Σχολιάζοντας μια πρόκληση για διάλογο

Γράφει ο Σταύρος Σταμπόγλης // *

Μάκης Μαλαφέκας “Μάιλς Ντέιβις – Εκτός κλίμακας”, εκδόσεις Μελάνι 2017

Με τούτο το βιβλίο  τα έχω λίγο χαμένα. Όχι γιατί με εξέπληξε η πληρότητα και η πλημμυρίδα. Τα περιμένω  αυτά από τον  Μάκη Μαλαφέκα. Αλλά επειδή, (ίσως δίχως να το θέλει), με έπεισε πως  δεν έχει σημασία  τι ακριβώς τον παρακίνησε
ν΄ ασχοληθεί με το είδος. Μια βιογραφία για έναν σπουδαίο μπλουζίστα με ιδιαίτερα συμβολική, ελλειπτική, εξαιρετική και κυρίως αστραπιαία γραφή.  Όπου ξεφορτώνονται σωροί  τα ζητήματα  που αφορούν από καιρούς πολλούς  έναν σύγχρονο Πολίτη . Ο συγγραφέας παίρνει ανοικτά θέση, ωστόσο η δύναμη της γραφής του προτρέπει, σχεδόν υποχρεώνει  τον αναγνώστη, να διαμορφώσει γνώμη, ή να μιλήσει γι’ αυτήν.

Το βιβλίο ορίζεται απ’ την αρχή έτσι ακριβώς:  «Στους χιλιάδες ανώνυμους μουσικούς των γκόσπελ και των νίγκρο σπιρίτσουαλ, στους μαύρους τζαζίστες της Αμερικής, που με νότες έσπασαν τις αλυσίδες τους και εξανθρώπισαν μια ολόκληρη ήπειρο».  Και κάπου πιο κάτω επιμένει: «Είμαστε στα 1969, όλα ξαναγεννιούνται. Είναι η δεύτερη ευκαιρία του κόσμου. Ο Θεός κτυπάει κάρτα. Ο Μάιλς Ντέιβις  μπαίνει στο στούντιο στις 19 Αυγούστου, την ώρα που ακόμη ξεκαρφώνονται τα σανίδια στη σκηνή του Γούντστοκ… Είμαστε δώδεκα μόνο ώρες μετά την πρώτη ηλεκτρική εκτέλεση του αμερικάνικου ύμνου. Η Αστερόεσσα αχνίζει στην ηλεκτρική καρέκλα». Ο Τζίμι Χέντριξ οδηγεί το καραβάνι. «Της άλλης Αμερικής» η «άλλη Αμερική». Η Αμερική των ΗΠΑ πάντα παρούσα ως ακρόνυχο της αιώνιας   Ρώμης. Πέρα απ΄ τις έννοιες και τις εικόνες, χρησιμοποιώντας μια λαϊκότροπη έκφραση του ποιητή, (συγνώμη του συγγραφέα ήθελα να πω), συμπληρώνω: «Πάρε να ΄χεις…» κατίσχυση πεζού απ΄ την ποίηση . «Πάρε να ΄χεις…» αναμόχλευση της ιστορίας και βαθιά ήττα της λήθης.

