Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Η δισκογραφική καταγραφή της κρητικής μουσικής το πρώτο μισό του 20ου αιώνα
20/12/2017, 12:08 μμ

Η δισκογραφική καταγραφή της κρητικής μουσικής το πρώτο μισό του 20ου αιώνα

Γράφει ο Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης // *

 

“Κρήτες Μουσηγέτες. Αρχείο κρητικής δισκογραφίας. Α τόμος. Μίλιε μου Κρήτη απ’ τα παλιά. Ιστορικές ηχογραφήσεις 1907–1955″,  επιμέλεια Σταύρος Κουρούσης και Κωνσταντίνος Κοπανιτσάνος, εκδόσεις ORPHEUM Phonograph, Αθήνα 2016.

 

Η μουσική παράδοση της Ελλάδας χαρακτηρίζεται από μια αδιάκοπη πορεία στο χρόνο με αφετηρία τα ομηρικά έπη και κατάληξη τον εικοστό πρώτο αιώνα. Ο βασικός πυλώνας διάδοσής της ήταν η προφορική παράδοση από γενιά σε γενιά, ενώ η εκμάθηση γινόταν βιωματικά μέχρι και τον 19ο αιώνα. Από τις αρχές τους 20ου αιώνα οι ανακαλύψεις των κυλίνδρων (το πρώτο μέσο ηχογράφησης) και στη συνέχεια των δίσκων γραμμοφώνου επέτρεψαν την καταγραφή της παραδοσιακής (και όχι μόνο) μουσικής επηρεάζοντας τόσο την διάδοση όσο και την εκμάθησή της, ενώ ταυτόχρονα έδωσαν πολύτιμο ερευνητικό υλικό για μελέτη.

Μια από τις πρωτοπόρες ελληνικές περιοχές καταγραφής παραδοσιακής μουσικής ήταν και η Κρήτη, η μουσική της οποίας πρωτοεμφανίζεται δισκογραφικά το 1907 (με τα μέχρι σήμερα ερευνητικά δεδομένα) με την ηχογράφηση στην Αθήνα του Αποκορωνιώτη λυράρη Ιωάννη Καραβανάκη με το σκοπό «Τραγούδι κρητικόν του γάμου». Ακολούθησαν πολλές άλλες ηχογραφήσεις σε Αθήνα, Αμερική, Αίγυπτο, Γερμανία, Ιταλία και Μικρά Ασία.

Το περισσότερο από αυτό το δισκογραφικό υλικό συγκεντρώθηκε στην έκδοση: Κρήτες Μουσηγέτες. Αρχείο κρητικής δισκογραφίας. Α τόμος. Μίλιε μου Κρήτη απ’ τα παλιά. Ιστορικές ηχογραφήσεις 1907–1955,  επιμέλεια Σταύρος Κουρούσης και Κωνσταντίνος Κοπανιτσάνος, εκδόσεις ORPHEUM Phonograph, Αθήνα 2016.

Η έκδοση περιλαμβάνει 186 ηχογραφήσεις (η μεγαλύτερη συλλογή σε αριθμό τραγουδιών κρητικής μουσικής η οποία έχει ποτέ πραγματοποιηθεί) με 175 τραγούδια και σκοπούς από τα οποία το 92% επανεκδίδεται για πρώτη φορά. Η συλλογή αφορά κυρίως τη Δυτική Κρήτη και λιγότερο την Ανατολική, με χρονική αφετηρία το 1907 και κατάληξη το 1955. Το μουσικό υλικό παρουσιάζεται σε 8 ψηφιακούς δίσκους και συνοδεύεται από ένα ένθετο 300 σελίδων, το οποίο περιλαμβάνει φωτογραφικό υλικό, μουσικολογικά σχόλια, καθώς και ιστορικές, κοινωνιολογικές, ανθρωπολογικές και κινησιολογικές (το τελευταίο για το χορό) πληροφορίες από δυο καθηγητές πανεπιστημίου (Μαρία Χναράκη, εθνομουσικολόγος και Γιάννη Ζαϊμάκη, κοινωνιολόγος) και άλλους ερευνητές.

Το μουσικό υλικό ταξινομήθηκε σε τρεις χρονικές περιόδους: α) η πρώτη, 1907-1925, 2) η δεύτερη, 1926-1939 και γ) η τρίτη περίοδος, η μεταπολεμική (1945-1955). Βέβαια, ο ακροατής οφείλει να γνωρίζει ότι ειδικά οι πρώτες χρονολογικά ηχογραφήσεις παρουσιάζουν κάποια προβλήματα ποιότητας του ήχου, όπως επίσης (για τις προπολεμικές ηχογραφήσεις) πρέπει να γίνει κατανοητό ότι τόσο τα μουσικά όργανα όσο και το κούρδισμά τους ήταν διαφορετικά από τα σημερινά με αποτέλεσμα την αναπαραγωγή διαφορετικών μελωδικών ακουσμάτων σε σχέση με τα σημερινά.

Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο, το οποίο αφορά τα μουσικά κομμάτια της παρούσας έκδοσης, είναι η διαπίστωση ότι η κρητική μουσική την πρώτη τεσσαρακονταετία του 20ου αιώνα (1900-1939) είναι οικουμενική. Αυτό γίνεται φανερό από την ποικιλία των μουσικών οργάνων, το ρεπερτόριο, τη γεωγραφία των ηχογραφήσεων και των παραστάσεων, καθώς από τους ίδιους τους μουσικούς. Χαρακτηριστικά παραδείγματα ποικιλίας μουσικών οργάνων είναι η μουσική συνεργασία του λυράρη Χαρίλαου Πιπεράκη με τον κυμβαλίστα Σπύρο Στάμο και του λυράρη Νικόλαου Κατσούλη ή Κουφιανού με τον παίκτη σαντουριού Αντώνη Παπαμαρκάκη ή Τσεσμέ. Το ρεπερτόριο αυτή την περίοδο περιλαμβάνει μικρασιάτικα, ρεμπέτικα, κρητικά, αστικά λαϊκά τραγούδια, καθώς και ευρωπαϊκά. Οι ηχογραφήσεις, όπως προαναφέρθηκε, γίνονται στην Ελλάδα (Αθήνα), την Αμερική, την Ευρώπη (Γερμανία, Ιταλία), την Αφρική (Αίγυπτο) και την Ασία (Κωνσταντινούπολη). Οι παραστάσεις λαμβάνουν χώρα σε Βαλκανικές χώρες, Μικρασία, Ελλάδα, Αμερική (περιοδείες του Χαρίλαου Πιπεράκη), ενώ κρητική μουσική παίζουν και μη Κρήτες καλλιτέχνες, όπως Δωδεκανήσιοι λαϊκοί οργανοπαίκτες, διάσημοι μουσικοσυνθέτες (Διονύσιος Λαυράγκας, Μανόλης Καλομοίρης), ορχήστρες με Μικρασιάτες, καθώς και η ιστορική ορχήστρα Ελληνική Εστουδιαντίνα.  Αυτό το κοσμοπολίτικο μουσικό πνεύμα, το οποίο αποτυπώνεται ανάγλυφα στις ηχογραφήσεις της έκδοσης, διατηρείται μέχρι το 1939. Με άλλα λόγια, ενώ η νεότερη ελληνική ιστορία αναφέρει ως σημείο τομής για τη δημιουργία του μικρού σύγχρονου εθνικού ελληνικού κράτους την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, η κρητική μουσική και οι μουσικοί συνεχίζουν να μην έχουν εθνικά σύνορα, καθώς η μουσική τους αφορά και απευθύνεται σε ολόκληρη την οικουμένη. Ο αναμφισβήτητος πρωταγωνιστής, ο οποίος εμφορείται από αυτό το οικουμενικό πνεύμα είναι ο Αποκορωνιώτης λυράρης Χαρίλαος Πιπεράκης.

Η παρούσα συλλεκτική έκδοση αποτελεί ένα σταθμό- μνημείο στην ιστορία της κρητικής μουσικοχορευτικής παράδοσης. Οι ηχογραφήσεις και οι αναλύσεις χτίζουν μια στερεή γέφυρα η οποία ενώνει το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, ενώ ταυτόχρονα συνδέει άρρηκτα την προφορική με τη λόγια μουσική παράδοση του τόπου μας. Με αυτό τον τρόπο η πολιτισμική μουσικολογική λήθη μπαίνει στο χρονοντούλαπο της ιστορίας, ενώ ταυτόχρονα ο Κρητικός, νεώτερος και γεροντότερος, επαναπροσδιορίζει την πνευματική πυξίδα των κρητικών μουσικοχορευτικών και πολιτισμικών αξιών, η οποία κλυδωνίζεται από την παγκόσμια πολιτισμική ισοπέδωση.

 

 

* Ο Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης είναι ιατρός ορθοπεδικός και πολιτισμολόγος. Κατάγεται από τα Χανιά και εργάζεται στο ιατρείο του στο Ηράκλειο Κρήτης. Είναι συγγραφέας πέντε ερευνητικών βιβλίων για την μουσικοχορευτική παράδοση της Κρήτης και χορευτής ελληνικών παραδοσιακών χορών για 36 χρόνια.

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top