Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / «Ο καλλιτέχνης, πάντως, μπορεί να μετατρέψει σε ποίηση τόσο τον Εσταυρωμένο όσο και το παπούτσι»
31/08/2016, 10:52 πμ

«Ο καλλιτέχνης, πάντως, μπορεί να μετατρέψει σε ποίηση τόσο τον Εσταυρωμένο όσο και το παπούτσι»

Γράφει ο Στάθης Κομνηνός // *

 

kalas_artΝικόλας Κάλας «Η τέχνη την εποχή της διακύβευσης», εκδόσεις Άγρα

 

Ο Νικόλας Κάλας είναι ένας έλληνας του κόσμου και η κριτική του αναπνέει, ευφρόσυνα, έναν αέρα οικουμενικό. Ο ίδιος, βουτηγμένος βιωματικά σ’ όλα τα καλλιτεχνικά ρεύματα του καιρού του και τις ιδέες που όργωσαν τον περασμένο αιώνα, εξαιτίας μάλιστα της συναναστροφής του με πρόσωπα που σημάδεψαν την πορεία αυτού του αιώνα, μας προσφέρει ένα αληθινό πανόραμα σκέψεων και παρατηρήσεων που αφορούν στη σύγχρονη τέχνη. Χαίρεται κανείς άνετο πλούτο. Εκδικείται, απολαυστικά, τη μιζέρια της περιφέρειας. Η κριτική και η εν γένει αρθρογραφία του Κάλας, όπως παρουσιάζονται στο βιβλίο του «Η τέχνη την εποχή της διακύβευσης», που εξόχως εξέδωσαν οι εκδόσεις ΑΓΡΑ, είναι μια κριτική με βιωμένη την οικουμενική διάσταση του βλέμματός της και αυτό είναι κάτι που σε γενικές γραμμές έλειπε και λείπει από τη χώρα μας. Το σκληρό κέλυφος ενός ιδιότυπου εγκλεισμού μας στα καθ’ ημάς έχει, θαρρώ, σπάσει από φωνές σαν του Κάλας. Ωστόσο, απομένει πολλή δουλειά ώστε να ακολουθηθεί με συνέπεια η χαραγμένη πορεία και να υπάρξει δημιουργική συνέχειά της.