Αλλά εμένα, είπαμε, δεν πρέπει να μ΄ ενδιαφέρει τι θέλει να πει ακριβώς ο Μαλαφέκας. Αν πρόκειται πράγματι για το είδος της μουσικής βιογραφίας ή για ένα εξαιρετικό σκηνικό. Όλα για  να χωρέσει η ιδέα, η οπτική καταπάνω στον  κόσμο. Αν πρόκειται για την εκ βαθέων  κριτική μιας παγκόσμιας κοινωνίας όπου το πέταγμα της πεταλούδας δώθε αναμοχλεύει εκείθε, ή για τις ρίζες του μουσικού φυλλώματος. Αν πρόκειται για ένα  «έπος» στ΄ όνομα της αβύσσου των εκβιασμών, ή εν ονόματι της αντίστασης στον βιασμό.  Δεν με νοιάζει που θέλει να φτάσει ούτε τι προσπαθεί να βάλλει εμπρός στα μάτια μας, τι θέλει να προτάξει ακριβώς. Δεν μ΄ ενδιαφέρει διόλου ποιο αναγνωστικό κοινό επιμένει να κερδίσει. Με λίγα λόγια δεν με απασχολεί τι θέλει να πει αλλά το πώς το γράφει. Κι εδώ είναι το ιδιαίτερο… το  ΙΔΙΑΙΤΕΡΟ. Διότι, επιτέλους, θέλω να εκφραστώ  ελεύθερα, χωρίς βαρίδια, για την καθαρή αξία, για την λογοτεχνική αύρα αυτού του βιβλίου  που μοιάζει με ρυθμό εξάψαλμου ή μάλλον παράπονου. Άλλωστε τι είναι τα μπλουζ, τι είναι η τζαζ αν όχι ένα παράπονο του κόσμου για τον κόσμο.  Να μιλήσω  εκτός κλίμακας   για  το ΕΚΤΟΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ.  Έτσι μακριά από «ιδέες» και  «γενιές θυσίας» δίκια για άδικα, να μιλήσω  γι΄ αυτή καθεαυτή τη δύναμη της γραφής του Μάκη Μαλαφέκα.

Άνθρωπος-Πολίτης. Γέννημα θρέμμα Μητροπόλεων. Οντότητα  των ευρωπαϊκών Centrum. Νεαρός με τα σημερινά πρότυπα μιας προηγμένης ζώνης του ετερόφωτου κι  ελάχιστου κόσμου μας. Προσωπικά πιστεύω ότι υπάρχει κατηγορία «προηγμένος κόσμος», αλλά αυτό δεν πρέπει να μας απασχολεί τώρα δα. Εδώ συμβαίνει  ένας τέλειος εμπρησμός με καύσιμο τις λέξεις. Πρέπει να καίγεται όταν γράφει ο Μαλαφέκας. Συχνά μόνο ένας  ανεμοστρόβιλος  θα μπορούσε να δώσει την εικόνα της ψυχής. Κάτι μεταξύ αργεντίνικου τάγκο, πυρρίχιου, πεντοζάλη σουίνγκ φλαμένκο, ταραντέλας και ροκ. Επτά  «παρεάκια»  με τάξη σύμπαντος.  Καίει τη Ρώμη σαν ζηλωτής της ύπαρξης κι  όχι άθλιος Αυτοκράτορας ελέω ουρανού.  Συχνά οι σελίδες θα μπορούσαν να κατανοηθούν ως αλλεπάλληλα  ποιήματα.  Συχνά ανακαλύπτεις  εικόνες από μεγάλη ζωγραφική· «φωβ» ας πούμε.  Άλλες φορές λοξές ανταποκρίσεις φουτουριστών σκιτσογράφων. Άλλες,  γλαφυρά σκοτάδια παλιού κινηματογράφου καθώς προσπαθούν να μεταφέρουν  το περίπλοκο σε άλλη γλώσσα. Η αιμορραγία δεν έχει χρώμα όταν μεταγράφεται με λέξεις. Έχει όμως ψυχή πάλλουσα.  Ο Μαλαφέκας  σε αρπάζει απ΄ την πρώτη σελίδα, σε ξετινάζει. «Χρυσάφι της ζούγκλας, πρώτη πρωινή ηλιαχτίδα των Τροπικών, σαγηνευτική  λεοπάρδαλη που ξεπροβάλλει αθόρυβα πίσω από πυκνές φυλλωσιές… και μ΄ ένα κοφτό και καλοζυγισμένο φύσημα, βγαλμένο απ΄ τα έγκατα ενός τερατώδους ταλέντου ευστοχίας, εξαπολύει τους αιχμηρούς σαν διαμάντια μύδρους του κοφτά, ίσια, κλιμακωτά, ακτινωτά, απανωτά, ανελέητα, ρυθμικά, πάνσοφα απορρυθμισμένα, συντονισμένα κι αποσυντονιστικά, σ΄ όλο το δηλητηριώδες νέκταρ της τιτάνιας και φαλλικής του θέλησης βουτηγμένα, αφοπλιστικά και φονικά. Πάρε να ΄χεις!>>.

