Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Η διαδραστική δύναμη της Ιστορίας
11/01/2017, 11:23 πμ

Η διαδραστική δύναμη της Ιστορίας

Γράφει ο Μιχάλης Α. Μελετίου // *

 

notios-amerikiΣπύρος Χρηστάκης «Ανεξαρτησίες και εθνικές ταυτότητες στη Νότιο Αμερική», εκδόσεις ΑΩ, 2015

 

Η αξία ενός βιβλίου, πολλές φορές δεν αντικατοπτρίζεται στη λογοτεχνική του μορφή αλλά στο θέμα που πραγματεύεται. Μια τέτοια περίπτωση είναι και το βιβλίο του κ. Σπύρου Χρηστάκη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΑΩ (2015). Τη στιγμή που εξεδόθη, το βιβλίο του κ. Χρηστάκη (που σπούδασε Ισπανική Φιλολογία και Ιστορία) ήταν ίσως το πρώτο στην ελληνική βιβλιογραφία που είχε ως θέμα την επανάσταση των χωρών του Ρίο Ντε Λα Πλάτα. Μάλιστα, όπως ο ίδιος ο συγγραφέας εκμυστηρεύεται στον πρόλογό του, το εν λόγω εγχείρημά του, αποσκοπεί  στο να παρουσιάσει στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, που ενδιαφέρεται κυρίως για τη μελέτη της δικής του ιστορίας, τα γεγονότα εκείνα της Νότιας Αμερικανικής ηπείρου που έγιναν σχεδόν ταυτόχρονα με την ελληνική επανάσταση του 1821. Έτσι, για να κάνει το βιβλίο περισσότερο «διαδραστικό» τοποθετεί στο τέλος της μελέτης του και ένα ευσύνοπτο κεφάλαιο για το ιδεολογικό πλαίσιο της δικής μας επανάστασης.

Η περιοχή του Ρίο Ντε Λα Πλάτα, τελούσε υπό Ισπανική κυριαρχία και τη στιγμή που ξέσπασαν τα επαναστατικά γεγονότα, κατοικείτο από ένα αρκετά ετερογενές και πολυποίκιλο κράμα ανθρώπων. Αυτές οι διαφορετικές ομάδες ανθρώπων, διαχωρίζονταν από φυλετικά στοιχεία, από διαφορετικές θρησκευτικές πεποιθήσεις και από μεγάλες διαφορές στο κοινωνικό «στάτους». Σε αυτό όμως ακριβώς το σημείο στέκεται περισσότερο ο συγγραφέας. Πώς κατάφεραν δηλαδή όλοι αυτοί οι άνθρωποι να συνεννοηθούν, να ενωθούν (με τις όποιες έστω αρνητικές ζυμώσεις που ούτως ή άλλως ενυπάρχουν σε κάθε επαναστατικό κίνημα) και να διεκδικήσουν την ανεξαρτησία τους από την μητρόπολη. Μάλιστα, το εξαιρετικά ενδιαφέρον στην περίπτωση των χωρών του Λα Πλάτα, έγκειται στο γεγονός ότι οι εθνικές συνειδήσεις προέκυψαν κατά τον αντίστροφο τρόπο σε σχέση με τις εθνικές συνειδήσεις των ευρωπαϊκών λαών που προϋπήρχαν της δημιουργίας των κρατών τους.

Έτσι, ο κ. Χρηστάκης προσπαθεί να διαφωτίσει την έννοια του «έθνους» υπό την αμερικανική σκοπιά, δίνοντας περισσότερο έμφαση στην πολιτική ιδεολογία των νέων αυτών χωρών που ασφαλώς ξεπερνά το ευρωπαϊκό ιδεολογικό πλαίσιο. Ο συγγραφέας, προσπαθεί να αποδείξει ότι η εθνική ωρίμανση δεν προϋπήρχε των ανεξαρτησιών αλλά ότι άλλα ήσαν τα γεγονότα που προκάλεσαν την επανάσταση. Τα γεγονότα αυτά, ήταν αρκετά σύνθετα και ενέπλεκαν οπωσδήποτε πολιτικά και στρατιωτικά τετελεσμένα που εκτυλίχθησαν και στις δύο ηπείρους (Ευρώπη και Αμερική). Δίδεται έμφαση στο γεγονός ότι οι κάτοικοι των αποικιών του Λα Πλάτα, επηρεάστηκαν τόσο από τις ιδέες της γαλλικής επανάστασης όσο και από τις αρχές της αμερικανικής επανάστασης των Βορείων Πολιτειών. Εάν δεν υπήρχε όμως ως υπέδαφος η αντίληψη του «έθνους» υπό την ισπανική οπτική, τα πράγματα θα εκτυλίσσονταν, ενδεχομένως, με διαφορετικό τρόπο. Οι Ισπανοί αντιλαμβάνονταν το έθνος –κράτος με την έννοια του συνόλου των κατοίκων μιας επαρχίας. Υπήρχε δηλαδή σαφής αναφορά στο εδαφικό στοιχείο. Αυτό το γεγονός ευνόησε τον σχηματισμό των νέων εθνικών ιδεολογιών του Λα Πλάτα διότι υπό αυτό τον μανδύα μπόρεσαν να βρουν το πολυπόθητο ιδεολογικό καταφύγιο όλοι οι ετερογενείς πληθυσμοί που αναφέρθηκαν προηγουμένως.

