Νικόλας Σφήκας: «Παρομοιάζω το έργο τέχνης, με το νερό ενός πηγαδιού. Προέρχεται από τη γη ή από τη βροχή;»

Συνέντευξη στην Πέρσα Κουμούτση //

«Τα ζωγραφικά έργα του Νικόλα Σφήκα με θέμα το σκάκι είναι εξαιρετικά και παρουσιάζουν έντονο ενδιαφέρον. Οι διακοσμητικές λεπτομέρειες και τα μοτίβα του είναι υποβλητικά, πρωτότυπα και στην πλειοψηφία τους θυμίζουν ψηφιδωτά. Παρόλο που εμπνέουν το έργο του αρχαίες πηγές, εισάγει τα δικά του προσωπικά στοιχεία. Το έργο του στο σύνολο του χαρακτηρίζεται από θαυμαστή ενάργεια, έντονα και φωτεινά χρώματα και ποικιλία έκφρασης», όπως αναφέρει σε κριτικό σημείωμα της η Denis Mac Colgan, επιμελήτρια στο τμήμα ζωγραφικής και γλυπτικής του Υale Centre for British Art. «Θα έλεγε κανείς ότι η τεχνοτροπία του αποτίει φόρο τιμής στην κλασσική ελληνική παράδοση, παρότι ευδιάκριτη είναι η και η Αιγυπτιακή επιρροή, αφού ο ζωγράφος γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αίγυπτο.»

-Θα αρχίσω με την ερώτηση που απευθύνω συνήθως σε όλους τους συνεντευξιαζόμενους μου: σε ποιο βαθμό η καταγωγή σας έχει καθορίσει τις επιλογές, την αισθητική σας αντίληψη; Η διπλή πολιτισμική ταυτότητα του δημιουργού, λειτουργεί πάντα ευνοϊκά και σε ποιο βαθμό;

Η διπλή πολιτισμική ταυτότητα σε προωθεί να σκέφτεσαι στεροσκοπικά,δηλαδή σε τρεις διαστάσεις. Όχι μόνο του χώρου αλλά του φωτός και του χρόνου. Δεν βλέπεις μονάχα δύο πολιτισμούς από δύο διαφορετικές γωνίες,βλέπεις και τον ήλιο τους που είναι τοποθετημένος σε δύο διαφορετικά σημεία. Σαν επακόλουθο, τις διαφορές των χρωμάτων και των αντανακλάσεων. Μετράς επίσης τη διαφορετική ταχύτητα του χρόνου στις δύο αυτές χώρες. Σαν επακόλουθο, ζεις τις διαφορές των ρυθμών και των ήχων.

-Ποια είναι η σχέση του ζωγράφου με το έργο του;

Άσχετα αν το έργο τέχνης είναι ένα κομμάτι του καλλιτέχνη, ίσως για να μάθουμε αυτήν τη σχέση πρέπει να ερωτηθούμε, γιατί δημιούργησε το συγκεκριμένο έργο. Του περίσσευε ενέργεια ή χρειαζόταν περισσότερη; Παρομοιάζω το έργο τέχνης, με το νερό ενός πηγαδιού. Προέρχεται από τη γη ή από τη βροχή; Θα έλεγα ότι στην πρώτη περίπτωση η σχέση των δύο είναι αρσενική, επιθετική ενώ στη δεύτερη θηλυκή, αμυντική.

 

–Ο καλλιτέχνης αποτυπώνει πάντα τα συναισθήματά του στα έργα του; πότε οφείλει να αποστασιοποιείται από αυτά; Η αντικειμενική τέχνη λέγεται ότι είναι διαλογιστική ενώ η υποκειμενική είναι νοητική τέχνη. Ισχύει; Ποια είναι η δική σας άποψη;

Άλλοτε η τέχνη αποδεσμεύει την ομορφιά και άλλοτε την ασχήμια. Εξαρτάται πως επηρεάζεται ο καλλιτέχνης από την καθημερινότητα. Για μένα δεν υπάρχει κανόνας, ούτε είμαι ικανός να κρίνω τον τρόπο που επιλέγει ο καθένας για να διευρύνει τη συνείδησή του.

-Ποια είναι εκείνα τα ρεύματα που σας έχουν επηρεάσει περισσότερο; Ποιοι ζωγράφοι άσκησαν τη μεγαλύτερη επιρροή στη φιλοσοφία, τη θεματολογία αλλά και στην τεχνοτροπία σας;

Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι δέχθηκα τη μεγαλύτερη επιρροή από τον Κλιμντ. Η αλήθεια είναι ότι πολύ αργότερα κοίταξα αυτόν τον υπέροχο ζωγράφο. Αποτύπωνα την ανατολή και πάντα απορούσα γιατί και πως ο Κλιμτ πέτυχε να την αποδώσει χωρίς να την έχει ζήσει. Η τεχνοτροπία μου επηρεάστηκε από τον Ντωμιέ. Φιλοσοφικά με επηρέασε ο Κλέε και λιγότερο ο Καντίνσκυ. Επίσης, ευδιάκριτη είναι η αρχαιοελληνική, κοπτική,ισλαμική και γοτθική επιρροή στη θεματολογία μου. Έχω μια αδυναμία στους προραφηλίτες αλλά και σε άλλους καλλιτέχνες ιδίως στον Σερά και τον Βερμέερ.