Γραφή μίλια πάνω απ΄  την στέπα της μετριότητας. Στην κορφή.  Εδώ τα πάντα κτυπούν κατ΄ ευθείαν στην ουσία. Πρόσω ολοταχώς. Φράσεις κι  έννοιες καταδρομικές. Δεν έχει σημασία αν  και κατά πόσο συμφωνεί ο αναγνώστης με το περιεχόμενο. Το ζήτημα είναι ότι απομένεις κεραυνοβολημένος. Χορτασμένος αναγνώστης από χίλιους κανονιοβολισμούς ομορφιάς. Ναι ξέρω, η ομορφιά πληγώνει. Η ομορφιά σκοτώνει. «Οι κόρες της γης διατάσσουν με ένα νεύμα τον αποκεφαλισμό του Ιωάννη κι οι ρώγες τους γίνονται πέτρα και πάγος υγρός. Ένα εκατομμύριο κομμένα κεφάλια ξεραίνονται στο έδαφος, η πλάση εκσπερματώνει αδιάκοπα, όλα τα ονόματα καταργούνται, οι τοίχοι του μεγάλου ιεροφυλακίου καταρρέουν, οι φόρμες βουτούν με χαρά στη νέα κολυμπήθρα. Δεν υπάρχουν ρυτίδες στην άκρη του χρόνου. Η στιγμή που το νερό συναντά τη φωτιά διαρκεί

για πάντα».

Μπορώ να καταλάβω τι μου συμβαίνει. Με έχουν κτυπήσει καταμέτωπο πέντε στοιχεία:  η χαρισματική  γραφή, τα εξαιρετικά ελληνικά, η γνώση, τα σκηνικά, και η αστραπιαία κίνηση. Κίνηση λέξεων, εικόνων, και εννοιών. Καταρράκτης. Κατάδυση σε βαθιά θάλασσα. Βόλτα ακάλυπτος  στη μπόρα. Ένα τεράστιο σαξόφωνο να κλαίει και να κλαίει πεινασμένο ή αχόρταγο. Ένας έφηβος ξεσηκωμένος επιδεικνύοντας το γιατί , ή αναζητώντας το γιατί. «Κι όταν πάει στο Παρίσι, κι εκεί η ώρα είναι νύχτα. Είναι αδύνατον να τον φανταστείς στα έξω τραπέζια κάποιου καφέ-μπιστρό να παίρνει ηλιόλουστες πόζες- παρά τις σοβαρές προσπάθειες που καταβάλλει το ανθρωποφάγο παρεάκι του Σαρτρ. Διανόηση . Μιλάμε για άτομα που βλέπουν την τζαζ σαν μία «μέθοδο», υπέρβασης, απελευθέρωσης, έως και εξιλέωσης». Δεν μπορούν να καταλάβουν ότι πρόκειται για το ίδιο τα καθεστώς της ελευθερίας, το βίωμα της ως κατάσταση και γεγονός, κι  αυτό γιατί την αντιλαμβάνονται «ανθρωπολογικά», δηλαδή ενοχικά…».

Τι σημασία έχει αν σου πάνε οι αφορισμοί  του συγγραφέα. Αν δείχνουν αντιρρεαλιστικοί ή εκτός εποχής. Αν η «ενοχή» της αποδοχής  είναι στοιχείο του ουμανισμού κι όχι έγκλημα καθοσιώσεως. Αν η διαφορά του ανθρώπου από τους θεούς είναι αυτή η ίδια η εγκαλούμενη «ενοχή». Δεν βγάζουν τα μάτια τους οι θεοί αλλά ο άνθρωπος. Το ζήτημα είναι ότι εμείς οι αναγνώστες, μαθημένοι στην αργοκίνητη ευκολία, στο σούρσιμο, σε περιγραφές αδύναμες, κάτω από στείρες οδηγίες περί οικονομίας ή ανθοστόλιστης  εθνικοτοπικής ηθικής ενώπιον ενός αμαρτωλού μέλλοντος κι ενός παρελθόντος που πρέπει με κάθε θυσία να δικαιώσουμε, χωρίς φυσικό τάλαντο και μόνο  με τις στολές των πτυχίων κατά τον Ζήσιμο Λορεντζάτο, κινδυνεύουμε από την υψηλή τάση και ποιότητα του Μαλαφέκα.  Ενώπιον  της  επικρατούσας μετριότητας μιας γραφειοκρατίας που κόβει ότι κεφάλι περισσεύει, (ρήση έμπειρων και μάχιμων της δημοσιοϋπαλληλίας όλων των ειδών του Έθνους), εμείς δηλαδή οι  ίδιοι,  θα μπορούσε να πνιγούμε στις ταχύτητες του Μαλαφέκα. Αλλά ας πνιγούμε και μερικοί. Τι να κάνουμε. Το μέλλον είναι αιματοβαμμένο αντικειμενικά, και στηρίζεται σε παρόν αιματοβαμμένο εγκληματικά και υποκειμενικά. Όμως επιτρέπω μια σκέψη «επικίνδυνη» ή «παρεξηγήσιμη». Αν πλατύνει το περιεχόμενο θ΄ ακολουθήσει και  η φόρμα.  Θα σπρώξει τη φόρμα ακόμη περισσότερο και βεβαίως θα την φτάσει σε κοινωνικοποιημένες καταστάσεις αποδοχής. Εύρος και βάθος πεδίου αμέτρητα.

