Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Ο Κράτυλος της αγωνίας και του παράλογου
20/11/2014, 1:32 μμ

Ο Κράτυλος της αγωνίας και του παράλογου

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

saxtourisΜίλτος Σαχτούρης «Ποιήματα (1945- 1998)», εκδ. «Κέδρος», σελ. 386

 

Ερχόμενος από ένα σπάραγμα, από έναν αμετάθετο παραλογισμό, από ένα δίλημμα οντολογικής υφής, έτσι όπως αναδύθηκε μετά το πέρας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Μίλτος Σαχτούρης είναι ο κατεξοχήν ποιητής που έντυσε τη μοναξιά, την οδύνη, την εσωτερική σύγκρουση διά της ενοχής, όσο κανείς άλλος στην ελληνική ποίηση. Το πρόταγμά του είναι πρωτίστως εξωλεκτικό, υφαρπάζει τη λέξη, τα ποιήματά του βρίσκονται προ των λέξεων σαν εικόνες αρχετυπικής μορφής. Όχι, όμως, με την κραταιά εικονοποιία του Ελύτη ή του Σεφέρη. Ούτε καν με τον μεταρσιωμένο συμβολισμό του Εγγονόπουλου και του Εμπειρίκου. Ο Σαχτούρης φέρει αυτή την ενσώματη οδύνη από τα αφετηριακά ποιήματά του έως τα έσχατα όπου αποτελούν ένα επιστέγασμα αγωνίας λίγο πριν κι εκείνος περιπέσει στο μέγα κενό. Είναι αυτή η γλώσσα που δεν περιμένει να κοινωνήσει το υλικό της μέσα στο ποίημα, βρίσκεται έξω από τα όριά του και ως άλλος Κράτυλος κραυγάζει «δεν μπορείς να μπεις ούτε μια φορά στο ρυάκι». Πόσο μάλλον δύο κατά τη σθεναρή διακήρυξη του Ηράκλειτου.

Η ποίηση του Σαχτούρη, από τη Λησμονημένη του 1945, έως τα «Ανάποδα γυρίσαν τα ρολόγια του 1998, είναι η τρομώδης διακύμανση της φωνής μιας Κασσάνδρας που προλέγει πρωτόγονους τρόμους, μεταβάσεις προς την άλλη… όχθη, καταρρεύσεις μύθων και προσφέρει την ερμηνεία μιας πολυσήμαντης αγωνίας και ενός παραλόγου τολμηρού, εξωλεκτικού, εξπρεσιονιστικού.

Η εικαστική ματιά της ποίησής του –απότοκη από τη γνωριμία του με τον Εγγονόπουλο- είναι τόσο έντονη που αίφνης ένας ολόκληρος χρωστήρας εμφανίζεται στο προσκήνιο της σελίδας. Ένας άδειος καμβάς ντύνεται με τα χρώματα του προ-εξπρεσιονιστή Μουνκ, του Όσκαρ Κοκόσκα, του Έγκον Σίλε, ενώ την ίδια στιγμή ο έντονα στακάτος ρυθμός των ποιημάτων του, ακολουθεί –ωσαύτως- τις μουσικές διαδρομές του Σένμπεργκ ή του Βέμπερν.