 

-Το σκάκι ως ζωγραφικό θέμα διακρίνεται και κυριαρχεί στα περισσότερα από τα έργα σας. Πώς προέκυψε αυτή η σχέση;

Όταν ανέπτυξα την τεχνική μου παρατήρησα ότι επαναλαμβάνω θέματα, φυσικά με διαφορετικό τρόπο, που διατυπώθηκαν χιλιάδες φορές. Έφθασα στο σημείο να ξαναβλέπω ένα τελειωμένο έργο μου και να λέω “παρόμοιο θέμα ζωγράφισε, ο τάδε, ο τάδε και ο τάδε!”. Την ίδια περίοδο με απασχολούσε έντονα το πνευματικό στην τέχνη. Η αγάπη μου για το σκάκι και η επιθυμία μου για μια καινοτομία με ώθησε στο Ρέτρο-σαχ. Πρόκεται για μια θεωρία για τη μεταφυσική διάσταση ζωγραφικής και σκακιού βασισμένη στη χωροχρονική εξέλιξη της κίνησης στη σκακιέρα. Η θεωρία αυτή από νωρίς έγινε αρχικά γνωστή στον χώρο του σκακιού και στη συνέχεια την αγκάλιασε και ο ξένος τύπος.

– Πότε δικαιώνεται ένας καλλιτέχνης κατά τη γνώμη σας;

Η μοίρα επιλέγει τη στιγμή!

-Πως ορίζουμε την τέχνη και ποια είναι τα κριτήρια που διέπουν έναν καλλιτέχνη;

Ένας ασαφής ορισμός της τέχνης είναι “Τέχνη είναι οτιδήποτε σου κάνει κλικ”. Μ’ αυτόν τον τρόπο όλοι είναι ή τουλάχιστον μπορούν να γίνουν καλλιτέχνες. Ο εραστής, ο μάγειρας, ακόμη και ο υδραυλικός! Θυμάμαι ένας υδραυλικός στην Αίγυπτο μου είπε “Είμαι καλλιτέχνης! Έδωσα μια όμορφη καμπυλωτή πορεία στη σωλήνα, τη στιγμή που κάποιος άλλος θα έφτιαχνε ένα αντιαισθητικό ζιγκ-ζαγκ”. Λίγοι φωτογράφοι γνωρίζουν ότι η φωτογραφία δεν είναι τέχνη γιατί οι άλλοι αγνοούν ότι η εργασία τους προϋποθέτει αποκλειστικά γνώσεις σύνθεσης και φωτισμού. Το ίδιο πιστεύουν και οι αρχιτέκτονες. Η αρχιτεκτονική είναι “τεχνική επιστήμη” δεν είναι “επιστημονική τέχνη”. Παραδείγματος χάριν, δε μπορώ να φτιάξω ένα κτήριο που να μην στηρίζεται πουθενά, ενώ μπορώ να το ζωγραφίσω. Όσοι ενδιαφέρονται για τον ορισμό της τέχνης αξίζει να διαβάσουν το βιβλίο της Cynthia Freeland “Mα είναι αυτό τέχνη;”. Μπορεί να μην διατυπώνει τον ορισμό αλλά λέει στους φαντασιόπληκτους “Έλεος!”.
Κατά την άποψή μου, για να γίνεις αληθινός καλλιτέχνης πρέπει να περάσεις τουλάχιστον τα δύο πρώτα από τα τρία επίπεδα που θα σας πω. Αρχικά να γίνεις καλός τεχνίτης. Δηλαδή, να ξέρεις να αντιγράφεις ότι βλέπεις, αν πρόκειται για ζωγράφο, ή ότι ακούς αν πρόκειται για μουσικό. Ακόμη και αν είσαι συγγραφέας πρέπει να έχεις περάσει από το στάδιο της μετάφρασης, αυτό ήδη εσείς το γνωρίζετε πολύ καλύτερα. Θεωρώ απαραίτητη αυτήν τη γνώση καθώς βοηθά στο επόμενο επίπεδο, το οποίο είναι να διατυπώνεις με ακρίβεια ότι φαντάζεσαι. Το λέω αυτό γιατί γνώρισα καλούς τεχνίτες χωρίς να έχουν την ικανότητα να φανταστούν. Ένα παράδειγμα αποτελεί και το μεγαλύτερο μέρος των αγιογράφων. Τέλος, για να ολοκληρωθείς σαν καλλιτέχνης, πρέπει να οραματίζεσαι, και αυτό προϋποθέτει, για ένα μεγάλο διάστημα, απομόνωση.