Των κειμένων του Κάλας προτάσσεται ένας εξαίρετος, μικρός και νευρώδης πρόλογος γεμάτος ουσία από τον Κ. Σαρρή. Έπεται η εισαγωγή, την οποία υπογράφει ο Gregory Battcock. Τη μετάφραση υπογράφει ο Α. Παππάς. Ο τόμος διανθίζεται με εικόνες εικαστικών έργων και κάποιων φωτογραφιών του Κάλας. Τα κείμενα του Κάλας καλύπτουν ευρείες περιοχές της τέχνης και της κριτικής εντρυφώντας σε ποικίλες θεματικές. Δεν τις περιγράφω, ας τις απολαύσει ο ίδιος ο αναγνώστης. Θεωρώ ότι η σκευή του Κάλας είναι και η πλέον δυνατή μεταξύ των ελλήνων συγχρόνων του της γενιάς του ΄30, τους οποίους αφήνει πάρα πολύ πίσω με το θεωρητικό του οπλισμό. Έχει μεγαλύτερη έως ασύγκριτη επάρκεια απ’ αυτούς, όπως και μεγαλύτερη έως ασύγκριτη ευρύτητα γνωσιακού φάσματος από αρκετά ηχηρά ονόματα αυτής της γενιάς. Ο τόμος καλύπτει αρκετά κείμενα κριτικής, τα οποία είναι ελάχιστα γνωστά στο ευρύ αναγνωστικό κοινό και οφείλω να πω ότι τα κριτικά αυτά κείμενα είναι πολύ σημαντικά. Ο στενός ορίζοντας των ελληνικών προσλήψεων τού Κάλας διανοίγεται καίρια με την έκδοση αυτή της ΑΓΡΑΣ. Τα κείμενα για την κριτική (και όχι μόνον) βρίθουν από καλά χωνεμένες φιλοσοφικές και άλλες αναφορές, και είναι πράγματι εξαίσια (βλ. σελ. 147-204). Η φιλοσοφία, η ψυχανάλυση, τα εικαστικά, η ποίηση, η λογοτεχνία εν γένει, δουλεύουν ταυτόχρονα και από κοινού, στη γραφίδα του Κάλας, για να αρμοστεί τελικά το ερώτημα, η διαγωνίως ευθύβολη παρατήρηση, η ματιά με το καίριο πρίσμα, η διαύγαση/αποτίμηση, που γεννιέται με τον σπάνιο και εξαιρετικά όμορφο συνδυασμό αμεσότητας και βαριάς θεωρητικής σκευής. Το ένα δίνει πάσα στο άλλο και η ευτυχής στιγμή της κριτικής και της γόνιμης πνευματικής κατάθεσης γεννιέται όταν όλα ισορροπούν αρμονικά και αλληλοπεριχωρούνται, βασιζόμενα πάνω σε μια λεπτότατη διάκριση επιστράτευσής τους. Επιφυλάσσομαι σε μελλοντική βιβλιοκρισία να παρουσιάσω κι άλλα βιβλία που αφορούν στο πνευματικό κεφάλαιο που ακούει στο όνομα Κάλας. Αναφορικά με τον παρόντα τόμο, προτρέπω να προσεχθούν ιδιαίτερα κάποιες απόψεις του Κάλας που σφύζουν από αλήθεια και λελογισμένη αποστασιοποίηση από μυθεύματα και μόδες λογοτεχνικών ρευμάτων, δηλαδή είναι γεμάτα από κάτι διάφορο ορισμένων παραπλανητικών μυθοποιήσεων, οι οποίες επιδιώκουν να εντυπωσιάζουν, να γοητεύουν και να … σταθμεύουν. Λόγου χάρη ο Κάλας αναιρεί άρδην τα περί αυτοματισμού στον υπερρεαλισμό (σελ.34), όταν λέει «…κανένας υπερρεαλιστής δεν θα ήταν απόλυτα ειλικρινής, αν ισχυριζόταν ότι τα σημαντικότερα έργα του γράφτηκαν με καθαρό αυτοματισμό.». Στο πλαίσιο αυτό, ας προσέξει ιδιαίτερα ο αναγνώστης τις θέσεις του Κάλας για τον υπερρεαλισμό (σελ.35-39), αλλά και γενικά το δοκίμιο «Συνέχεια, υπερρεαλιστικές προθέσεις» (σελ.33).

 

Νικόλας Κάλας

Νικόλας Κάλας

 

Ο Κάλας έχει κολυμπήσει στις πνευματικές θάλασσες του ΄20ου αι. και δεν τις έχει αντικρίσει μόνο από μακριά ή, αβρόχοις ποσί, θεωρητικά. Αισθάνεται, μολαταύτα, κανείς ότι η βαθειά του επιθυμία είναι να παραμείνει, τελικά, άοικος ακόμη και μέσα σε μέρη που ιδιαιτέρως αγαπά και νιώθει θαλπωρή, με σκοπό να διασώσει τη ζωντάνια του βλέμματος και το νεύρο του πνεύματος και να μην εγκλωβιστεί σε μια λατρειακή στασιμότητα που κάποτε θα γεννήσει θάνατο. Ο Κάλας έχει τον τρόπο να θέτει καίρια ερωτήματα, που με την κατασταλαγμένη απλότητά τους (αυτή, άλλωστε, είναι η καλύτερη μορφή του ερωτήματος και του ίδιου του ερωτάν) κινητοποιούν σε νηφάλιο αναστοχασμό και θραύουν, μειλίχια, τις λογής προκαταλήψεις, δηλαδή τις αβίωτες ιδέες, τις δωρεάν πλασαρισμένες ιδέες που οι πολλοί αγοράζουν δια βίου. Ας μην μακρηγορώ: το βιβλίο του Κάλας είναι μια κυψέλη με άφθονο πνευματικό μέλι στα σπλάγχνα της. Ας τρυφήσουμε. Και για το λόγου το αληθές, αντλώ, δειγματοληπτικά, κάποια αποσπάσματα των κειμένων του, τα οποία σχολιάζω ελάχιστα.