Από τον Χέντερλιν έως τον Απολλιναίρ και από τον Κάφκα έως τον Ντύλαν Τόμας, ο Σαχτούρης –κομμάτι της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς- έφτιαξε μια ποίηση ολότελα δική του, όπως είπε κάποτε ο Αλέκος Φασιανός. Μια ποίηση που δεν επιθυμεί να κινητοποιήσει τις μάζες, αλλά να ξορκίσει το κακό. Διά τούτο η συνεχής επίκληση του επέκεινα, του άλλου τόπου. Εξ ου και η αγωνιώδης κατάβαση στην επικράτεια του κάτω κόσμου. Όμως δεν είναι μια ποίηση φοβική, καθώς τα σημαίνοντα λαμβάνουν εκείνο το συμβολικό χαρακτήρα της οριακής παραίσθησης. Τα τοπία έχουν το χαρακτήρα συμβόλων και παίρνουν κυρίαρχη μορφή στην ποίηση του Σαχτούρη. Η αυτοαναφορικότητα καθίσταται ένα πέρασμα του ποιητή στη διάσταση του ποιήματος, σαν να στρέφει το πρόσωπο του προς το γραφόμενο. Η αλλότροπη ζεύξη εικόνων, λέξεων, νοημάτων, αυτομάτως, δίνει στον Σαχτούρη τη ευχέρεια να αναπλάσει την τραγικότητα της ζωής, του ποιητή, της βιωτής με έναν τρόπο που ξεπερνάει την κρυπτικότητα (καίτοι υπάρχει) και μέσω της λιτότητας και της εικονοποιίας να κάνει εύληπτο και απτό το παράλογο. Ο Σαχτούρης, υπερρεαλιστής το δίχως άλλο, εκκινεί πάντα από μια ρεαλιστική βάση. Λαμβάνει κομμάτια του καθημερινού βίου –ενός βίου περίκλειστου, γεμάτου διαψεύσεις- και τα μετατρέπει σε λιτά ποιήματα που φέρουν στον πυρήνα τους όλα εκείνα τα αντιθετικά σχήματα, τις αμφίδρομες κινήσεις και τους εικονιστικούς μετασχηματισμούς για να ξεφύγουν από την τυπική χαρτογράφηση της εποχής. Το εννοιολογικό πλαίσιο της ποίησης του Σαχτούρη είναι ολοφάνερο σχεδόν σε κάθε ποίημα από τη στιγμή που διαρθρώνεται σε μια ιστορία-μήνυμα, διαθέτει σκηνική διάρθρωση και ιδεοπλαστική θεατρικότητα. Ποτέ άλλοτε η αμφισημία της ζωής δεν δόθηκε με τόσο οραματικό τρόπο, όπως συμβαίνει στον Σαχτούρη. Μα, η ποίησή του στηρίζεται πάνω σε αυτό το δίπολο εσωτερικός κόσμος/εξωτερική πραγματικότητα. Δύο φύσεις που ποτέ δεν συμπλέουν, δεν συμφύρονται. Ο κόσμος του ποιητή κουβαλάει ονειρικά θρύμματα, είναι πνευματικός, έχει το βάρος του φανταστικού. Την ίδια στιγμή ο έξω κόσμος είναι ο… κάτω κόσμος του σκότους και της τραγωδίας. Ό,τι ο υλικός κόσμος αρνείται να προσφέρει, στην άλλη πραγματικότητα, την ποιητική, την επουράνια, δικαιώνεται. Εντέλει, είναι μια ποίηση κραυγής προς καθετί χθόνιο που κουβαλάει έναν ιστορικό τρόμο. Αυτός ο τρόμος στα χρόνια του Σαχτούρη (μήπως και στα δικά μας;) είναι μια ισχυρή αναδίπλωση από τον φαινομενικό κόσμο, καθιστώντας κάθε ανθρώπινη δημιουργία μια σκληρή καταδίκη. Αυτό το οντολογικό αδιέξοδο, το φθοροποιό στοιχείο της πραγματικής πραγματικότητας και τα τραύματα που φέρει ο ιστορικός χρόνος, στην ποίηση του Σαχτούρη μετατρέπονται σε χρέος και έμπνευση. Η αντιποιητικότητα των καιρών, τα φάσματα της καθημερινότητας, μετατρέπονται βαθμηδόν σε βατήρες όπου ο ποιητής θα πατήσει για να μεταφερθεί στον προσωπικό ποιητικό χώρο του. Ο εφιάλτης, όμως, είναι πάντα εκεί – αθεράπευτος, βιωματικός, καθολικός.

 

saxtouris_miltos

Μίλτος Σαχτούρης (1919-2005)

 

Η συγκεντρωτική έκδοση του Κέδρου με το συνολικό έργο του Μίλτου Σαχτούρη δίνει το ερέθισμα να διαβαστεί ξανά αυτή η καίρια ποίηση σε έναν κόσμο υπαρξιακής καταβύθισης. Τα Χρωμοτραύματα, τα Εκτοπλάσματα, τα Στίγματα είναι στοιχεία των αρχών του 21ου αιώνα. Ο Σαχτούρης συνομιλεί με το σήμερα διότι η ποίησή του, βαθύτατα ανθρώπινη, χαρτογραφεί τον κόσμο φτάνοντας έως τον πυρήνα της τραγωδίας του. Και αυτή η τραγωδία διατρυπάει τις εποχές, τις ιδεολογίες και τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες με έναν τρόπο σπαραχτικό – με ένα δέος ανθρώπινο.

 

saxtouris

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top