Κινητήρια δύναμη των επαναστάσεων αποτέλεσε η άποψη που είχαν κυρίως οι Κρεολοί (ισπανοί των αποικιών δεύτερης και τρίτης γενεάς) για τους Ισπανούς της μητρόπολης.  Οι Κρεολοί πίστευαν ότι αντιμετωπίζονται ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας με τους ευρωπαίους Ισπανούς να τους καταπιέζουν σε όλα τα επίπεδα, κυρίως στο διοικητικό και οικονομικό σκέλος. Ειδικά στο θέμα των εμπορικών συναλλαγών, η μητρόπολη ήθελε να κρατήσει το καθεστώς μονοπωλίου που επικρατούσε ενώ οι κάτοικοι του Λα Πλάτα ήθελαν να συναλλάσσονται και με τρίτους, επειδή έβλεπαν τα μεγάλα περιθώρια κέρδους από μια τέτοια πρακτική. Μάλιστα, κάποιες μεταρρυθμίσεις που έγιναν από τον Κάρολο τον 3ο, έφεραν τα αντίθετα αποτελέσματα διότι αύξησαν ακόμα περισσότερο τις αντιθέσεις Ισπανών και Κρεολών.

 

Σπύρος Χρηστάκης

Σπύρος Χρηστάκης

 

Σημαντική θέση στο βιβλίο, κατέχει και η ανάλυση του συγγραφέα για τις επιπτώσεις της εισβολής του Ναπολέοντα στην Ισπανία (1808). Ουσιαστικά, όπως αναφέρει και ο ίδιος, ήταν το γεγονός που έσπασε τους δεσμούς της μητρόπολης με τις αποικίες. Αυτό, σε συνδυασμό με την επιτυχημένη απόκρουση των αγγλικών στρατευμάτων που επιχείρησαν να καταλάβουν δια της βίας την διοίκηση των αποικιών (1805-07), παγίωσαν την αίσθηση της ισχύος των κατοίκων με αποτέλεσμα να σκέπτονται την προοπτική της ανεξαρτησίας.

Τελικά, τα στρατιωτικά και πολιτικά γεγονότα, οδηγούν στα επαναστατικά κινήματα με αφετηρία το Μπουένος Άιρες που τελικά, παρά τα προβλήματα, ανεξαρτητοποιείται και δημιουργεί το κράτος της Αργεντινής (γεγονότα από το 1813-19). Αργότερα, το έτος 1830 και με περιπετειώδη τρόπο, ακολούθησε η σημερινή Ουρουγουάη (τότε Ανατολική Ζώνη). Η Παραγουάη, αρχικά δεν αναγνώρισε τους επαναστάτες του Μπουένος Άιρες (παρότι πρακτικά κυρίαρχο κράτος ήδη από το 1811) και δήλωσε σε πρώτη φάση πίστη στην Ισπανία. Ύστερα όμως, κήρυξε και αυτή την ανεξαρτησία της. Τέλος, το Άνω Περού (σημερινή Βολιβία), ακολούθησε και αυτό την πορεία της ανεξαρτησίας αν και αρχικώς είχε δηλώσει πίστη στην Ισπανία.

Εν κατακλείδι, το βιβλίο του κ. Χρηστάκη προσφέρει μια επαρκή εξήγηση της πολιτικής κατάστασης που επικρατούσε στην εν λόγω περιοχή και είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία των κρατών της Αργεντινής, της Παραγουάης, της Ουρουγουάης και της Βολιβίας.

 

* Ο Μιχάλης Μελετίου είναι βιολόγος και συγγραφέας.

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top