Στο δοκίμιο που φέρει τον τίτλο «Η εικόνα και η ποίηση» (σελ.111-143), ένα απολαυστικό κείμενο για τους ενδιαφερομένους στα ποιητικά, αναφέρεται ότι «Δεν υπάρχει ανεικονική τέχνη» (σελ.137). Δεν σχολιάζω. Τονίζω, όμως, ότι η θέση αυτή έρχεται σε συμφωνία με ό,τι υποστήριζα σε πρόσφατη μελέτη μου [βλ. https://www.academia.edu/23510225/ ] σχετικά με την ισλαμική τέχνη και την εικόνα. Προσυπογράφω λοιπόν. Σελ.160 : «Όπως και κάθε ανθρώπινο δημιούργημα, το έργο τέχνης είναι ένα γεγονός», εκλαμβάνω τη λέξη με πλήρη φιλοσοφική φόρτιση. Σελ.49: «Ο καλλιτέχνης, πάντως, μπορεί να μετατρέψει σε ποίηση τόσο τον Εσταυρωμένο όσο και το παπούτσι. Θέλουμε, άραγε, να χάσουμε αυτή τη μαγεία ;». Σελ.50: «…αφαίρεση δεν σημαίνει άδειασμα μιας φόρμας από το περιεχόμενό της, αλλά επιλογή και ανάδειξη ενός αντικειμένου.» Σελ.60: «Ο δεξιοτέχνης είναι ευνουχισμένος γητευτής.». Μια ενδιαφέρουσα άποψη που με ταρακούνησε, καθώς δεν είχα κάνει ποτέ παρόμοια σκέψη: σελ.85 «… η αφηρημένη τέχνη έχει τις ρίζες της στην προτεσταντική και την εβραϊκή αποστροφή προς το εικονιστικό στοιχείο.» Ιδού και μια γενικότερη άποψη για την περιβόητη ποπ-αρτ: σελ.103 «Σε αντίθεση με τους υπερρεαλιστές… και τους υπαρξιστές… οι καλλιτέχνες της Ποπ «κοιτάζουν τον κόσμο απ’ έξω», καμαρώνοντας για την αποστασιοποίησή τους.» Επισημαίνω ότι πολλά απ’ αυτά και τα λίγα που ακολουθούν δεν έχουν λάβει την αξία τους, σε αντίθεση με πολλούς και ρηχότερους αφορισμούς και απόψεις κάποιων προσώπων της ίδιας γενιάς με τον Κάλας. Ας ανατιμηθούν όπως τους αξίζει.

Κλείνω με κάποιους αφορισμούς του, ως απολαυστικό αναγνωστικό επιδόρπιο, οι οποίοι εμπεριέχονται στον τόμο υπό τον τίτλο «Εν μέσω σιωπής» (σελ.275): «Η ποίηση πρέπει να βλέπεται…», «Μακάρι οι καλλιτέχνες να μπορούσαν να μιμηθούν τα λάθη τους !», «Αναζητούνται: λιγότεροι κριτικοί και περισσότεροι γητευτές φιδιών». Σελ. 276: «Ρόλος του ποιητή είναι να διαποτίζει με εικόνες τον πεζό λόγο…» Σελ.277: «Η τέχνη πρέπει να είναι εκρηκτική ! Απόδειξη ο Παρθενώνας.», «Ο Ματίς «καμπύλωσε» το χρώμα ώστε να πάρει τη μορφή οδαλίσκης».

 

* Ο Στάθης Κομνηνός σπούδασε κλασική φιλολογία και έχει εξειδίκευση στις σημιτικές γλώσσες (αραβικά, εβραϊκά, συριακά/αραμαϊκά). Παράλληλα, έκανε μουσικές σπουδές στη θεωρία, αρμονία και αντίστιξη, καθώς και στην ανατολική μουσική (ελληνική/βυζαντινή). Είναι ποιητής, μεταφραστής, αρθρογράφος, κριτικογράφος, θεατρικός συγγραφέας και ερευνητής. Έχει συμμετοχή σε πολλά συνέδρια, κυρίως σε ό,τι αφορά τη διερεύνηση των σχέσεων θετικών και ανθρωπιστικών επιστημών.Μεταφράζει από και προς 12 γλώσσες και έχει συνεργαστεί με πλήθος εκδοτικούς οίκους και έντυπα ή ηλεκτρονικά περιοδικά (Παπαδήμας, Δόμος, Παρουσία, Ακρίτας, Λιβάνης κλπ κι επίσης ΝΕΜΕΣΙΣ, Κουκούτσι, Πρωτάτον, Τόλμη, Φρέαρ, Διάστιχο, Βακχικόν, Litteraterra, Ηνιοχείν, Fractal κλπ).

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top