Τα πολλά πρόσωπα του Νίκου Πορτοκάλογλου

Συνέντευξη στον Γιάννη Παναγόπουλο //

Φωτογραφίες: Τάσος Βρεττός, Γιάννης Μητρούδης //

Άνοιξε ένα σακ–βουαγιάζ και έπιασε εκείνο το μαύρο κοντομάνικο, που είχε στάμπα το εξώφυλλο παλιού άλμπουμ του συγκροτήματος Talking Heads. Το τίναξε στον αέρα. Υπέροχα. Και τέλεια για την τύχη της συνέντευξής μας. Τριάντα – και βάλε – χρόνια μετά την κυκλοφορία του πρώτου άλμπουμ των Φατμέ, το Fractal, έφτασε στο καμαρίνι του Νίκου Πορτοκάλογλου (στο «Κλαμπ» του Σταυρού του Νότου) κοιτώντας τον, όχι μόνο ως συνθέτη του πιο μακρόσυρτου σάουντρακ που γράφτηκε ποτέ για τη μεταπολίτευση αλλά, κυρίως, ως φαν της μουσικής. Η πρώτη ερώτηση αυτής της συνέντευξης αφορά στη σχέση που διατηρεί με μία κοντομάνικη μπλούζα. Άραγε, αυτό είναι λίγο για καλλιτέχνη του διαμετρήματός του;

-Σου έχει περάσει ποτέ από το μυαλό η ιδέα πως οι Φατμέ ήταν οι Talking Heads της Ελλάδας;

-Λες; Δεν έχω ιδέα. Αν ήμασταν, έστω και για κάποιους, θα το θεωρούσα κοπλιμάν. Την εποχή του πρώτου άλμπουμ των Φατμέ άκουγα μανιωδώς τα τρία πρώτα άλμπουμ των Talking Heads και το «London Calling» των The Clash. Ήταν τρομερή έμπνευση εκείνες οι δουλειές. Η σκεπτόμενη πανκ–ποπ των πρώτων με μαγνήτιζε. Ήταν ιδιοφυής, μοναδική, ξεχωριστή. Σαφώς θα την ξεχώριζα ως επιρροή μου.

-Τι άλλο θυμάσαι από εκείνες τις μέρες….

-Μιλάς για την εποχή που ήμουν 15άρης, 16άρης;

-Ναι. Γνωρίζω για παράδειγμα πως ανέκαθεν σου άρεσε, βολτάροντας στην Αθήνα, να μπαίνεις σε μαγαζιά που πουλούν ηλεκτρικές κιθάρες. Από πότε κρατάει αυτή η συνήθεια;

-Από παλιά. Στην προτελευταία τάξη του λυκείου, το κατάστημα του Αρμάου στη Χαριλάου Τρικούπη έγινε το πρώτο μου ωδείο. Έμπαινα μέσα τάχα να αγοράσω μία χορδή των, τότε, δέκα δραχμών και καθόμουν με τις ώρες. Προσποιούμουν πως κοίταζα κιθάρες αλλά στην πραγματικότητα περίμενα μπας και ο Θανάσης ο Πίκος, πωλητής του μαγαζιού, θα έπιανε στα χέρια του μία. Ήταν ένας μαγικός κιθαρίστας. Αν τύχαινε και δοκίμαζε όργανο και ήμουν μέσα στο μαγαζί, πήγαινα κοντά του. Τον κοιτούσα, τον άκουγα προσπαθώντας να ξεσηκώσω τον ήχο του. Ήθελα να καταλάβω πώς είναι δυνατό το σολ ματζόρε που έπαιζα στην κιθάρα μου να είναι τόσο διαφορετικό από το δικό του. Αυτό το μυστήριο ακόμα συνεχίζεται…

-Για μένα μυστήριο, επίσης, είναι και η σχέση που διατηρείς, διαχρονικά, με το κοινό σου….