Θα βοηθήσει σε νεαρές αναλύσεις, που θα ωθούν προς  τη νέα σύνθεση, και όχι αναλύσεις που απλά  επιβεβαιώνουν  την παλιά σύνθεση.   Έτσι νομίζω δηλαδή. Ίσως όμως να έχω λάθος. Τούτη τη στιγμή δεν διαθέτω τίποτε ξεκάθαρο. Ή μάλλον διαθέτω μονάχα την επαλήθευση, την απώλεια, την συντριβή και την τεχνολογική, έστω την επιστημονική, εξέλιξη. Ο καθένας κινητοποιείται ανάλογα με εκείνο που τον καίει. Άλλωστε η όποια αλήθεια  δεν μπορεί να είναι ως το τέλος αντικειμενική. Ακόμη και η δική μου. Ακόμη και του Μάκη Μαλαφέκα.  Ακόμη ένα απόσπασμα, «…Είναι μια  περιγραφή της ιβηρικής ανατολής του ήλιου, του πρωινού καφέ, του σταφυλιού, της υστερίας· είναι ένα αβάσταχτο μουρμουρητό, ένα κοπάδι γίδια, ένα κλειστό μπαούλο γεμάτο τίτλους και συμβόλαια και χαρτιά. Είναι μια πέτρα που δεν αναπνέει για αιώνες ώσπου μια μέρα σπάει μόνη της στις πέντε το απόγευμα χωρίς να την ακούσει κανένας, είναι ένα χρυσό σταυρουδάκι απ΄ το αίμα του Μεξικού, ένα δωδεκάχρονο κορίτσι που μακιγιάρεται τελετουργικά πάνω στα γόνατα του Φαύνου που είπαν Εωσφόρο». Είναι γεγονός πως τα σύνορα συγκρατούν με σύνδρομα κακοήθειας και μοίρα τους είναι η συντριβή.

