μεταφέρεται με μαεστρία από το συγγραφέα στη γραπτή αφήγηση και ο αναγνώστης αισθάνεται ότι γίνεται ακροατής των μαρτυριών τις οποίες έχει μπροστά στα μάτια του. Ένα αυτοτελές κεφάλαιο αφιερώνεται σε μιαν άγνωστη πτυχή της ιστορίας του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, τον χειρόγραφο τύπο των κρατουμένων στο Νταχάου, τα κείμενα του οποίου αναδημοσιεύονται στις σελίδες που καταλαμβάνουν το τέταρτο μέρος του βιβλίου. Η «Ελευθέρα Δωδεκάνησος», ο «Οδυσσεύς», η «Ελλάς», κρατούσαν συνδεδεμένους τους κρατούμενους και μετέδιδαν πληροφορίες για τα τεκταινόμενα στην πατρίδα. Στο τέλος παρατίθενται φωτογραφήματα, δηλαδή φωτογραφικές μαρτυρίες από το αρχείο FWU, με εικόνες από την εποχή που το Νταχάου ήταν το κολαστήριο των κρατουμένων.

Όλο το υλικό πλαισιώνεται με επεξηγηματικές λεζάντες και επαρκή βιβλιογραφία. Η γλώσσα της αφήγησης ακολουθεί τη γνώριμη και από τα λογοτεχνικά κείμενα του Ιντζέμπελη τεχνική της απλότητα και της λιτότητας στο ύφος, κάτι ιδιαίτερα αναγκαίο από τη στιγμή που ο συγγραφέας παρουσιάζει και προφορικές μαρτυρίες που θα δεινοπαθούσαν με λόγο βαρύ και πομπώδη. Η διάταξη της ύλης βοηθάει τον αναγνώστη να προβεί και σε παράλληλες αναγνώσεις, εφόσον το επιθυμεί. Με άλλα λόγια πρόκειται για ένα βιβλίο που έχει να προσφέρει πολλά σε όποιον αποφασίσει να το μελετήσει.

 

* Ο Κώστας Κωσταβασίλης είναι διδάκτωρ Ιστορίας.

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top