 

-Η Ελλάδα προσφέρει ευκαιρίες σε ένα νέο καλλιτέχνη; Τι θα λέγατε σε ένα νέο άνθρωπο που θέλει να ασχοληθεί με τη ζωγραφική;

Να μην μείνει δέσμιος της παραδοσιακής τέχνης. Να ασχοληθεί επιμελώς και με τη διαδραστική. Οι νέοι άνθρωποι κουράζονται να βλέπουν διαρκώς στάσιμες σκηνές, πίνακες, αγάλματα κλπ. Αναζητούν μια εναλλαγή, μια ταχύτητα. Χρειάζονται τα e-books, να πατάνε enter και να πληροφορούνται από βιντεάκια. Με μια κίνηση χεριού ή σκέψης να στέλνουν και να παίρνουν πληροφορίες.

-Ποια είναι η γνώμη σας για τη εμπορευματοποίηση της τέχνης;

Η εμπορευματοποίηση δεν κοιτούσε πάντα την τέχνη. Σήμερα η κρίση οδηγεί αυτό το είδος του χρηματιστηρίου να ψάχνει νέους δρόμους. Ένας απ’ αυτούς είναι η συνεργασία της με την τεχνολογία.

-Τα μέσα δικτύωσης έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στη διάδοση ενός έργου συχνά όμως έργων άνευ αξίας. Παρόλα αυτά ο καλλιτέχνης έχει την αίσθηση ότι δεν υπάρχει αν δεν προβάλει το έργο του σε αυτά. Ποια είναι η γνώμη σας; Πως θα μπορούσε να προβληθεί καλύτερα το έργο ενός καλλιτέχνη σε ένα ευρύτερο κοινό;

Πάντα η ζήτηση ενός έργου υπαγόρευε την εμπορική του αξία, άσχετα αν είχαν προ καιρού επινοηθεί διάφοροι μέθοδοι να ανεβάζουν τη στάθμη αυτής της ζήτησης προς όφελος μιας μικρής ομάδας εμπόρων. Θέλω να πω ότι το έργο δε συσχετίζεται πάντα με την πολυτέλεια να ενεργοποιεί τα εγκεφαλικά κύτταρα της μεγαλύτερης μερίδας των ανθρώπων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Μόνα Λίζα, που είναι ανίκανη να μιλήσει στους περισσότερους. Οι παλιοί τρόποι που έκαναν ευρέως το έργο γνωστό, σήμερα έχουν αλλάξει καθώς το παραδοσιακό παζάρι μετατράπηκε σε διαδικτυακό και όχι μόνο. Έτσι οι ρόλοι ανατράπηκαν, ο καλλιτέχνης προσεγγίζει το κοινό και όχι το κοινό τον καλλιτέχνη, με αποτέλεσμα να χάνουμε πολλαπλάσιο χρόνο. Επίσης, οι ιστοχώροι δεν έχουν περιορισμούς, όπως οι γκαλερίς. Η ιντερνετική πύλη είναι ανοικτή για όλους, αλλά ιδιαίτερη αξία έχει ποιος θα περάσει πρώτος, ποιος δεύτερος κλπ. Δηλαδή σε ποια κατάταξη θα εμφανίζεται το έργο ή το θέμα όταν γίνεται αναζήτηση στο google. Kαι ως προς αυτό, πάντα υπάρχουν διάφοροι τρόποι με το αντίστοιχο αντίτιμο. Ευχαριστώ πολύ.

 

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑ ΣΦΗΚΑ

Σπούδασε στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Helwan, Καΐρου. Εκπόνησε τη διδακτορική διατριβή του στη Σχολή Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Έχει στο ενεργητικό του 24 ατομικές εκθέσεις ζωγραφικής, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, πολλές ομαδικές και έχει βραβευτεί επανειλημμένα. Έκανε πολλές ομιλίες και έχει συγγράψει πρωτότυπες εργασίες και αρθρογραφήσει σε περιοδικά. Το 1994 επινόησε το Ρέτρο-σαχ όπου αναπτύσσει μια θεωρία για τη μεταφυσική διάσταση ζωγραφικής και σκακιού βασισμένη στη χωροχρονική εξέλιξη της κίνησης.Το όνομά του συμπεριλαμβάνεται σε πολλά λεξικά και εγκυκλοπαίδειες, όπως Λεξικό Ελλήνων Καλλιτεχνών, Ζωγράφοι – Γλύπτες – Χαράκτες, τομ. 4, Αθήνα 2000 και Κεφαλής Χρήστος, Σκακιστική Εγκυκλοπαίδεια, Αθήνα 2008.Έργα του βρίσκονται σε Ιδιωτικές Συλλογές και Πινακοθήκες.

http://sphicas.weebly.com/

E-mail: sphicasnicolas@gmail.com