Πάντως η γνώμη μου είναι να μας «γράψει» ο συγγραφέας κανονικά  όλους τους συνοριοφύλακες, πυροφύλακες, θεματοφύλακες και άλλους φύλακες του αρχαίου κόσμου και της μετριότητας.  Αλλά προσοχή· μόνο ο ικανός βαθμός μετριοφροσύνης, μεγαθυμίας και κατανόησης του τραγικού της ύπαρξης , μπορεί  να  τσακίσει, να εξουδετερώσει, να ξορκίσει το κακό της   μετριότητας κάθε είδους, κάθε φορά. Κι  αυτή η ατραπός είναι στα καθήκοντα ενός προικισμένου και καλλιεργημένου δημιουργού. Κατά την άποψη μου, θα πρέπει, τούτη την ιστορική στιγμή που όλα είναι στο τραπέζι,  να βλέπουμε την Ιστορία μέσα από φίλτρα επαλήθευσης, ταπεινότητας και συμπάθειας.  Οι συνθήκες μας επιτρέπουν να το κάνουμε. Τώρα δα πιστεύω πως έχουμε χρόνο γι΄ αυτό το προνόμιο.  Τα οφέλη θα είναι πολλαπλά από μια επαλήθευση. Μου πρέπει όμως να προσθέσω  ότι  η μετριότητα είναι κι  αυτή ανθρώπινο στοιχείο. Από την μετριότητα, και συνήθως απ΄ το πλήθος της  προβάλει η  ιδιαίτερη αξία και δύναμη. Όπως απ΄ τους καθημερινούς ήχους η μουσική κλίμακα, η ίδια η σύνθεση από γενική άποψη.  Η μετριότητα γίνεται  άδικη, εμμονική, οπισθοδρομική, υστερόβουλη, απάνθρωπη, καταπιεστική, αντιδημοκρατική, αντιπλουραλιστική, εγκληματική, σκοταδιστική με μια λέξη, μόνο όταν αποκτά την ισχύ των αρχαίων Βαρόνων κι ως τον θρόνο του συμφέροντος  φτάνει. Παραθέτω την εξής ακροτελεύτια παράγραφο του κεφαλαίου ΦΑΝΤΑΣΜΟΓΟΡΙΑ, που θα μπορούσε να είναι ακροτελεύτιος στίχος εξαιρετικού ποιήματος: «Στη φαντασμαγορία της νύχτας οι μουσικοί είναι αγενείς. Οι έγχορδες σκιές παίζουν με τις ηλεκτρικές πρίζες. Οι νότες μιλάνε με το στόμα γεμάτο». Θα μπορούσε να λέει πως  οι έρωτες είναι αγενής· πως  τα φιλιά μιλάνε με το στόμα γεμάτο.

Ετούτο το μικρό-μέγιστο βιβλιαράκι είναι ένας έρωτας. Ένας έρωτας και Ίκαρος και Δαίδαλος. Αγαπητέ φίλε αναγνώστη «Πάρε να ΄χεις…» σύγχρονη λαλιά ελληνική, ψυχή πάλλουσα, ομορφιά, αλήθειες, σαρκασμό, αντιθέσεις, υπερβολές, παρομοιώσεις, αφαιρέσεις, συμβολισμούς, εμμονές, μεταφορές. Όλα σε έμπνευση  σχεδόν μεφιστοφελική.  Όλα από την παγκόσμια ουσία  κατά Μαλαφέκα Μάκη. Πάντως τώρα δα νομίζω πως η παγκόσμια ουσία οφείλει να είναι κυρίως πλουραλιστική. Και βέβαια ο πλουραλισμός είναι η μόνη πραγματικότητα  που στηρίζεται στην ανισορροπία. Όλες οι άλλες συνθήκες είναι αφύσικα στατικές. Ο Μαλαφέκας στηρίζεται στην ανισορροπία του σύνθετου είτε το αποδέχεται είτε όχι. Και αυτή τελικά είναι η γοητεία της γραφής του. Πιστεύω επίσης πως κάθε παρεάκι  και η αλήθεια της, πλέον, διαθέτουν έγκυρο χώρο στάθμευσης  στο Χρόνο.  Άλλωστε το μέχρι σήμερα γνωστό Σύμπαν είναι ένα παρεάκι που διαλέγεται, έστω κι όταν διαλέγεται μόνο με  του θανάτου.

Μου πρέπει ως αναγνώστης να ευχαριστήσω τον εκδοτικό οίκο Μελάνι για τούτη την ιδιαίτερη έκδοση και κυρίως την διορατικότητα του να υποστηρίξει έναν νέο ταλαντούχο και εξαιρετικό συγγραφέα σε μια εκτός κλίμακας δημιουργία. Μια δημιουργία που ένα από τα προτερήματα της είναι η δυναμική πρόκληση για διάλογο κι όχι απλά μια πρόσκληση για ανάγνωση.

Αντίκυρα Ιούλιος 2017

* Σταύρος Σταμπόγλης: Αρχιτέκτων DESA-Μέλος ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ και ΤΕΕ. Γεννήθηκε το 1946  στην Αθήνα. Δημοσίευσε για πρώτη φορά  το 2007. Έχει δημοσιεύσει 8 ποιητικές συλλογές και δυο συλλογές διηγημάτων. Τελευταία ποιητική συλλογή  «Διηγήσεις πόλεων» Κέδρος 2016. Είναι μέλος του «Κύκλου Ποιητών».