-Μάλλον δεν είμαι καλλιτέχνης που έχει οπαδούς. Και αυτό που ονόμασες κοινό προτιμώ να το ονομάζω συνταξιδιώτες. Οι άνθρωποι δεν με διαλέγουν γιατί είμαι ας πούμε αρχηγός μιας «σέχτας». Δεν θέλησα ποτέ να υποστηρίξω ένα ιδεολογικό πλαίσιο, ένα δόγμα που θα στάθμιζε τη σχέση μου μαζί τους. Προσπαθούσα πάντα να διαφυλάσσω την ελευθερία μου. Και αυτό υπάρχει από τα πρώτα χρόνια των «Φατμέ». Τότε που τα μουσικά στρατόπεδα ήταν καθεστώς. Τότε που, αν ήσουν ροκάς, απαγορευόταν να ακούς «καρεκλάδικα» (σ.σ. χορευτική μουσική). Δεν κατάλαβα ποτέ γιατί έπρεπε να είμαι στρατευμένος στη μία ή την άλλη ιδέα. Μου άρεσε το ροκ. Λάτρευα τον Τζέιμς Μπράουν. Αυτά τα σύνορα δεν τα κατανοώ. Πολλοί έχουν έντονη την ανάγκη να κατασκευάζουν μύθους και να ζουν στη θέα τους. Ο Ντίλαν σε βιβλίο του έχει μιλήσει για το πόσο δυσανασχετούσε με τον μύθο που κάποτε χτίστηκε γύρω από το όνομά του. Υπήρξε μία εποχή που καταχωρήθηκε ως ο τραγουδιστής της διαμαρτυρίας. Τον ενοχλούσε που τον είχαν κάνει κάτι σαν άγαλμα. Κάποια στιγμή κλήθηκε να αποδείξει το αυτονόητο. Πως ήθελε να γράφει μουσική με τον δικό του τρόπο, όχι απαραίτητα με εκείνον που το κοινό περίμενε. Ένας καλλιτέχνης συχνά καλείται να παλέψει για να διατηρήσει την ελευθερία του. Και αυτό προϋποθέτει συγκρούσεις που πολλοί αποφεύγουν να κάνουν. Κατατάσσονται κάπου, χτίζουν έναν μύθο γύρω από το όνομά τους και μετά νοιάζονται μόνο για το πώς θα τον διατηρήσουν. Είναι πολύ βολικό αυτό. Είναι σαν να αγοράζεις από το σούπερ μάρκετ κάτι που γνωρίζεις εκ των προτέρων τη γεύση του. Αυτό με μένα δεν θα ήθελα ποτέ να συμβεί. Το διεκδίκησα από την πρώτη στιγμή της πορείας μου.

-Ας έρθουμε στο σήμερα, εδώ και πέντε-έξι χρόνια η λέξη κρίση ορίζει το τοπίο των συζητήσεων που κάνουμε. Τα λεφτά είναι λίγα. Οι άνθρωποι υποφέρουν. Πώς τα βιώνεις όλα αυτά;

-Αυτό που με έχει πειράξει, με έχει μαυρίσει περισσότερο, είναι ο διχασμός του κόσμου σε πατριώτες και προδότες. Σε καλούς και κακούς. Με ενοχλεί έντονα που, για παράδειγμα, σε μία κουβέντα η διαφωνία δεν είναι απλά διαφωνία αλλά αποκτά μέγεθος ιεράς εξέτασης. Η εποχή με τρομάζει γι’ αυτό που μόλις είπα. Κατά τα άλλα, σήμερα, οι μουσικοί στην Ελλάδα καλούνται να δουλέψουν σε ένα περιβάλλον λεηλατημένο. Η δισκογραφία έχει διαλυθεί εντελώς. Μουσική πια είναι μόνο το λάιβ. Αυτό χτυπά περισσότερο τους νέους μουσικούς. Εγώ έχω ρεπερτόριο που ακούγεται στα ραδιόφωνα. Αλλά για τους νέους τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα. Μέσα σε όλη αυτή την κατάσταση, συχνά σκέφτομαι πως είμαι τυχερός. Κάνω μια δουλειά που, σε μένα, λειτουργεί ως αντίδοτο στο δηλητήριο που υπάρχει γύρω. Αυτό με σώζει.

-Η σημερινή εποχή έχει σχέσεις με την εποχή της μεταπολίτευσης. Η τελευταία έχει απασχολήσει αρκετά τραγούδια σου;

-Κατ’ αρχήν θέλω να πω πως δεν έχουμε τελειώσει ακόμα με αυτό που ονομάζουμε μεταπολίτευση. Ο διχασμός που επικρατεί ανάμεσα μας «τώρα» την θυμίζει έντονα. Το είπα και πριν. Από τις κουβέντες που κάνουμε σπίτια μας ως τον δημόσιο διάλογο το στοιχείο της διαφωνίας τότε και σήμερα μοιάζει να έχει παγιωμένες διαστάσεις. Δεν σχετίζεται με το φτιάξιμο μίας καλύτερης, δημοκρατικής, κοινωνίας. Τότε και σήμερα η διαφωνία φαντάζει ως απαγγελία κατηγορίας ανάμεσα σε δύο ομάδες ανθρώπων που, υποτίθεται, συζητούν. Έχουμε ένα θέμα με τον διάλογο. Για να γίνει σωστά πρέπει να μάθουμε να ακούμε. Αυτό είναι τελικά πάρα πολύ δύσκολο.

-Ο διάλογος, οι κανόνες του, είναι αρχές που απασχολούν τη φιλοσοφία…

-Ο διάλογος είναι τα πάντα μέσα στη ζωή μας. Είναι η τέχνη της ζωής όπου μέσα της ζει και η μουσική. Αν πάψουμε να είμαστε ακροατές παύουμε να είμαστε και μουσικοί.

-Μέρος αυτού του διαλόγου ήταν και οι συνεργασίες που κατά καιρούς έκανες με άλλους καλλιτέχνες; Το λέω έτσι γιατί όταν, κάποτε, οι Φατμέ συνεργάστηκαν με τη Χάρις Αλεξίου αισθάνθηκα πως διέγραψαν το ροκ από τη ζωή τους…

-Εσύ μπορεί να το εισέπραξες έτσι. Ίσως και άλλοι να έκαναν το ίδιο. Μπορεί το ένα ή μπορεί το άλλο, εγώ όμως πάντοτε ήθελα να μαθαίνω πώς σκέφτονταν οι άνθρωποι που φαινομενικά έμοιαζαν να στέκονται απέναντι μου. Σε αυτούς έβρισκα νόημα. Με ενδιαφέρουν πολύ εκείνοι που ονομάζουμε «άγνωστοι» ή «ξένοι». Πολλούς από εκείνους που θεωρούσα διαφορετικούς από εμένα, όταν μοιραστήκαμε στιγμές κατάλαβα πως ήμασταν κοντύτερα από όσο αρχικά υπέθετα. Η μουσική μού έχει προσφέρει πολλά αγαθά και η επικοινωνία με τους καλλιτεχνικά «αντίθετους» ήταν ένα από αυτά. Υπήρξαν φορές που συγκινήθηκα μπλέκοντας μαζί τους.

-Ποιο είναι το θέμα των «σημερινών» εμφανίσεων σου στον Σταυρό του Νότου;

-Μία αναδρομή σε όλη μου τη δουλειά. Από τα πρώτα των Φατμέ ως σήμερα. Υπάρχει και μία μικρή αναφορά στην τελευταία μου κυκλοφορία, το «Λιμάνια Ξένα», το άλμπουμ με τις διασκευές που έκανα σε παραδοσιακά και ρεμπέτικα τραγούδια. Αυτές οι εμφανίσεις είναι μία αφιέρωση στις κιθάρες και τα κομμάτια που μας κάνουν παρέα από τις πρώτες μέρες που προσγειώθηκα στη δισκογραφία. Εμφανίζομαι με τις «Φτερωτές Κιθάρες», μία μπάντα που αποτελούν νέοι μουσικοί. Στο πρόγραμμά μας, αν εξαιρέσεις τα τύμπανα, κυριαρχεί ο ήχος της κιθάρας. Δεν υπάρχουν άλλα όργανα. Είναι κάτι που με τα άλλα παιδιά κάνουμε από επιλογή.

-Τι σκέφτεσαι για το μέλλον σου στη μουσική;

-Το τελευταίο διάστημα είμαι στο στούντιο γράφοντας νέα τραγούδια. Είναι κάτι που μου έλειψε. Την προηγούμενη δισκογραφική μου δουλειά απασχόλησαν τραγούδια που έγραψαν άλλοι. Και αυτό, για μένα, ήταν μια όμορφη μαθητεία. Τώρα αισθάνομαι έτοιμος να γράψω νέα πράγματα. Στη ζωή μου υπάρχει μία φάση που επαναλαμβάνεται διαρκώς. Μπορεί να περάσουν χρόνια χωρίς να γράψω κάτι. Και ξαφνικά, μπορεί να έρθει εκείνη η στιγμή που σε έναν μήνα θα γράψω δεκάδες τραγούδια. Τις εποχές που δεν έχω διάθεση να γράψω μουσική με τρώει η αγωνία. Αναρωτιέμαι αν στέρεψε το πηγάδι μου. Αν θα ξανακαταφέρω να γράψω τραγούδια. Το ότι το κάνω τώρα είναι κάτι που μου δίνει μεγάλη χαρά.

-Θα είσαι εσύ που θα πεις αν αυτό, που ονόμασες καλλιτεχνικό σου πηγάδι, έχει αδειάσει ή όχι;

-Θα είναι τα γεγονότα που θα μου το δείξουν αυτό. Από την άλλη, σκέφτομαι πως θα ήθελα να γιορτάσω τα 80 μου με τον τρόπο που το έκανε ο Λέοναρντ Κόεν. Κυκλοφορώντας έναν υπέροχο δίσκο. Αυτό είναι κάτι που θα το ονόμαζα υπέροχη ζωή.

Ο Νίκος Πορτοκάλογλου εμφανίζεται μαζί με τις «Φτερωτές Κιθάρες». Μπάντα που τους αποτελούν οι:

Βαγγέλης Μαρκαντώνης: μπάσο, κιθάρες, τραγούδι

Χάρης Μιχαηλίδης: κιθάρα, τραγούδι

Αλέκος Βουλγαράκης: κιθάρα

Μανώλης Γιαννίκιος: τύμπανα